Những tiểu đoạn viết về dòng sông Hương

trong tiểu thuyết Trên đỉnh thanh xuân

Anh vẫn cầm lấy tay cô, kéo cô nhẹ nhàng đi ra cổng, bước vào con ngõ dài thăm thẳm chạy ra đến tận con đường nằm bên bờ sông Thơm. Con ngõ từng chỗ sáng tối mông lung huyền hoặc dưới áng trăng. Hai bên, khi là mấy cây sầu đông lá nhỏ, nơi là hàng dâm bụt xén thẳng tắp, chỗ là rặng tre kĩu kịt trùm phủ khoảng không trên mặt đường. Hoài cầm tay Siam đi qua những vùng sáng, tối đó, cảm thấy mình lướt êm đi trong trăng, trong đêm. Khuôn mặt cô gái bên cạnh anh dù trong bóng tối mờ vẫn sáng rỡ một mầu trắng lạ lùng. Và bàn tay cô vẫn mát và mềm mại chuyền qua người anh một cảm giác yên bình thanh thản. Hai người hầu như im lặng đi bên nhau cho đến cuối ngõ. Không gian vỡ oà ra trước mắt họ. Trăng lồng lộng trên cao, tứ bề. Dòng sông là một giải ngời sáng lao xao trăng nước từ thượng nguồn về đến trung tâm thành phố, lượn nhẹ một đường cong mềm mại ngang trước con ngõ. Bên kia bờ là khối đen im lìm cây lá của các xóm làng, bên này bờ, dưới chân hai người, con đường nhựa phủ ánh trăng viền một đường bạc lấp lánh dọc theo dòng sông.

………………….

Hoài đi nhanh ra cửa, bỏ Hoài Nhân chưng hửng ngồi lại một mình. Anh không phải khó chịu, ác cảm với Hoài Nhân nhưng sáng nay anh muốn một mình. Anh bỏ giảng đường đi ra bờ sông, ngồi xuống bãi cỏ để nhìn dòng nước Sông Thơm dịu dàng. Siam đã là dòng sông xanh mát chảy vào trong tâm hồn anh cát khô sa mạc.

………………………….

Bậc thềm này cao dễ đến hai mươi thước so với mặt sông phía trước, dưới chân đồi. Trong đêm khuya, trăng rằm lồng lộng, nhìn ngút mắt về hai phía thượng nguồn và hạ lưu, dòng sông ngời ánh bạc như dài rộng đến vô cùng, vừa hư ảo, huyền bí, vừa hùng tráng lạ lùng. Cây bông sứ già lay động những chiếc lá thuôn dài điểm những vệt sáng trên khuôn mặt trắng ngời của Siam như những chiếc hoa sứ trắng muốt trên cành và rơi rụng đầy quanh chỗ ngồi của hai người. Một mùi thơm dịu dàng lan tỏa trong không gian. Sự hòa điệu tuyệt vời của đêm trăng, dòng sông, ngôi tháp, mầu sắc và hương hoa sứ làm Hoài và Siam như muốn lịm đi, hòa tan vào trong khung cảnh.

…………………

Hoài kéo tay Siam đứng dậy. Cô miễn cưỡng đôi chút rồi cũng đứng lên. Hoài dìu cô đi chầm chậm xuống từng bậc thềm, băng qua con đường rồi nhảy qua các bậc đá xuống mép nước. Sóng vỗ miên man vào các phiến đá lớn đã bị bào mòn qua năm tháng. Hai người ngồi trên một phiến đá phẳng thòng chân xuống nước. Hoài cúi xuống vốc nước rửa mặt và Siam cũng làm theo. Nước mát quá làm Hoài không muốn lau mặt và cũng ngăn không cho Siam lau. Anh áp hai bàn tay còn ướt của mình vào má cô và nhìn cô chăm chú. Đôi mắt cô hơi to, lòng đen thật đen và lòng trắng phớt xanh phủ nhẹ một làn nước lấp lánh ánh trăng. Hàng mi dài mỗi lần cô chớp mắt như khép lại rồi hé ra cả một cõi trời lung linh. Khi cô mỉm cười, hàm răng trắng muốt làm sáng bừng cả khuôn mặt và chiếc răng khểnh thì thầm một lời mời mọc. Chiếc mũi không cao nhưng thanh tú rất hài hòa với khuôn mặt và nụ cười. Khuôn mặt trắng muốt của cô càng ngời lên trong mái tóc dài đen huyền xỏa xuống quá vai.

………………………..

Từ nhà Siam ra, Hoài thẫn thờ đạp xe dọc theo bờ sông. Cảm giác cô đơn thấm đẫm tâm hồn anh. Sao lúc nào anh cũng cảm thấy mình chỉ có một mình dù anh đã có người yêu và được đền đáp. Anh khao khát cái gì? Anh ích kỷ quá chăng? Anh đã bất công đối với Siam. Anh đã trách móc cô vô lý. Làm sao lúc nào Siam cũng phải là của riêng anh, chỉ một mình anh thôi. Nhưng rõ ràng anh không chịu được nhìn Siam vui vẻ giữa người khác. Thà anh không nhìn cảnh đó. Thà anh cô đơn đạp xe đi dọc dòng sông này.

Dòng sông rực rỡ trong ánh sáng ban mai. Những đợt sóng lăn tăn lấp loáng ánh bạc. Vài chiếc thuyền xuôi ngược rẽ nước nhưng không hề khuấy động được dòng sông êm ả. Sự bình lặng của dòng sông như một sức mạnh trầm hùng không gì lay chuyển được. Dòng sông là sự vững chãi lâu bền, là chỗ dựa cho tâm hồn anh từ thuở ấu thơ.

Thuở bé, từ khi mới năm, sáu tuổi, Hoài sống với bố mẹ ở tỉnh khác nhưng mùa hè nào Hoài cũng về đây thăm ông bà nội. Sáng nào ông nội cũng đưa anh ra sông tắm và tập bơi. Anh tập bơi tương đối dễ dàng. Ban đầu ông nội để tay dưới bụng nâng nhẹ anh lên, hướng dẫn cách khoát tay, đạp chân. Sau vài lần như thế, ông đưa anh ra chỗ sâu rồi thình lình bỏ anh nhoai vào bờ. Anh chìm xuống, sặc nước mấy lần, ngoi lên cuống cuồng kêu cứu nhưng ông vẫn không ra. Cuối cùng anh cũng vào được bờ sau khi đập tay chân loạn xạ và uống nước no bụng. Thế là anh biết bơi.

Khi đã bơi được khá hơn, anh và mấy bạn trong xóm rủ nhau chặt mấy cây chuối làm phao để bơi qua bên kia sông. Đó là lần chinh phục đầu tiên trong đời làm anh vô cùng kiêu hãnh. Sau mấy lần bơi qua sông bằng phao cây chuối, tụi anh đã mạo hiểm bỏ phao bơi tay không. Dòng sông rộng gần một cây số nên bơi qua sông hoàn toàn là việc không đơn giản nhưng tụi anh đã làm được. Đó là lần chinh phục thứ hai và anh nghĩ rằng mình có thể làm được mọi chuyện nếu mình có ý chí. Từ đó anh tha hồ tung hoành trên dòng sông. Tụi anh tổ chức những cuộc thi bơi vượt sông rất hào hứng, có khi bơi qua lại đến hai vòng. Lớn lên một chút, tụi anh bắt đầu bơi đi thám hiểm các bến bên kia sông. Bờ bên kia, các nhà có vườn ra tận bờ sông và mỗi vườn đều có bến riêng để tắm giặt. Các anh đã cả gan chòng ghẹo các cô gái bên đó khi các cô xuống bến một mình. Thỉnh thoảng tụi anh cũng lén leo lên bờ, vào vườn để hái trái cây, bị chủ nhà rượt đuổi phải phóng xuống sông bơi bán sống bán chết.

Đôi lúc không có bạn, anh đi bơi một mình. Anh bơi ra giữa dòng, nằm ngửa, đập tay chân nhẹ nhàng để khỏi chìm và nhìn lên bầu trời trong xanh không một gợn mây. Cảm giác bềnh bồng trên sóng nước, một mình giữa dòng sông làm anh cảm thấy một nỗi cô đơn êm ả. Dòng sông nâng đỡ anh như một người mẹ dịu dàng. Anh không hề sợ hãi khi nhớ đến lời dọa của ông nội nói sông có "ma gia", năm nào cũng bắt một người. Anh cũng không lo lắng khi lướt êm trên những khoảng sông đầy rong rêu, thực sự là mối nguy hiểm khi mắc chân vào những sợi mềm nhơn nhớt, điều có thể làm một tay bơi giỏi phải chìm xuống đáy nước. Đã có vài trường hợp như thế nhưng anh không quan tâm lắm. Anh tin cậy vào dòng sông và tin cậy vào sức mình. Dòng sông với anh là người mẹ, người bạn chứ không phải là kẻ xa lạ, dứt khoát không phải là kẻ thù.

Hoài miên man nghĩ về dòng sông khi đạp xe song hành với nó về phía phố. Chợt anh thấy một đám đông tụ tập ồn ào bên bờ sông gần Cầu Trắng. Anh tò mò đến gần, dựng xe đạp vào một gốc cây rồi len xuống xem.

Dưới sông, một xác chết đang bập bềnh tấp vào bờ. Xác chết của một người đàn ông chỉ mặc một chiếc quần đùi đen. Thân thể xác chết trắng lốp như một con heo cạo lông. Cái xác to gấp rưỡi người thường, bụng, tay, chân, ngực đều căng phồng lên như được bơm hơi bên trong. Một vài chỗ, cả trên mặt, đã bị cá rỉa thành từng lỗ lam nham vì thịt tua ra.

Nhiều tiếng nói nổi lên trong đám đông:

- Tội nghiệp! Chắc chết đã mấy ngày rồi mới chương lên như thế.

- Gia đình, thân nhân biết được chắc đau khổ lắm.

- Ai có gan kéo lên bờ đi. Tội nghiệp quá.

- Tội nghiệp chi! Một giọng tức giận vang lên. Việt Cộng đó. Mấy hôm trước đánh nhau trên kia nghe nói Việt Cộng chết nhiều lắm. Nhiều đứa bị bắn lúc vượt sông. Cứ để đó cho cá rỉa.

Một giọng khác:

- Răng mà độc ác rứa. Việt Cộng hay ai chết cũng là người thôi. Người chết nào không đáng thương xót.

Một giọng khác nữa:

- Thôi đừng ở đó cãi nhau. Tìm cách kéo người ta lên rồi đi báo cho cảnh sát. Để xác chết dưới sông rữa lây bệnh cả thành phố bây giờ.

Dưới sông, xác chết vẫn bập bềnh tại chỗ. Hai hốc mắt bị cá rỉa thành hai hố đen ngòm nhìn xoáy lên đám đông. Hoài nổi da gà và cảm thấy buồn nôn. Anh vội vã bỏ lên bờ lấy xe đạp về nhà.

Chao ôi, dòng sông êm ả của anh cũng tàn ác thế sao. Dòng sông là người mẹ dịu hiền, người bạn tin cậy, sự thanh bình của đời anh sao lại mang cái chết kinh hoàng đến cho người khác. Không, không phải tại dòng sông. Đó là tội ác của con người. Chính con người giết con người, nào phải dòng sông. Dòng sông bị mắc tiếng oan. Người chết là Việt Cộng? Việt Cộng là ai? Người Việt theo Cộng sản. Cộng sản là gì? Cộng sản là kẻ thù của quốc gia như người ta vẫn tuyên truyền hằng ngày. Thực ra, những năm qua, ở tuổi học trò trung học vô tư, anh chưa nghĩ gì nhiều về vấn đề này. Anh chỉ biết đất nước đã bị chia cắt làm hai miền, mỗi bên theo một chủ thuyết đối nghịch nhau và hai miền đang ở trong cuộc chiến tương tàn. Miền Nam là thế giới tự do. Miền Bắc là Cộng sản vô thần. Có phải hai miền không thể chấp nhận nhau và nhất định phải tiêu diệt nhau? Vậy thì đâu là dân tộc Việt Nam, con người Việt Nam? Người nằm chết dưới sông kia nhất định là người Việt Nam. Nhất định người đó có gia đình, người thân, có ước mơ về hạnh phúc. Người đó đã dám chiến đấu và chấp nhận cái chết. Người đó đã bị người khác giết chết. Và người đó chắc cũng đã từng giết chết người khác. Người ta hủy hoại lẫn nhau để đạt được được điều gì? Chỉ tội nghiệp cho dòng sông của anh bị mang tiếng oan. Dòng sông chỉ là chứng nhân, là nơi ghi dấu tội ác của con người thôi. Dòng sông của anh không bao giờ bị vẩn đục, ô uế, ngay cả bởi xác người. Dòng sông của anh có thể tẩy rửa tất cả vì nó có khả năng vô nhiễm. Anh vẫn có thể đắm mình trong nó để quên đi những phiền muộn trong cuộc đời. Có thể nào như thế được chăng?

………………………………

Hoài đau đớn trước sự bất lực của mình. Anh mệt mỏi bỏ đi. Anh đi theo con ngõ. Ra đường lớn. Đến bến sông trước ngôi tháp cổ. Một mình. Dưới ánh trăng lồng lộng và lạnh lẽo suốt xương da.

Hoài ngồi ở đó cho đến tận hừng đông. Anh chỉ là một tượng đá cô đơn. Suốt đời cô đơn. Đó là định mệnh của anh.

………………………….

Thuyền ra giữa dòng sông đêm. Con sông xanh thẫm, êm và lặng như một mặt hồ. Mặt nước lấp lánh ánh trăng khoác nhẹ một làn sương khói mơ hồ che khuất dòng chảy ngầm lặng im bên dưới không thôi hướng về phía biển. Khoảng này, con sông Thơm trữ tình lãng mạn đang đi ngang qua giữa Thành phố thơ trầm mặc. Trăng soi chếch vào khoang, nơi năm chàng sinh viên đang nằm ngồi ngổn ngang với những ly rượu sóng sánh đã vơi đầy nhiều lượt. Mặt nước nâng ánh trăng rung rinh xao động quấn quýt quanh mạn thuyền.

…

Hoài nhìn ra vùng trời nước đã nhòa đi trong ánh trăng mờ, nói như độc thoại, khi quay lại, Vỹ đã ngủ tự lúc nào, đầu vẫn gục xuống khoang thuyền. Hoài kéo chăn đắp cho bạn và thẫn thờ nhìn xuống nước. Nước vẫn lặng lẽ xuôi dòng và âm vang nhè nhẹ trong tiếng vỗ mạn thuyền. Bên cạnh, những người kia cũng đã say ngủ. Riêng Trình, trong cơn mê vẫn còn lảm nhảm gọi trăng, nước và Thảo.

……………………………

Nhóm Hoài bước vào lớp của Siam khi đã gần cuối buổi học. Đã hai tháng rồi từ sau buổi đoạn tình anh không gặp cô. Cô ngồi ở bàn gần cuối lớp. Có cái gì thật khó tả trong cái nhìn của cô: đau đớn, oán trách, phiền muộn. Hay tất cả các thứ đó trộn lẫn. Hoài nhìn cô chăm chú suốt thời gian thằng bạn anh giới thiệu về tờ báo. Khi hắn chấm dứt, anh lẳng lặng cầm một tờ báo đi thẳng đến bàn Siam, đặt trước mặt cô trước sự ngạc nhiên của hai cô bạn ngồi hai bên. Anh nói nhẹ nhàng:

- Siam, hãy nhận những gì sau cuối anh còn có thể gởi đến cho em.

Nói xong anh im lặng bước ra khỏi lớp học để mặc các bạn tiếp tục phát hành báo. Anh lại đi ra phía bờ sông, đốt một điếu thuốc ngồi nhìn dòng nước vẫn không thôi hướng về phía biển. Dù thế nào chăng nữa, tình yêu của anh đối với Siam vẫn như dòng nước này, không bao giờ khô cạn và không bao giờ ngưng nghỉ.

…………………………..

Hoài không nói gì. Anh lặng lẽ đạp xe lên dốc. Đến một ngả ba, hai người chia tay nhau sau khi hẹn giờ gặp nhau ngày mai. Hoài đạp xe chầm chậm đến công viên gần bờ sông. Anh tựa xe đạp vào một gốc cây và ngồi xuống bãi cỏ. Lòng anh hoang mang. Mặt nước phía trước lấp loáng ánh sáng. Ý tưởng trong đầu anh rõ dần. Buổi nói chuyện vừa rồi chứng tỏ Lãnh Tụ Tối Cao quả thật độc tài. Độc tài có cần thiết không? Nếu độc tài sai lầm, hậu quả bi thảm sẽ không lường được. Lãnh tụ có quả thực sáng suốt hoàn toàn như ông tin tưởng? Hoàn cảnh hiện tại không cho Hoài tin như thế. Anh không đồng ý nhiều điểm trong chủ trương của Lãnh tụ. Hiện tình đang bế tắc, chưa tìm được lối thoát. Ngày mai sẽ ra sao? Ít ra anh phải được bày tỏ những cảm nghĩ. Sự đóng góp nào cũng cần thiết trong lúc này. Lãnh tụ đã cự tuyệt mọi sáng kiến chỉ vì ông tin mình đúng khi chưa chịu nghe người khác. Vấn đề đã quá rõ ràng và anh thừa sáng suốt để nhận định. Tại sao Lãnh tụ có thể nghĩ như thế được? Vì những hậu ý nào, những khó khăn nào không thể nói ra? Rồi sao. Các anh, những người trẻ sẽ đơn phương hành động. Mọi sự sẽ đi đến đâu? Tương lai bấp bênh nghiệt ngã.

Hoài nhắm mắt lại một lúc rồi mở choàng ra. Dòng sông trước mặt chợt biến hình. Dòng sông xanh êm mà anh đã đầm mình tắm mát một thời thơ ấu. Dòng sông tuyệt vời ru êm một thành phố hiền hòa không còn dáng vẻ cố hữu nữa. Mặt nước phẳng yên như nâng cao lên, im sững. Dòng nước chảy vô hình thể chìm sâu bên dưới quằn quại như một con rắn trườn mình. Dòng sông tách lànm hai phần. Và bề mặt lặng yên phủ lên chiều sâu cuồng phẫn, âm thầm.

………………….

Chúng ta đi bộ qua phố ăn sáng. Chiếc Cầu Trắng đầy sương mù. Tôi đi trước một mình. Dòng nước loang loáng bên dưới như một sự sống trường cửu âm thầm. Thành cầu lạnh vắng. Tôi đi như đi một mình trong buổi sớm. Vị cô đơn thấm vào từ đầu mấy ngón tay rã rời tê buốt.

………………….

Chúng tôi thường gặp nhau buổi tối những đêm trăng. Tôi từ nhà trọ ở phố đạp xe mấy cây số lên tìm Siam. Chúng tôi đưa nhau ra bến đá bên dòng sông trước ngôi tháp cổ. Đêm trăng ở đây thật tuyệt vời. Dòng sông phẳng lặng uốn mình bên ngôi tháp cổ kính với những gác chuông trống và bia ký chung quanh. Những bậc thềm cao ngất. Hai hàng sứ trắng tỏa hương. Một mặt đường. Một con dốc nhỏ. Rồi bến sông với những phiến đá lớn rập rình sóng nước. Chúng tôi ngồi trên những phiến đá, thòng chân xuống nước, ngắm mặt sông lấp lánh trăng sao và nói chuyện thì thầm như hơi thở. Thật khuya tôi mới đưa Siam về. Chúng tôi thường hôn nhau trước khi từ giã. Hai đứa đứng trong vòng tay nhau rất lâu. Siam áp đầu vào ngực tôi, tôi tì cằm lên vai Siam, lắng nghe thịt da hai đứa khăng khít suốt dọc thân xác. Rồi Siam từ từ ngẩng mặt lên. Trăng qua cành lá tre đổ lên khuôn mặt trắng ngần của Siam những điểm sáng rung động. Môi Siam mấp máy, mắt mở lớn chờ đợi. Tôi cúi xuống trên đôi môi đó như ngụp lặn vào một một vùng si mê sáng láng. Rất lâu rất lâu. Rồi chúng tôi rời nhau không nói một tiếng nào. Siam đứng yên lặng, nhìn theo cho đến khi tôi quay lại vẫy tay và khuất ở cuối ngõ. Tôi mang theo dư vị của nụ hôn trên đường về miên man và vào trong giấc ngủ nhẹ nhàng phới phới.

…………………

Đứng giữa đám người này, tình yêu xanh cao của anh dành cho cô gái đã bị hoen ố vì những câu hỏi dần dà nảy sinh trong óc anh. Tại sao cô đi làm cho Mỹ, nhất là làm ở một trại thẩm vấn? Vì tiền chăng? Cô nghĩ gì về anh, về những người tù trong trại giam này, những đồng bào của cô đang bị đối xử còn thua những con vật? Cô làm công việc gì trong trại giam đó? Bọn cố vấn Mỹ khả ố đối xử như thế nào với một cô gái xinh đẹp như cô? Cô đã bằng lòng cho chúng nó những gì để đổi lấy đồng lương và những đồ hộp, những quà tặng sang trọng của bọn đế quốc? Hoài run lên và thấy mình bừng bừng với những câu hỏi này. Một niềm phẫn nộ dâng lên trong anh như cơn nước lũ. Hình ảnh cô gái nhảy múa nhòe nhoẹt trong óc anh và hình như bị bôi đen đi bằng những vết sơn tàn bạo. Không, anh không muốn oán trách cô. Anh chỉ thấy xót thương thôi. Xót thương cho bàn chân trắng hồng xinh đẹp của cô đang bước vào vũng lầy bẩn thỉu. Không phải tội ở cô mà tội ở bọn đế quốc. Nếu bọn đế quốc không đến đây thì cô chắc chắn vẫn còn tha thướt trong sân trường, trên con đường xanh bóng cây dọc theo bờ sông sau khi tan học. Và anh đã có thể đứng đợi cô nơi bến đá để cùng cô đi một chuyến đò ngang qua con sông rất dịu dàng của Thành phố Thơ này.

…………….

Những tiểu đoạn viết về Đà Lạt trong tiểu thuyết Nửa đời nhìn lại

Tỉnh đã cấp nhà để làm trụ sở của hội nhà văn. Đây là một biệt thự nằm trên đường Thông Xanh, con đường đẹp và yên tĩnh nhất thành phố Sương Mù. Biệt thự này cũ kỹ và có thể nói là xấu nhất trong hàng trăm biệt thự trên con đường này, lại ở cuối đường, nơi một khu vực khá hẻo lánh, xa trung tâm nên việc đi lại rất bất tiện. Các biệt thự sang trọng, tiện nghi đã được dành làm nơi nghỉ dưỡng của các ông lớn hoặc làm khách sạn du lịch. Sau nhiều tháng anh em nhà văn đề xuất, cuối cùng nhân có một cơ quan sắp nhập vào một cơ quan khác theo chủ trương của trên, trụ sở phải chuyển đi, nên người ta lấy trụ sở đó cấp cho hội nhà văn. Thế cũng là quan tâm lắm, không thể đòi hỏi gì hơn đối với cái hội sinh sau đẻ muộn và phù phiếm này.

Ưu điểm của biệt thự này là không khí yên tĩnh và khoảng sân rộng trước nhà. Thật ra đó không phải là sân mà là một khu vườn rộng chỉ có thông và hoa cỏ dại. Chủ nhân trước đây xây dựng ngôi nhà hẳn là một kẻ muốn xa lánh cuộc đời nên dù ngay ở khu vực lặng lẽ này, ông ta đã cho xây nhà sâu vào bên trong đến gần hai trăm mét trong khi các biệt thự khác đều xây dựng sát đường cái. Sáng sớm và lúc chiều về, sương mù lảng đảng trong vườn thông, quyện lấy căn nhà bằng một vùng bồng bềnh tơ trắng. Khi nắng lên, sương tan và bãi cỏ xanh mượt mà dần đổi sắc, điểm đầy hoa vàng. Những bông hoa bé nhỏ yếu ớt, chiều và đêm xếp lại náu mình trong cỏ xanh, chỉ xuất hiện một cách bất ngờ khi có ánh nắng mặt trời ban mai. Không gì tuyệt thú bằng được nằm dài trên đám cỏ xanh điểm hoa vàng này, nhắm mắt lơ mơ nghe nắng nhảy múa trên mặt, không suy nghĩ gì hay chỉ tơ tưởng về một chuyện đời xưa cũ.

………………….

Hôm nay, Nguyễn Vũ mời Minh Hương, Hoài và năm người dự định tham gia nhóm hợp tác đi uống cà-phê tại nhà Thủy tạ, để bàn việc thành lập nhóm. Nhà Thủy tạ là một công trình độc đáo trên hồ Hương Xuân, được xây dựng từ thời Pháp thuộc. Nhà hàng nằm trên một doi đất nhỏ ven hồ, cạnh đường, nhưng vươn hẳn ra mặt hồ bằng những trụ chân cắm xuống đáy. Nhà hàng gọn gàng, xinh xắn, có sân thượng bên ngoài và cầu nhảy dành cho câu lạc bộ bơi lội ngày trước. Đây là một công trình kiến trúc rất đặc trưng và nổi tiếng của thành phố du lịch trên cao này. Từ ngày nhà nước quản lý và nhà hàng trở thành quốc doanh, có mất đi không khí yên tĩn và vẻ thơ mộng ngày xưa. Thay vì chỉ bán cà-phê giải khát, người ta bán cả đồ nhậu, bia rượu và căn phòng chính của nhà hàng lúc nào cùng đông nghẹt. ồn ào và sặc sụa mùi thuốc lá. Rồi lại lối phục vụ ghi phiếu, trả tiền trước của các mậu dịch viên ăn lương nhà nước lúc nào cùng uể oải. Người ta chỉ nghĩ đến kinh doanh, chưa hiểu được tính chất văn hóa trong những nơi giải trí, tham quan du lịch. Người ta đã vật chất hóa và tầm thường hóa mọi công trình và thắng cảnh, làm cho trung tâm du lịch này xuống cấp và xuống giá một cách khủng khiếp.

…………………

Minh Hương đang dõi mắt về ngọn núi Mẹ xa xa đang nhòa dần trong sương chiều rồi như sực tỉnh:

- Này, nhân tiện đặt tên nhóm Hương Xuân, tôi muốn tham khảo ý kiến các ông về việc đặt tên cho tạp chí văn học của chúng ta. Nhiều anh em đã đề xuất, nào là Ngàn Thông, Cao Nguyên, Sương Mù, Ngàn hoa... Nhưng tôi thấy chưa ổn. Tên tạp chí phải đặc trưng hơn, gợi hơn, nhiều ý nghĩa hơn. Ngọn núi cao nhất của vùng đất này là núi Mẹ, còn có tên là La Ban, một cái tên dân tộc đầy âm hưởng và chứa đựng một huyền thoại lạ lùng. Tôi rất mê cái tên này. Tạp chí văn học phải có một cái tên thật văn học. Tôi biết mấy ông lãnh đạo của tỉnh chỉ muốn gọi là tạp chí văn học của tỉnh, cũng như tờ báo mang tên của đảng bộ tỉnh. Tham vọng của chúng ta đâu phải chỉ làm một tạp chí trong khuôn khổ của tỉnh này mà còn lớn hơn nhiều. Ta phải chọn một cái tên thật hay rồi thuyết phục mấy ông lãnh đạo.

Hoài lẩm nhẩm rồi nói lớn ý nghĩ của mình:

- La ban... La Ban... Minh Hương và tôi đã nhiều lần trao đổi về cái tên này. Đây là một truyền thuyết về chàng La và nàng Ban. Chàng La vì tình yêu và công lý cho con người đã dũng cảm lên tới tận trời đấu tranh cho chính nghĩa. Nàng Ban cũng vượt qua tục lệ khe khắt của bộ tộc để đến với tình yêu. Cả hai đều chọn cái chết hơn là phân ly vì những luật tục hẹp hồi mù quáng. Tính chất nhân văn đẹp đẽ biết chừng nào. La Ban còn là đỉnh cao. Đỉnh cao của trí tuệ, nhân phẩm, văn học nghệ thuật. La Ban lại là suối nguồn, dòng sữa mẹ, vì theo một truyền thuyết khác, hai đỉnh núi kia là hai bầu vú của Mẹ in hình lên trời xanh. Đó là suối nguồn của văn học nghệ thuật. Ở xứ này, trời đã cho ta một cái tên như thế mà không dùng thì uổng quá.

Nguyễn Vũ đảo mắt nhìn mọi người. Anh lẹ miệng hưởng ứng ngay:

- La Ban. Nghe được quá. Chúng ta phải dựng ngọn cờ trên đỉnh cao này. Bao lâu nay người ta đã bôi bẩn đỉnh cao tuyệt đẹp này. Bây giờ chúng ta phải làm cho nó tỏa sáng lên.

…………………..

Ở nhà hàng Thủy Tạ ra, Minh Hương và Hoài đi bộ về nhà. Cơn mưa đã tạnh đột ngột như khi nó bắt đầu. Cuối mùa mưa, đầu mùa khô của xứ này, khoảng tháng 10, 11, có những cơn mưa gần như mưa rào của xứ nóng. Sau cơn mưa, không khí lạnh thêm đến gần như buốt giá. Trời đã vào đêm. Những ngọn đèn đường tù mù và hiếm hoi nhưng trên con đường đẹp nhất thành phố này, những nghệ sĩ lang thang và những cặp tình nhân không cần đến ánh điện. Mây đã tan hết. Sao nhấp nháy trong hàng cây phủ ngợp mặt đường. Dưới xa kia, những ngọn đèn và những ô cửa sổ của thành phố lờ mờ trong biển sương như một xứ sở nào xa xăm.

Mùi hoa dại, lá cỏ mục phảng phất. Thỉnh thoảng, một đám sương mù dày đặc từ trong rừng ùa ra rồi tan đi.

………………………………..

Mặt hồ về khuya như một tấm gương đen thăm thẩm. Những đợt sóng lăn tăn âm thầm dưới lớp khói sương. Những ánh sao đêm nhấp nháy lạnh lẽo và xa vời như những lời mời gọi huyền bí và đầy trắc ẩn. Hai người không nói chuyện nữa. Im lặng đã ngự trị cả nội tâm và đất trời như một bầu khí ngột ngạt khó thở. Cuối cùng, không chịu đựng nổi, Sơ Huyền đứng lên bảo:

- Thôi, mình về đi. Ngồi đây thêm nữa chắc em sẽ nhảy xuống hồ mất.

…………………

Đồi Êm là một thắng cảnh gồm ba ngọn đồi thoai thoải kế tiếp nhau, nằm song song với hồ Hương Xuân, ngay cạnh khu trung tâm làm cho thành phố này có một không khí yên tĩnh dịu dàng đặc biệt ít nơi nào có. Đồi toàn cỏ mượt mịn màng, luôn xanh non pha phớt tím, dù dưới nắng chan hòa, trong sương mù hay giữa cơn mưa tầm tã vẫn có sức quyến rũ lạ lùng. Những cây thông rải rác tỏa bóng trên khắp ngọn đồi nhưng vẫn dành lại những khoảng rộng để nhìn vào ta có ấn tượng đây là đồi cỏ chứ không phải đồi thông. Sự hài hòa thật tuyệt vời này là ưu thế của thiên nhiên ở đây nhưng cũng do trí tuệ và trình độ thẩm mỹ của những người quy hoạch, xây dựng thành phó trước đây. Nếu thiếu hồ Hương Xuân và đồi Êm, thành phố này có lẽ mất đi đến ba phần tư hay hơn nữa vẻ duyên dáng độc đáo của mình. Thế mà nghe nói trước đây đã có đồng chí lãnh đạo tỉnh chủ trương cuốc đồi lên để trồng mì. May mà sự ngu dốt đó chưa được thực hiện hay chỉ là một huyền thoại về sự ngu dốt của một số người lãnh đạo mà người dân ở đây đã đặt ra để châm biếm. Mỗi lần đi qua đồi Êm, Hoài thấy lòng mình tĩnh lặng hẳn đi, vơi bớt buồn phiền lo nghĩ nhưng cũng có lúc anh thấy sự tĩnh lặng này im ắng quá, thanh bình quá, gần như tẻ nhạt, đến độ tầm thường trước cuộc sống sục sôi bão táp. Sự mâu thuẫn thường xuyên trong Hoài đã chi phối đến cả cách nhìn cảnh vật. Dù sao, thỉnh thoảng được ngả lưng trên đồi cỏ mượt cũng đã là một hạnh phúc cho những người biết tận hưởng vẻ đẹp dịu dàng bao dung của thành phố giữa lưng trời này.

………………………

Hoài hôn nhẹ lên đôi mắt dịu dàng, đắm đuối và khẩn cầu của Vy anh lại thấy cô như ngày xưa, nhí nhảnh, tươi mát nhưng lại phảng phất nỗi sầu muộn. Anh đứng dậy lấy áo mưa và chiếc dù. Họ đi ra đường. Họ ôm sát lấy nhau và đi trong cơn mưa. Hơi thuốc của Hoài trong cơn mưa và đêm lạnh dưới chiếc dù bé nhỏ làm Vy cảm thấy vô cùng ấm áp và hạnh phúc. Cả Vy và Hoài đều biết những giây phút thế này vô cùng hiếm hoi. Họ đi bất định dưới cơn mưa mênh mông và bóng rừng thông âm u trong đêm tối.

………………..

Mặt trời vừa nhô lên chiếu những tia sáng đầu tiên xua tan đám sương mù lạnh lẽo. Mới đầu cô hoa mắt, chỉ thấy một vùng thung lũng trải dài với những cây anh đào khô chết, cành khẳng khiu trùng điệp trong làn sương mờ. Cô dụi mắt mấy lần. Ở chính giữa thung lũng, cách cô không xa, giữa những cây mai anh đào khẳng khiu là một cây thông hùng vĩ, thân lớn đến mấy người ôm, cao ngất trời và tán lá rợp cả một vùng. Hoài đang bị trói dưới gốc cây đó, trước mặt anh là một tiểu đội lính dàn hàng ngang đang ở trong tư thế chuẩn bị nổ súng. Sơ Huyền thấy rõ mặt Hoài. Khuôn mặt anh xanh xao, đôi mắt đẹp dịu dàng ẩn chứa một nỗi đau đớn và sầu muộn vô cùng. Đôi môi anh mím lại, quả cảm như một lời thách thức. Hoài vừa ngước lên nhìn cô và mắt anh chợt rực lên như một tia lửa. Sơ Huyền vừa gào lên vừa chạy bổ về phía anh:

- Ngừng lại! Không được bắn! Không được bắn? Không! Không!

……………………

Khi cô chạm vào Hoài, sợi dây trói anh bỗng rời ra, rớt xuống đất. Hoài quàng tay bế cô lên và đặt cô ngồi xuống bên gốc cây. Anh mỉm cười:

- Không đâu. Anh làm sao chết được. Sao anh lại chết trong mùa mai anh đào nở. Em xem kìa.

Giọng anh ấm áp, đầy tự tin và như một thoáng reo vui. Cô quay lại. Cả một thung lũng rực sắc hồng. Chao ôi là hoa. Đúng là một rừng hoa. Những cây mai anh đào khô chết cô thấy lúc đầu bây giờ đã đơm đầy hoa. Hầu như không có lá, kể cả lá non. Chỉ có những bông hoa bé nhỏ, cánh hồng đơm đầy che khuất hẳn các cành khẳng khiu. Mỗi đóa hoa là một đốm ánh hồng. Mỗi cây là một ngọn lửa hồng. Cả thung lũng là một vùng lửa hồng bập bùng, ngời lên trong ánh nắng. Chưa bao giờ cô thấy cảnh tượng này. Cô sực nhớ đến tiểu đội lính hành hình nhưng chúng đã biến mất như chưa bao giờ xuất hiện. Cô tưởng mình nằm mơ. Cô ấp úng:

- Có thật không anh? Sao lại thế này?

Hoài cười. Tiếng cười anh trong trẻo:

- Em không tin à? Mà em có thích không ? Em đã từng mơ ước đến một thung lũng mai anh đào kia mà. Anh tặng em rừng mai này đó. Chính tay anh đã trồng cùng với sự giúp sức của một bầy chim. Chúng tha hạt đến bỏ vào những hố đất anh đào bằng chính bàn tay của mình. Cây lớn nhanh đến mức không ngờ. Đây là mùa hoa đầu tiên và em đã tới kịp như anh mong đợi.

…………………….

Những tiểu đoạn viết về Đà Lạt trong truyện ngắn và bút ký

Có lẽ gần khoảng nửa đêm. Nhà thơ đi một mình lang thang trên những con đường khuya khoắt của thành phố thân yêu. Chàng vừa uống mấy cốc rượu nhỏ với một người bạn thân, cảm thấy đầu óc hơi lâng lâng và tâm hồn cũng chếch choáng. Trên đường về nhà nhưng chàng đi không định hướng. Đã bao lần chàng lang thang một mình trên những con đường này để suy nghiệm về cuộc đời, với bao đắng cay và tin yêu mà chàng đã sống trải.

Đêm nay nhà thơ cảm thấy lòng ấm áp dù đường khuya im vắng lạnh lẽo. Sương mù bắt đầu lan ra từ những cánh rừng thông. Tiếng gió thì thầm trong lá những lời bí ẩn chỉ cảm nhận mà không hiểu được rõ ràng. Có lẽ là lời muôn thuở của những bản tình ca dịu dàng và phóng khoáng. Hương đêm thoảng trong gió, trong cây lá. Mùi hương này đối với chàng thân quen quá. Hương không thể gọi tên nhưng không bao giờ lẫn được. Lá cỏ mục dưới các cánh rừng ven đường rục rã. Những loài hoa dại không tên bé nhỏ âm thầm thở hơi nồng nàn vào đêm sương. Các loài hoa quý phái trong đêm cũng trở thành vô danh. Tất cả tan loãng và quyện vào nhau thành hương đêm thành phố miền cao của thông, hoa và thấm đẫm sương mù này.

Lên hết con dốc, chàng đã bước vào giữa ngàn sao. Bao nhiêu lần chàng cảm nhận cảm giác tuyệt vời đó. Đi giữa lưng trời. Những ngọc đèn khuya nhạt nhòa của thành phố bên dưới còn sao thì nhấp nháy, xao xác trong cây, trên cao, trên thăm thẳm vô cùng. Nhân gian và hư vô hình như cũng gần kề trên bước lang thang giữa lưng trời này. Nhân gian thấp hèn và cao cả nhưng gắn bó, còn hư vô chỉ là những thoáng đẹp đẽ mong manh. Chàng đã làm thơ về cuộc đời và hư không. Tiếng thơ của chàng ngợi ca, than vãn, reo vui, sầu não, mơ mộng, bay trong gió cuộc đời và chạm tới hư vô.

(trích truyện ngắn Đối mặt)

……………………………

Gần cuối đời, họa sĩ đến định cư ở thành phố Sương Mù. Ông tự cho đó là diễm phúc của đời mình. Ông là kẻ đã đi nhiều, vẽ nhiều, hầu như khắp mọi miền của đất nước. Đôi mắt tinh tường của ông đã ngắm bao nhiêu vẻ đẹp hùng tráng, thơ mộng cũng như những cảnh tiêu điều, đau thương của một quê hương hào hùng và khốn khổ, cả trong thiên nhiên và lịch sử, tâm hồn của dân tộc. Tất cả đã lắng đọng và ngân vang trong hàng ngàn tác phẩm của ông. Nhưng càng về cuối đời, ông càng nhận thấy những tác phẩm đó, dù được trưng bày nhiều nơi, trong và ngoài nước, ông cũng đã từng kiêu hãnh về chúng, lại chưa phải là tác phẩm đích thực của chính mình. Ông vẫn là kẻ trên đường tìm kiếm và chưa đi tới đích.

Lần đầu tiên đến thành phố này, ông đã bị thu hút ngay bởi vẻ kỳ diệu, có phần bí hiểm của một cảnh sắc thiên nhiên lạ lùng. Trước đó, ông đã nghe người ta ca tụng nhiều nhưng ông vẫn chưa hình dung, cảm nhận được sức lôi cuốn kỳ bí và âm thầm của nó như lần đầu tiên nhìn cảnh tượng huy hoàng của rừng thông trên ngọn đèo trước lúc vào thành phố. Thực ra đó là một cảm giác ông chưa nắm bắt được rõ ràng. Mãi cho đến bây giờ, sau một năm ở thành phố, cảm giác đó vẫn còn, như một sự bất lực, một nỗi khắc khoải lâu dài trước cái đẹp, thiên nhiên và nghệ thuật.

Ông là họa sĩ từng được học hành chu đáo, có điều kiện nghiên cứu phong cách của nhiều trường phái hội họa đông, tây, kim, cổ, bản thân ông cũng đã từng thể nghiệm nhiều bút pháp, xu hướng, có tác phẩm được đánh giá cao nhưng rồi ông vẫn cảm thấy mình còn xa mới đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật này. Phải chăng hội họa là sự hòa điệu của tâm hồn và ngoại cảnh bằng đường nét và sắc mầu nhưng âm chưa tìm ra được hòa âm lý tưởng. Càng lớn tuổi, nhất là khi về thành phố Sương Mù này, ông cảm thấy gần gũi hơn với phong cách hội họa phương đông, nhất là tranh thủy mặc. Ông hiểu tại sao có người suốt đời chỉ vẽ trúc, chỉ bằng một mực mầu đen duy nhất, lại đạt đến độ vi diệu của nghệ thuật mà con người bao nhiêu thế kỷ sau vẫn còn ngưỡng mộ. Ông bắt đầu tin rằng chỉ có thể tìm thấy hội họa đích thực trong thiên nhiên chứ không thể tìm ở đâu khác.

Chưa bao giờ ông được đắm mình trong thiên nhiên đầy đủ như ở đây. Với chiếc ba lô nhỏ đựng đồ nghề sau lưng, ông đi lang thang suốt ngày trong thành phố. Hầu như mỗi ngày ông đi bộ không dưới hai mươi cây số, bất kỳ thời tiết nào. Ông đi để chiêm nghiệm thiên nhiên, thỉnh thoảng mới dừng lại vẽ vài nét phác thảo lên tập giấy dó mang theo. Gần suốt một đời cầm cọ, với tay nghề điêu luyện, ông ký họa nmhanh như chớp. Nhưng vẻ đẹp của thiên nhiên nơi này thật khó nắm bắt. Hồ, rừng cây, núi, mây, trời, sương, hoa... nào có lạ gì đối với bàn tay lão luyện và cuộc đời từng trải của ông. Nhưng ở đây, mọi cái tưởng chừng như lắng đọng lại không hề yên tĩnh, từng lúc lại mang dáng vẻ và tâm hồn khác nhau. Có lúc, nhất là khi chiều tà, hồ, núi, mây, trời chỉ là những biên giới mờ ào, bỗng chốc hòa lẫn vào trong sương. Trong một phút, vừa ký họa xong, ông đã thấy cảnh sắc khác đi. Ông vẽ lại lần thứ hai nhưng điều ông vừa ghi lại đã không còn. Sau vài lần như thế, ông hiểu mình không thể vội vàng. Biết bao nhiêu tác phẩm, kể cà thơ, văn,nhạc, họa, nhiếp ảnh cố mô tả và ca ngợi thành phố này nhưng đã có mấy tác phẩm thành công, phần lớn chỉ là sự sao chép máy móc, nhợt nhạt hoặc lời ngợi ca sáo rỗng. Ông tự hứa sẽ dành mười năm - thời gian cuối đời ông hi vọng còn sống và làm việc được - để thâm nhập và vẽ về thành phố này. Ông hi vọng đó sẽ là những tác phẩm hội họa đích thực ở đỉnh cao mà ông sẽ cống hiến cho đời.

(Trích truyện ngắn Thành phố không còn họa sĩ)

…………………

Lão nằm chết lặng lẽ dưới một gốc thông bên đồi Êm. Mãi khá lâu sau khi lão chết, gia đình đi tìm mới phát hiện ra. Bây giờ, người ta đã đưa lão ra nghĩa trang trong tiếng chiêng trống buồn bã.

Trong hai ngày qua, khi xác lão còn quàn ở nhà, thỉnh thoảng, tiếng chiêng trống báo hiệu đám ma và tiếng cầu kinh nổi lên, âm vang dài trong thung lũng. Đó là những gì người sống đã làm để tỏ lòng nhớ tiếc lão. Nhưng không ai nhớ tới việc đi tìm một cành trúc cắm trước nhà làm phướn để dẫn hồn cho lão. Trước đây, khi trong xóm có người qua đời, bao giờ lão cũng đi tìm một cành trúc mang đến cắm trước nhà người quá cố. Để hồn họ biết đường tìm về xóm cũ. Ây thế mà đến phiên lão, người ta đã quên.

Lão đã sống ở đây gần năm mươi năm, là một trong nhữnbg người đầu tiên khai phá lập nên xóm này, hồi đất còn là rừng hoang còn cả dấu cọp. Xóm lão ở nằm ven thành phố, một thành phố du lịch nằm trên cao nổi tiếng khắp cả nước với khí hậu mát mẻ, cảnh đẹp và hàng ngàn biệt thự đủ kiểu. Thế nhưng cuộc đời của lão cũng như nhân dân lao động trong xóm ít được hưởng hứng thú của thành phố du lịch như khách nhiều tiền lắm của mọi nơi tìm đến.

Lão và bà con trong xóm đã bám lấy mảnh đất này, chặt cây, dựng lều, cuốc đất trồng trọt theo ven suối. Hàng chục năm mới tạo được cơ ngơi một nếp nhà và một mảnh vườn, quần quật làm quanh năm mới tạm đủ sống. Không phải dễ dàng gì. Sườn đồi dốc, đất ba dan dẻo quánh nên làm được mảnh vườn với nhiều tầng ngang chỉ với hai bàn tay và cây cuốc là công trình sức lực và mồ hôi bao nhiêu năm. Đã thế, khí hậu rất khắc nghiệt, không chỉ như người ta ca tụng. Trước đây, ở nơi thấp nhất dọc theo suối, buổi sáng, sương mù đọng hàng mấy giờ chưa tan và buổi chiếu, khí độc vô hình bốc lên đã làm đau ốm và chết không ít người. Sau này, khi đã lớn tuổi, lúc chiều muộn, lão không dám xuống vườn dưới nữa. Chỉ mới bước xuống thôi, dù đã mặc quần áo ấm, lão đã thấy ớn lạnh và người ngầy ngật khó chịu, dù thế lão vẫn rất gắn bó với mảnh vườn của mình, nơi mà từng nắm đất đều in dấu vết bàn tay sần sùi chai sạn của lão. Cả căn nhà nữa, dù mấy mươi năm trôi qua, căn nhà lão vẫn thế, một trong những căn nhà kiểu cổ lỗ nhất còn sót lại ở xóm này, tuy cột đã mục, vách gỗ bị mối ăn.

Chính vì mảnh vườn và ngôi nhà thân thiết mà lão đã không đi Mỹ. Hồi 75, vợ lão đang ở với đứa con đầu là sĩ quan đã cùng nó di tản sang Mỹ. Trước khi đi, con lão có nhắn lão xuống gấp với nó để cùng đi, nhưng phần vì chưa biết tin tức đứa con út cũng đi lính, phần vì không nỡ bỏ vườn, nhà, lão đã không đi. Lão tâm nguyện, dù chê độ nào, sống chết gì lão cũng ở trên mảnh đất này.

…

Cũng như bao năm qua, lão quanh quẩn với mảnh vườn dù sức yếu không làm được bao nhiêu. Buổi chiều lão thường ngồi trước cửa ngó mông ra vườn và dọc theo thung lũng. Mùa lá hồng rụng mới buồn làm sao. Những cây hồng xanh mướt rậm rạp che kín các vườn, sau mùa thu hoạch trái, trong một thời gian gắn lá rụng sạch. Suốt hai sườn đồi, những cây hồng trơ cành khẳng khiu như cảnh vật một vùng đất chết. Được cái là chẳng bao lâu hồng lại đâm chồi nẩy lộc.

Lão thích nhất là gần cuối đông khi mai anh đào nở. Cây hoa mới lạ. Nó cũng giống hồng ở chỗ mùa rụng lá là rụng sạch trơ cành, những cành còn mảnh mai hơn cành hồng nhiều, nhưng khi ra hoa thì nở rộ trước khi ra lá. Chao ôi, những đóa hoa bé nhỏ phớt hồng dày đặc đến độ cả cây bừng lên như một ngọn lửa hay như một đám khói hồng bập bùng trông rất ấm áp và vui mắt, dù hoa chỉ nở và tàn trong vòng một, hai tuần. Cuối vườn của lão có hai cây mai anh đào lớn và bao nhiêu cây con đang mọc. Các vườn khác trong xóm này cũng thế. Lão cám ơn loài chim đã duy trì và phát triển loài hoa lạ đó trong thung lũng này khi mang hạt đem gieo khắp nơi. Trên các con đường của thành phố có tên xứ hoa đào này, các cây đào trông ngay hàng thẳng lối ngày xưa đã rụi cả. Người ta chỉ muốn chặt cành đem về cắm, thậm chí làm củi chứ không ai bảo vệ, vun trồng.

…

Có một chi tiết về cái chết của lão mà người ta ngại kể lại. Đó là khi ngã xuống bất tỉnh rồi đi luôn, lão gối đầu lên một đống phân bò lớn, bên cạnh là gánh phân đã chất đầy khá nặng. Có lẽ trên đường về, mệt nhọc nhưng thấy đống phân lớn, lão tiếc nên dừng lại cúi xuống hốt nốt. Không biết lão trúng gió, lên cơn đau tim hay đứt mạch máu. Có người chứng kiến kể thêm, điều kỳ lạ là chết như thế nhưng nét mặt lão rất thanh thản, hình như phảng phất nụ cười, tay chân lão không co quắp mà dang ra thoải mái. Lão nằm chết nhẹ nhàng trên thảm cỏ, dưới bầu trời xanh biếc và những ngọn thông hiền hòa phủ lên mặt lão tấm khăn tang - bóng mát dịu dàng.

(Trích truyện ngắn Người nằm chết trên đồi)

Vị linh mục dẫn ông và nàng vào nhà thờ và đi ra khép cửa, để hai người tĩnh tâm một lúc trong lúc chờ đợi linh mục trở lại.

Chưa bao giờ ông ở trong nhà thờ vắng lặng như thế này. Nàng ngồi xuống ghế nhắm mắt lại trầm tư. Ông nhẹ nhàng đi một vòng ngắm cách cấu trúc và trang trí trong nhà thờ.

Ông đã từng đi qua nhà thờ nổi tiếng này hàng ngàn lần nhưng chưa bao giờ vào bên trong. Đó là một ngôi nhà thờ cổ kính, xây dựng gần một thế kỷ nhưng vẫn bền vững với thời gian, hầu như không có một vết nứt.

Trần nhà không cao lắm nhưng có vẻ lồng lộng với những vòm tròn quét vôi màu hồng nhạt. Những cửa kính màu là những bức tranh thánh tích kỳ ảo. Nhìn từ bên trong ra, những vầng hào quang, những trái tim thánh thiện, những tà áo thanh sạch của các vị thánh ngời lên ánh sáng sống động lạ lùng. Tất cả là tác phẩm nghệ thuật của những nghệ sĩ bậc thầy chắc chắn đã được làm nên bằng trái tim sùng tín và bàn tay tài hoa cách đây hơn sáu mươi năm theo ngày tháng ghi chú bên dưới. Ông cảm thấy mình hơi xa lạ nhưng kính phục loại nghệ thuật này, nghệ thuật trong tôn giáo hay tôn giáo qua nghệt htuật. Ông vốn là kẻ vô thần ngay từ thời trẻ. Nhìn những bức tranh này, ông cảm nhận người nghệ sĩ không phải sáng tạo một cách thông thường mà chắc chắn đã làm nên tác phẩm trong một trạng thái tinh thần hưng phấn kỳ lạ, có thể là một cách nguyện cầu hay dâng hiến của người nghệ sĩ.

Bên dưới những bức tranh kính màu, chỉ cao hơn tầm đầu người là những phù điêu về sự tích Chúa Giê Su, có lẽ làm bằng xi măng. Những phác họa đơn giản, mầu vàng nhạt, hơi nặng nề nhưng phù hợp với các cảnh Chúa giê Su vác thập tự giá trong nhiều tư thế trên đường đi lên chỗ chịu nạn. Cây thập tự giá, một dụng cụ hành hình, đã trở thành cây thánh giá, tượng trưng cho một tôn giáo, cho lòng sùng kính của hàng triệu triệu người, bằng sự hi sinh cao cả của một con người, một con Thiên chúa, theo như giáo lý của tôn giáo này.

Đi hết một vòng quanh tường nhà thờ, ông đứng lặng nhìn lên tượng Chúa Giê Su lớn phía sau bệ thờ. Một thân thể gần như trần truồng với mảnh vải khoác chéo che thân bị đóng đinh trên cây thập tự lớn mầu nâu. Chiếc đầu đội vòng gai rỉ máu ngoẹo sang bên. Thân hình với mầu da rất giống người thật nổi rõ từng bắp thịt trên cánh tay, lồng ngực, cặp đùi và những chiếc xương sườn lồ lộ. Những chỗ đóng đinh ở tay, chân và vết thương ở sườn đang tiếp tục chảy máu. Ai đã khắc họa nên hình tượng này hay chính là một hình ảnh có thực đã trở nên lồng lộng qua không gian và thời gian. Đó không phải là một thân thể. Đó là sự khổ nạn. Không phải khổ nạn. Đó là sự hi sinh. Không phải hi sinh. Đó chính là tình yêu. Một tình yêu mãnh liệt, rộng lớn,vượt qua phản bội, tội ác, khổ đau và cái chết. Phải chăng đó là cái gì rất mơ hồ nhưng cũng rất rõ ràng ông cảm nhận được từ giáo lý của một tôn giáo khi đứng trước hình tượng bi thảm và hùng tráng này.

(Trích truyện ngắn Hành trình trăm năm)

Chàng là một trong những gã lang thang cố hữu lâu nhất của thành phố sương mù. Thành phố bé nhỏ giữa lưng trời giá lạnh này có nhiều cái tên huyền thoại và những huyền thoại về các gã lang thang. Nhiều người đã đến đây để lang thang một thời gian trong cuộc đời họ. Nghĩa là họ có thể lẳng lặng đi, cảm nhận và suy tưởng mà không ai quấy rầy. Trong thời đại này có lẽ ít thành phố nào có điều kiện như thế cho những kẻ lang thang vì hầu như bất cứ ở đâu cũng có đám đông, tiếng ồn, nhạc giật, quảng cáo và đủ mọi thứ quấy nhiễu. Người ta khó lòng được yên tĩnh để mơ màng và trầm tưởng cho riêng mình. Thành phố này đã quyến rũ những kẻ lang thang vì bầu khí và không gian tĩnh mịch, đôi khi huyễn hoặc của một vùng mộng ảo.

Một quán café vắng với nhac êm dịu có thể ngồi nhâm nhi tách đắng nhìn màn mưa mịt mù qua lơp cửa kính. Một bãi cỏ non êm tơ thoáng đãng có thể ngả mình sưỡi nắng và nghe gió hát trên cao. Một mặt hồ tĩnh lặng ôm chứa ngàn sao và ánh điện phố phường lung linh trong đêm khuya khoắt. Một dòng suối rì rào bất tuyệt bản trường ca nguyên sơ hoang dã. Một cánh rừng vi vu tiếng hát của những lá cây hình kim mềm mại xanh mướt. Một vườn hoa nở rộ trăm hồng nghìn tía hay chỉ là một bông hoa dại vô danh nơi vệ cỏ ven đường. Một buổi chiều tà ánh lên sắc nắng âm u trong bầu trời lạnh giá và trên những dãy núi xa mờ thấp thoáng. Một buổi sáng con đường phố dốc cuồn cuộn sương mù như trong một chuyện thần tiên... Người ta có thể đi và trầm tư ở những nơi, những lúc, những phút giây, những gặp gỡ lặng lẽ dịu dàng để cảm nhận về khoảnh khắc cô độc êm ái của đời mình.

Nhiều người đã tìm đến đây trong một ít tháng ngày để lang thang, nhưng riêng chàng, hầu như chàng đã dành hết đời mình cho cuộc lang thang trên thành phố bé nhỏ này. Thế nhưng hình như chàng vẫn chưa tìm ra, chưa tìm được cuộc sống đích thực của đời mình. Có phải như thế không? Đôi khi chàng đau đớn tự hỏi.

Chàng đã đến đây từ lâu lắm, thuở còn là một thanh niên trẻ trung và mơ mộng từ một xứ sở khô cằn gió cát. Sau buổi lang thang ban đầu, chàng đã gặp gỡ người thiếu nữ mình yêu, lập gia đình, có con và làm việc cho cuộc mưu sinh. Nhưng một gia đình không thể lang thang cùng chàng, dù chỉ là trong tư tưởng. Vốn là một giáo sư triết học, chàng bay lượn ở tầm cao của những trí tuệ cổ kim đông tây. Với tâm hồn lãng mạn, chàng ngao du qua những trang văn chương diễm tình và những cuộc hợp tan thấm đẫm niềm vui và nước mắt. Chàng lắng nghe phận người tuôn chảy trong thời gian miên viễn. Chàng đắm chìm trong những giấc mơ siêu thoát... Những điều đó làm chàng ngày càng xa lạ với cái gia đình bé nhỏ mà chàng tưởng đã là nơi sưỡi ấm tâm hồn cô đơn khao khát của mình.

(Trích truyện ngắn Những gặp gỡ không muộn màng)

Chàng đã ngồi rất lâu ở ngã tư đường - bến xe ôm - quen thuộc, không buồn nói chuyện với các bạn đồng nghiệp chung quanh. Hôm nay ế khách và ai cũng ngáp dài ngáp ngắn. Chàng đã hút gần một bao thuốc, tàn vứt bừa bãi bên lề đường. Một người bạn rủ chàng đi uống rượu nhưng chàng từ chối. Bây giờ chàng hoàn toàn tự do, không ai quản thúc, có thể hút thuốc, uống rượu tùy thích nhưng hôm nay chàng cảm thấy tâm trạng mình quá nặng nề và hầu như không nhấc mình nổi khỏi chiếc xe. Chàng muốn mình hóa đá trong buổi chiều tà lạnh lẽo của thành phố cao nguyên này.

Mùa đông ở đây không mưa nhưng lạnh giá vô cùng, nhất là đối với những người phải làm nghề đứng đường như chàng, Lái xe ôm, không biết có phải là một nghề không, công việc mà những người đàn ông thất nghiệp, thất cơ lỡ vận phải làm khi không thể tìm ra việc gì khác. Đó là nghề không cần được đào tạo. Chỉ cần một chiếc xe gắn máy và thông thuộc đường trong thành phố là người ta có thể hành nghề. Dĩ nhiên phải chịu dãi dầu mưa nắng, đứng suốt ngày ngoài trời đợi khách trong bất kỳ thời tiết nào, có khi đến tận nửa đêm.

Đã gần mười năm qua, chàng sống cuộc đời như thế, luôn luôn ở ngoài đường. Chàng đã đứng trong những đám sương mù cuồn cuộn lúc tinh mơ đã trở nên hiếm hoi của thành phố có biệt danh thành phố sương mù. Chàng đã đứng dưới những buổi trưa nắng gắt không kém buổi trưa oi nồng ở các thành phố bình nguyên. Chàng đã đứng giữa những buổi hoàng hôn lạnh giá với ngọn gió mang đầy hơi nước thổi thấu tim chàng xuyên qua lớp áo blouson dày hai lớp. Chàng đã đứng trong những đêm khuya âm u mà muôn vạn vì sao trên trời và ánh đèn phố thị, kể cả những ngọn đèn cao áp rực rỡ, không đủ soi sáng lòng chàng.

(Trích truyện ngắn Trong buổi chiều tà)

Ở Đà Lạt, chúng tôi đi lo giấy tờ của BY và đi thăm cáp treo. Nơi đây, nơi chúng tôi đã sống hơn 15 năm, thắng cảnh nào cũng đã biết, riêng cáp treo mới được xây dựng và khai trương vào dịp Tết vừa qua chưa đi.

Đà Lạt là xứ du lịch “trời cho” với cảnh quan và khí hậu thuộc loại hấp dẫn nhất Việt Nam nhưng những việc “người làm“ để phục vụ du lịch còn quá ít, đôi khi phản tác dụng mà người dân địa phương và báo chí đã phê phán nhiều. Trụ sở vĩ đại và thô kệch của Đài Truyền hình mới xây dựng án ngữ ngay lối vào của thành phố. “Con chim Lâm Cẩu” xấu xí vẫn còn nặng nề giương cánh ở bùng binh trước chợ Hoà Bình. Đồi Cù tự do mộc mạc tuyệt đẹp ngày nào đã trở thành sân golf hiện đại rào kín chỉ dành cho khách lắm tiền, chủ yếu là người nước ngoài. Vườn cỏ xanh mát dịu dàng với những chiếc ghế dài trắng tinh rải rác hầu như không lúc nào thấy người ngồi của khách sạn ba sao Đà Lạt Palace là một sự lãng phí lớn, đồng thời cũng là một điều mỉa mai. Cả thành phố Đà Lạt hầu như không còn bãi cỏ tự do nào cho trẻ con đùa chơi và những cặp trai gái tình tự. May ra còn chút rẻo quanh hồ Xuân Hương nhưng khi làm đường, người ta ủi bừa đất vào lô xô lảm xảm, dù cỏ mọc lên cũng không còn mấy chỗ ngồi êm ái.

Đồi Cù trở thành sân golf hiện đại, được cải tạo, làm mới, trồng thêm cây, đào thêm hồ, cỏ được chăm sóc xanh tốt mịn màng, được rào dậu kỹ lưỡng lại là cái gai trong mắt người dân thành phố và nhiều du khách.

Từ năm 1993 khi chính quyền tỉnh cho một công ty nước ngoài thuê đồi Cù để làm sân golf, người dân thành phố và nhiều tờ báo đã lên tiếng phản đối. Người ta bảo quyết định đó chẳng khác gì đem bán của hương hỏa và thiếu tầm nhìn về chính trị, xã hội và cả kinh tế. Đồi Cù bên hồ Xuân Hương giữa lòng thành phố là một cảnh quan tuyệt vời tạo nên đặc trưng và sức quyến rũ của bộ mặt thành phố cao nguyên xứ lạnh này. Đồi Cù tự do là bãi cỏ thiên đường ghi dấu kỷ niệm của biết bao cư dân thành phố và du khách. Với nhiều người từ khi còn trẻ thơ họ đã được chơi đùa trên đồi cỏ và khi lớn lên đã từng cầm tay người yêu ngồi tình tự dưới bóng mát dịu dàng của ngọn thông vi vu nắng gió. Bây giờ thiên đường đó đã mất. Đúng hơn thiên đường đã trở thành của riêng của một số ít người lắm tiền bạc, phần lớn là khách nước ngoài.

Dân Đà Lạt không bước vào và cũng không nhìn rõ được đồi Cù nữa, vì sau một thời gian các loại cây leo ở hàng rào mọc lên che kín. Chỉ có những công nhân phục vụ cho sân golf và mấy cô sinh viên vào làm thuê xách gậy lếch thếch chạy theo khách thấy được sân golf đẹp như thế nào (!?)

Sân golf đã tác động xấu đến môi trường thành phố. Ban đầu lúc mới san ủi, trời mưa cuốn đất xuống lấp cạn cả hồ Xuân Hương. Sau đó thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, phân bón theo mưa chảy xuống hồ làm ô nhiễm nguồn nước, cùng với các loại tảo độc xuất hiện đã làm nước hồ xanh đen đục ngầu và hôi thối. Khu vực phụ cận có bao nhiêu ngọn đồi có thể làm sân golf được, tại sao lại phải lấy đồi Cù ngay giữa trung tâm thành phố? Một quyết định thiển cận gây nên bao nhiêu hệ lụy.

Về mặt kinh tế, nghe nói sân golf này thua lỗ triên miên vì không có khách. Chưa có

đường bay trực tiếp từ các nước đến Đà Lạt nên khách giàu có chơi golf ít ai muốn đi 300 cây số đường bộ nhọc nhằn từ Sài Gòn lên Đà Lạt.

Biến đồi Cù thành sân golf là một quyết định sai lầm về mọi mặt, chẳng có lợi gì cho ai ngoại trừ một vài kẻ nào đó có thu nhập bất chính qua chuyện lo lót khi ký các hợp đồng kinh tế.

Theo ý kiến nhiều người, đồi Cù trở thành công viên, vườn thực vật mới là giải pháp tối ưu và sẽ trở thành nơi thân yêu của cư dân thành phố và du khách có thể cảm nhận rõ nhất thế nào là Đà Lạt, thành phố dịu dàng và trữ tình nhất trong mọi thành phố của đất nước này.

Công bằng mà nói thành phố cũng đã được sửa sang xây dựng nhiều. Các khách sạn Đà Lạt Palace, Đà Lạt Novotel đã trở thành khách sạn ba sao nổi tiếng sang trọng. Nhiều khách sạn khác cũng được nâng cấp hoặc xây dựng mới hiện đại. Các công sở, nhà hàng và nhà các quan chức to đẹp bề thế mọc lên khắp nơi. Đường sá nội thành hầu như mở rộng và làm mới hoàn toàn, một số công viên mới được xây dựng. Tuy nhiên việc xây dựng không theo quy hoạch, không tôn trọng không gian kiến trúc và cảnh quan môi trường, chặt phá tùy tiện các đồi thông đã làm Đà Lạt mất dần bản sắc ngày xưa, một cái gì là hồn phố lãng mạn êm ả, trữ tình làm cho Đà Lạt không giống bất cứ thành phố nào khác. Thành phố này muốn vươn cao cùng thời đại mà vẫn giữ được bản sắc, cần những người lãnh đạo không những có trí tuệ, tầm nhìn cao hơn, mà còn cần phải có ít nhất một chút lãng mạn và trái tim dễ rung động của người nghệ sĩ đam mê cái đẹp chứ không phải là đầu óc thực dụng.

Riêng về cáp treo, một loại hình phục vụ du lịch rất phù hợp với địa hình Đà Lạt đã được nói đến và thực hiện trong nhiều năm trước nhưng bất thành. Một công ty nước ngoài nào đó đầu tư, quảng cáo ầm ĩ nhưng không rõ vì sao đã động thổ khởi công rồi bỏ cuộc, nghe nói là không có vốn. Thật kỳ lạ ! Mới đây, người ta âm thầm làm, không dám quảng cáo gì nữa và lúc sắp hoàn thành đưa vào sử dụng mới dám công bố. Chúng tôi cũng háo hức đi xem thử bộ mặt cáp treo Đà Lạt thế nào.

Đầu trên của cáp treo được xây dựng trên ngọn đồi đầu đèo Prenn. Theo con đường nhựa mới mở chạy quanh co khoảng vài trăm mét là đến vị trí của đầu cáp trên đỉnh đồi. Đây là một mặt bằng khá rộng được thiết kế một công trình kiến trúc khá hợp lý với bãi đậu xe, nhà hàng, nhà khách, phòng bán vé và nơi điều khiển cáp treo trên tầng cao nhất. Một sân rộng hình bán nguyệt với cây cảnh và lan can bao quanh lộng gió. Từ đây có thể nhìn toàn cảnh thành phố bên dưới, một chặng đèo quanh co phía đông nam và dãy núi với đỉnh Lang Bian cuối trời phía bắc.

Chúng tôi đến gần trưa nhưng khách vẫn đông. Giá vé khá đắt: 50.000đ cho người lớn một lượt đi về. Nghe nói chỉ trong mấy ngày Tết đã thu tiền vé được vài tỉ. Cáp treo có 50 cabin, mỗi cabin ngồi được bốn người, thiết kế gọn và xinh xắn, nhiều mầu sắc khác nhau với cửa kính trong suốt tứ phía. Hai dây cáp lớn chuyển động liên tục giữa các ròng rọc trên các đầu trục đưa các cabin êm ả lướt về hai chiều ngược nhau trên các ngọn thông. Đầu dưới của cáp treo ngay trên lối vào Trúc Lâm thiền viện cách đầu trên khoảng hơn hai cây số. Cho đến nay đây là cáp treo dài nhất Việt Nam.

Việc chọn địa điểm cáp treo ở đây khá thích hợp. Cùng với chùa Trúc Lâm và hồ Tuyền Lâm, đây quả là một khu du lịch phức hợp lý tưởng. Khách có thể đi cáp treo đến chùa viếng cảnh rồi thuê thuyền đi chơi trên hồ, sinh hoạt dã ngoại trong rừng và trở về bằng đường cáp treo cho một ngày đi chơi thú vị.

Cabin chúng tôi đi lúc mới lên có bốn người nhưng ngay sau đó, hai người kia, có lẽ là đôi tình nhân hay vợ chồng trẻ nhảy vội xuống đi cabin sau, họ nói muốn đi riêng để chụp hình. Những người phụ trách cáp treo không phản đối nên chúng tôi cũng được đi riêng hai người. BY sợ độ cao nên cứ nắm chặt lấy tay tôi và chúng tôi ở bên nhau, trên cao lồng lộng, trong một cảm giác mới mẻ gợi nhớ những ngày tháng lãng mạn xa xưa thời trẻ. Chúng tôi chụp hình cho nhau với bối cảnh bên dưới là rừng thông bát ngát và hàng dọc những cabin khác đang chuyển động trên đường dây.

Cáp treo là một công trình phục vụ du lịch mới đáng tán thưởng. Tuy nhiên việc trồng cây quanh hồ Xuân Hương và trên các trục đường, nhất là đối với loại cây mai anh đào, một đặc trưng của Đà Lạt thật đáng chê trách. Gần 30 năm qua, năm nào cũng hô hào phát động trồng cây ầm ĩ mà đến nay mới chỉ một số ít cây sống được, phần lớn chết, bị chặt phá hay xác xơ còm cõi.

Năm nay do khí hậu thời tiết thay đổi tác động, hoa mai anh đào nở muộn. Thường hoa này chỉ nở và tàn khoảng một tuần trước hoặc sau Noel nhưng năm nay đến Tết hoa mới nở. Ngày chúng tôi về đây vẫn có một vài cây còn hoa bập bùng một màu hồng nhạt quanh hồ Xuân Hương và trên đường dốc lên khu Hoà Bình. Hầu như tất cả đều là những gốc mai già còn sót lại từ thời xa xưa. Chúng tôi cũng ghi được mấy tấm hình bên cảnh tượng hiếm hoi này. Người dân địa phương và báo chí rất tán thưởng hiện tượng này, coi đây như nét hồi sinh của “thành phố hoa đào” một thời vang bóng. Nghe nói nhân dịp này chính quyền địa phương đã quyết định đặt tên một con đường là đường “Mai anh đào” và quyết tâm trồng lại hàng cây kỳ diệu đặc trưng này của thành phố. Cũng rất mong điều này được thực hiện và người dân Đà Lạt có thể tự hào về một tên gọi lãng mạn của thành phố mình bên cạnh những tên gọi khác như “thành phố ngàn hoa”, “thành phố trên cao”…

(Trích bút ký Hành trình mùa xuân)

Tôi đã từng đi xuyên Việt bốn lần, bằng những phương tiện và với mục đích khác nhau. Đây là lần thứ năm tôi lại đi, có những cảm nghiệm khác, với những người bạn đặc biệt, tất cả đều là cựu sĩ quan Thủy Quân Lục Chiến của Việt Nam Cộng Hòa ngày trước.

Tôi có một người bạn cũ từ thời trung học. Khai Nguyên là mật danh trong đơn vị của anh sau này. Hồi đó chúng tôi mới 15-16 tuổi, học trung học đệ nhị cấp ở một tỉnh lẻ miền Trung. Hai chúng tôi đều yêu một cô bé 13 tuổi, mới học đệ lục. Chuyện tình – nếu có thể dùng được từ đó – thật dễ thương. Chúng tôi không ganh tị nhau mà lại thân nhau mới lạ. Hàng đêm chúng tôi đến trước cổng nhà cô bé chờ đợi để được nhìn thấy bóng cô xuất hiện bên ánh đèn cửa sổ. Chúng tôi đi chơi trèo lên một ngọn núi đá, mỗi đứa đều cố sức leo lên mỏm cao nhất để khắc tên mình và cô bé trên đó. Chúng tôi viết những lá thư tình có ướp hoa ngọc lan … Đủ mọi kiểu của tình yêu học trò. Nhưng oái oăm thay, khi lớn lên một chút, cô bé lại đi yêu một anh chàng khác, cũng là một người bạn của chúng tôi. Hai kẻ thất tình đều vỡ mộng. Có thể vì thế mà thêm một lý do để chúng tôi thân nhau chăng.

Lớn lên mỗi người đi mỗi ngả, chỉ gặp nhau vài lần. Tôi học sư phạm, ra trường đi dạy. Anh vào binh chủng Thủy Quân Lục Chiến. Năm 75 anh sang Mỹ, đi học lại, tốt nghiệp kỹ sư, làm việc cho các công ty tin học. Theo lời anh nói, anh là một trong những người Việt tỵ nạn khá thành đạt trên xứ người, từ hồi đi làm, chưa ngày nào thất nghiệp. Mấy năm gần đây, đọc được các sách của tôi xuất bản bên Mỹ và những bài báo tôi viết trên mạng, anh bắt đầu tìm cách liên lạc lại bạn cũ. Trong một chuyến trở về quê hương lần trước, anh đã bỏ công thuê xe đi tìm những nơi tôi đã từng sống mà anh biết, cuối cùng có được số điện thoại và địa chỉ của tôi. Anh lập tức gọi điện và hôm sau có mặt ở nhà tôi. Chúng tôi ôm lấy nhau sau hơn 30 năm xa cách và nói chuyện từ sáng cho đến tận khuya.

Đầu năm nay anh lại về thăm cùng với gia đình. Anh có nhã ý mời vợ chồng chúng tôi và vợ chồng ba người bạn cũ khác đang ở trong nước, mới liên lạc lại, đều là là cựu sĩ quan Thủy Quân Lục Chiến, làm một chuyến lãng du xuyên Việt. Tất cả chi phí đều do anh đài thọ. Ba anh chàng cựu sĩ quan này có hoàn cảnh hơi khác nhau. Đơn Dương bị bắt làm tù binh. Hòa Bình sau 75 mới đi cải tạo. Trung Dũng bị thương giải ngũ trước 75 nhưng cũng phải đi cải tạo. Ba người này vì điều kiện riêng và hoàn cảnh gia đình, không ai đi nước ngoài, chịu nhiều cay đắng của những người lính thất trận và tất cả đều kiếm sống bằng đủ mọi thứ nghề linh tinh. Rất tiếc ba bà vợ của ba người này bận việc gia đình không đi được, nên cuối cùng đoàn lữ hành chỉ có hai phụ nữ là Khanh, vợ Khai Nguyên, BY vợ tôi và năm người đàn ông.

Khai Nguyên sợ Khanh và vợ chồng chúng tôi không hòa hợp với những người bạn lính tráng cũ của anh nhưng điều lo ngại đó đã không xảy ra. Khanh là một phụ nữ có bề ngoài khả ái, tính tình cởi mở, phóng khoáng, đã nhanh chóng trở nên thân thiết với BY, luôn chăm sóc chu đáo cho chồng và các bạn, nên tất cả chúng tôi đều nhanh chóng hòa đồng và trở thành bạn bè, đôi khi có không khí như một gia đình. Tôi là cựu sinh viên tranh đấu chống chính quyền Sài Gòn, đã từng gia nhập đảng cộng sản và bị khai trừ, đang là người bất đồng chính kiến với chế độ. Tôi và Khai Nguyên cũng như các bạn mới tuy có nhiều khác biệt nhưng đều đã lớn tuổi, trải nghiệm nhiều nên hầu như ai cũng trầm tĩnh, có cái nhìn nhân ái, bao dung về cuộc sống. Sự trân trọng tình bạn cũ với Khai Nguyên cũng là một mối liên kết giúp chúng tôi gần nhau qua những câu chuyện xưa mà chúng tôi cùng chia sẻ. Nhờ thế, chuyến đi hơn hai tuần đã không ngớt lời trò chuyện và đầy ắp tiếng cười.

Tôi đang ở Đà Lạt. Các bạn khác từ Sài Gòn lên, ở đây chơi vài hôm trước khi đi tiếp ra trung. Vợ chồng Khai Nguyên mấy năm trước đã từng qua đây nhưng các bạn khác đã khá lâu chưa lên Đà Lạt, vì thế chúng tôi đưa họ đi chơi một vài nơi như Hồ Tuyền Lâm, Thung Lũng Vàng…

Từ thành phố, hiện nay có ba đường đi Hồ Tuyền Lâm. Đổ đèo Prenn, giữa đèo rẽ phải vài cây số. Đi bằng cáp treo từ đầu đèo, với vài chục phút lướt trên rừng thông. Qua ngả Dinh 3 Bảo Đại theo con đường mới mở chạy thẳng đến cuối hồ. Hồ Tuyền Lâm theo quy hoạch, tương lai sẽ là một khu du lịch phức hợp gồm nhiều loại hình và đang có nhiều dự án đầu tư, tuy nhiên tiến độ triển khai rất chậm.

Bên cạnh cuối hồ Tuyền Lâm là Chùa Trúc Lâm, một thiền viện thuộc hàng lớn nhất nước, mới được xây dựng hơn 10 năm nay, trên mấy ngọn đồi thông, với hàng trăm tăng, ni sinh đang tu học. Chùa Trúc Lâm nhanh chóng trở thành một thắng cảnh, không chỉ là nơi Phật tử đi chiêm bái mà còn là điểm đến hầu như của mọi du khách khi đến Đà Lạt. Ngoài chùa chính với những công trình phụ trợ như gác chuông, cây cảnh ở ngay lối vào và các nhà ở cách biệt của tăng, ni khuất sau rừng, phía trước là một cảnh quan được xây dựng dựa vào địa thế tự nhiên với nhiều kỳ công. Hàng mấy trăm bậc cấp đi vòng theo thế núi, đưa khách đi dần xuống bến thuyền dưới hồ, thỉnh thoảng lại có một mái đình nhỏ có ghế đá để khách ngồi nghỉ chân ngắm cảnh hồ bát ngát qua thấp thoáng ngọn thông. Con đường dẫn tiếp đến lối ra, dọc theo một rừng trúc vàng và một chiếc hồ nhân tạo, để khách không cần phải trở về theo lối cũ.

Chúng tôi ngồi dưới một mái đình nghỉ mệt để chụp ảnh và trò chuyện. Khai Nguyên rất thích chụp ảnh. Anh là một tay máy nghiệp dư nhưng trang bị hẳn cho mình một máy ảnh chuyên nghiệp, hiện đại, với nhiều đồ phụ tùng lỉnh kỉnh chứa đầy một ba lô chuyên dụng mà lúc nào anh cũng mang theo người. Anh thường mặc quần jean đen, áo khoác màu đen và đội chiếc mũ tai bèo Thủy Quân Lục Chiến anh vẫn còn giữ được, trông rất bụi. Đơn Dương cũng mặc jean, kể cả áo khoác, màu xanh jean truyền thống. Hòa Bình với cặp kính đen đeo vào trông rất oai phong. Trung Dũng có mái tóc muối tiêu uốn lượn bồng bềnh. Bốn chàng “4 chữ” (TQLC) xem ra khá phong trần và có lẽ ngày xưa đều thuộc loại hào hoa phong nhã trong mắt các “em gái hậu phương”.

Mọi người đều thừa nhận Đà Lạt tuy có nhiều thay đổi, vẫn còn là một thành phố tương đối bình yên nhất hiện nay. Đối với những người đã có ấn tượng và tình cảm đẹp với Đà Lạt từ nhiều năm trước, nhất là trước năm 1975, vẫn thường thất vọng khi trở lại Đà Lạt ngày hôm nay. Đường sá, nhà cửa, phố xá được mở rộng, xây dựng nhiều nhưng xô bồ đã làm mất đi nét lãng mạn, trữ tình và tĩnh mịch của thành phố ngàn thông ngày nào. Tuy nhiên, cuộc sống phải đổi thay và đi tới không ngừng, nhất là với số dân từ nhiều nơi mới nhập cư đông đảo, kinh tế thị trường tác động dữ dội, làm sao có thể không thay đổi. Vấn đề là trình độ, nhận thức của những người quản lý chưa đủ tầm để quản lý đô thị trên đà phát triển nhưng vẫn giữ được bản sắc của thành phố. Đây là vấn đề không riêng của Đà Lạt mà của mọi nơi trên cả nước, đặc biệt đối với những thành phố cổ có nhiều bản sắc văn hóa đặc trưng truyền thống.

Chúng tôi cũng đi chơi Thung Lũng Vàng, một khu du lịch mới được khai thác trên đường đi Suối Vàng. Dankia-Suối Vàng là vùng đồi núi ở phía tây bắc thành phố, cách khoảng 20 cây số, nơi ngày xưa Yersin đã từng có dự định xây dựng khu nghỉ dưỡng khi mới phát hiện ra Đà Lạt. Đây là vùng đồi núi còn tương đối giữ được nét tự nhiên hoang dã. Một số công ty nước ngoài đã có dự định đầu tư lớn, xây dựng hẳn một thành phố nghỉ dưỡng ở đây, một Đà Lạt 2, nhưng chưa thực hiện được. Hiện tại mới có một khu trồng hoa của tư nhân và Thung Lũng Vàng do Công ty Cấp Nước thực hiện.

Công ty này quản lý Nhà Máy Nước Suối Vàng, nhà máy được Đan Mạch tài trợ, cấp nước cho thành phố, trụ sở đóng ngay bên cạnh hồ Suối Vàng, nên có điều kiện xây dựng khu du lịch Thung Lũng Vàng. Hiện nay ở bất cứ đâu, các khu du lịch cũng xây dựng các bồn hoa, cây cảnh, hồ suối nhân tạo… nhưng Thung Lũng Vàng có ưu điểm là nằm trên một vùng đồi núi rộng, cách xa thành phố ồn ào, với hồ suối tự nhiên, việc xây dựng biết dựa vào thiên nhiên nên khung cảnh tạo được cảm giác yên bình, thư giãn cho du khách. Khai thác thiên nhiên nhưng vẫn giữ được thân thiện với môi trường là vấn đề lớn đối với những quốc gia đang phát triển nhưng những người lãnh đạo và cả nhân dân còn thiếu nhận thức và trình độ, cũng là vấn đề Việt Nam đang phải đương đầu. Chỉ chạy theo nhu cầu bức xúc của cuộc sống và lợi nhuận đã để lại những di hại trước mắt và lâu dài không sao bù đắp.

Đà Lạt có nhiều khu du lịch “trời cho” với cảnh quan tuyệt đẹp như Thung Lũng Tình Yêu, Thác Prenn, Thác Datanla, Hồ Than Thở, Suối Cam Ly, Đồi Mộng Mơ, Núi Langbian… với những huyền thoại và sự vang danh trong quá khứ, mới nghe tên, du khách chưa từng đến Đà Lạt đã thấy hấp dẫn. Tuy nhiên khi đến nơi, người ta có hài lòng và muốn trở lại lần nữa không lại là chuyện khác. Điều đó hoàn toàn không dễ dàng. Xu hướng ban đầu là “bóc lột thiên nhiên”, chủ yếu do các cơ quan nhà nước quản lý, chỉ rào lại rồi bán vé và bán đồ lưu niệm. Dần dần người ta ý thức hơn, và cũng do đòi hỏi thực tế của kinh tế thị trường, một số nơi được giao cho tư nhân đầu tư tôn tạo, khai thác. Tuy nhiên còn xa mới đạt đến sự hoàn chỉnh. Những công trình xây dựng mới, nhất là bằng bê tông cốt sắt, bị lạm dụng và “chỏi” với cảnh quan thiên nhiên nhiều khi đã làm hại đến thắng cảnh. Những người đầu tư có vốn, nhưng cần hơn, phải có đầu óc và trình độ thẩm mỹ cao, với sự giúp sức của các chuyên gia trong lĩnh vực này, chứ không phải cứ quăng tiền ra là được.

Điều đáng buồn nhất ở Đà Lạt là chuyện sân golf-Đồi Cù. Nét độc đáo nhất của thành phố Đà Lạt là Hồ Xuân Hương và Đồi Cù. Nơi nào có hồ và đồi thông, không phải một mà đến ba ngọn đồi kế tiếp nhau với rừng thông vi vu, nằm ngay chính giữa trung tâm thành phố? Hồ và đồi thông làm cho thành phố dịu lại, lao xao, xanh mướt đượm nét trữ tình lãng mạn. Từ chợ hay khu phố Hòa Bình, chỉ cần đi bộ năm, mười phút là khách đã có thể đến ngồi bên bờ cỏ ven hồ ngắm sóng nước hay lang thang dưới rặng thông ngập tràn nắng gió. Trước đây cư dân thành phố hay khách đến Đà Lạt đều có những kỷ niệm êm đềm về ngọn đồi thơ mộng này thuở còn bé dại, lúc đang say đắm trong cuộc tình hay những lúc nhàn du trên thảm cỏ xanh mượt pha màu tím biếc với những ngọn cỏ may nghịch ngợm bám vào gấu quần theo về đến tận nhà. Ngày hôm nay, điều đó đã trở nên xa vời như ảo mộng.

15 năm trước đây, đúng vào dịp kỷ niệm 100 năm thành phố Đà Lạt, chính quyền đã cho một tập đoàn kinh tế nước ngoài thuê Đồi Cù 20 năm để làm sân golf hiện đại theo tiêu chuẩn quốc tế (sau này kéo dài thời hạn thuê thành 50 năm, nhưng dân Đà Lạt thì gọi là đem bán “của hương hỏa”). Lúc đó nhân dân, trí thức Đà Lạt và báo chí nhiều nơi phản đối kịch liệt, nhưng những người cầm quyền đã bất chấp tất cả. Họ chỉ biết lợi nhuận, và dân cũng không biết lợi nhuận này vào đâu. Những người chủ sân golf mới đã đổ vào rất nhiều tiền bạc để làm lại Đồi Cù, trồng cỏ mới, đào thêm hồ, quy hoạch lại rừng thông và nhất là rào kín chung quanh sân golf. So với trước, sân golf bây giờ sạch sẽ, mượt mà, sang trọng hơn và cũng giả tạo hơn nhưng đã khuất sau hàng rào cao cây phủ. Đó là một thiên đường đã mất của nhiều người, trở thành mảnh thiên đường riêng của những những ông chủ lắm tiền nhiều của nước ngoài, một số tư bản đỏ trong nước và những quan chức có đặc quyền.

Xu hướng hiện nay của thế giới là đưa các sân golf càng xa thành phố càng tốt. Vì sân golf nhìn đẹp đẽ nhưng công việc duy trì thảm cỏ gây ô nhiễm môi trường và độc hại ghê gớm bởi các loại phân bón và thuốc trừ sâu bệnh. Hồ Xuân Hương Đà Lạt có dạo cũng đã “lãnh đủ” hậu quả của việc làm sân golf với đất bồi lắng và các loại tảo độc xuất hiện. Về lâu dài, tác hại còn ghê gớm. Xa xa chung quanh thành phố còn có vô số đồi, thung lũng có thể làm sân golf, cớ gì phải tước đoạt một tài sản vô giá này của nhân dân để trao vào tay những “ông chủ ngoại quốc” và để lại bao nhiêu di hại?!

Thảm cỏ rộng lớn nhất dưới rừng thông, công viên tự nhiên lớn nhất của Đà Lạt đã không còn là của mọi người, bây giờ chỉ có những rẻo cỏ nho nhỏ quanh hồ Xuân Hương cho những ai muốn ngồi trên một bãi cỏ. Trong thời hiện đại này mà tất cả các thành phố đều bê tông hóa, nhựa hóa, việc ngồi trên một bãi cỏ, dưới một tàng cây chính là niềm hạnh phúc mà tiền bạc, hàng hóa tiện nghi sang trọng không thể so sánh được.

Công bằng mà nói, hiện nay Hồ Xuân Hương đã được chỉnh trang khá chu đáo. Nạo vét, xây bờ kè những nơi cần thiết, trồng thêm cây, sửa lại đường và nhất là làm mới, lát gạch men bờ lề ven hồ để khách có thể đi lại thoải mái. Buổi sáng và chiều, con đường chung quanh hồ, con đường đẹp và ít xe cộ nhất của thành phố là nơi nhiều người đi dạo, tập thể dục, đi xe đạp đôi, tạo nên một khung cảnh sống động nhưng cũng không làm mất đi vẻ yên tĩnh của hồ vì hồ khá dài và rộng, chu vi đến hơn 5 cây số.

Dù sao đi nữa, các bạn của tôi cũng khá hài lòng về Đà Lạt, nơi đã cho họ cảm giác êm đềm, nhất là lúc đi dạo trên những con đường dốc mù sương vào sáng sớm, đêm khuya hay ngồi quán café Thủy Tạ nhìn ra mặt hồ gợn sóng với ngọn tháp chuông độc đáo của trường Yersin xa xa ẩn hiện trong rừng thông.

Nhà hàng Thủy Tạ là nhà hàng độc đáo và mang nét đặc trưng nhất của Đà Lạt, được xây dựng từ thời Pháp. Công trình vươn ra hồ từ một bán đảo nhỏ, hầu như không có tường, chỉ có những khung sườn bê tông được lắp kính rất tao nhã. Phía ngoài còn có ban công rộng không mái che có thể ngồi khi trời không mưa, có cả cầu nhảy (cho những người thích bơi lội của câu lạc bộ thể thao ngày xưa). Ngồi uống café ở đây có thể ngắm hồ gợn sóng từ xa, chiêm ngưỡng Đồi Cù xanh mướt thấp thoáng bên kia bờ, thấy một góc thành phố, với tầm nhìn rộng thoáng, lại khá yên tĩnh vì cách đường khá xa. Điều hơi đáng tiếc là ở đây giá cả hơi đắt, thức ăn không được ngon lắm nên hầu như chỉ có khách du lịch vào, còn cư dân bản địa hiếm người lui tới.

Sau hai ngày thăm thú Đà Lạt, trước khi rời đi Nha Trang, tôi hỏi các bạn điều gì ấn tượng nhất về Đà Lạt, điều ngạc nhiên là có mấy bạn nói đó là ngôi nhà và khu vườn “động hoa vàng” của chúng tôi. Khu vườn này chúng tôi mua từ 20 năm trước, ở một nơi hơi hẻo lánh, nằm dưới thung lũng và lúc đó chẳng có mấy giá trị. Căn nhà gỗ cũ kỹ mối mọt đã hơn 60 năm tuổi, được chủ nhà xây dựng từ khi mới đến đây khai đất làm vườn. Tôi mua vì một ý tưởng lãng mạn, mê mấy ngọn lau phất phơ bên bờ một cái giếng thơi nhỏ trong vườn. Sau hơn 15 năm bị bao vây, cô lập và thất nghiệp bất đắc dĩ, khu vườn này đã cứu chúng tôi khỏi cảnh khốn cùng. Với nền kinh tế thị trường và cơn sốt nhà đất, chúng tôi đã bán hơn một nửa mảnh vườn để giải quyết nhu cầu của cuộc sống.

Với hơn 500 mét vuông đất còn lại, tôi xây ngôi nhà mới và dỡ ngôi nhà cũ dựng lại bên cạnh làm lưu niệm. BY là người rất yêu hoa và thích trồng hoa. BY đã đi sưu tầm rất nhiều giống hoa vàng để khu vườn xứng với tên gọi “động hoa vàng”, nhất là những giống hoa đặc trưng của Đà Lạt: Mimosa, hoa súng vàng, hoa giấy vàng, hoàng anh, ngũ sắc vàng, hài tiên, kim châm…, đặc biệt là hoa bướm vàng, một loại hoa mảnh mai đong đưa trong gió nhưng sức sống phi thường mà ngày nay ít người trồng. Rồi các loại hoa và cây cảnh khác, hoa hồng, tỷ muội, tường vi, huệ tím, cẩm tú cầu, mai anh đào, liễu rủ, phượng hồng, phượng tím, phượng đỏ, thông, tùng bách tán, tùng la hán ... Các loại dây leo như móng rồng, móng cọp, sao đỏ, xác pháo, mai tím, thiên lý… Chúng tôi trồng trên đất chứ không trồng trong chậu, hơi lộn xộn nhưng vì thế lại có phần hoang dã, không tỉa tót cầu kỳ. Riêng mai anh đào có duyên nợ với chúng tôi. Loại cây mà các công ty nhà nước trồng ven hồ rất khó sống lại mọc tự nhiên đầy trong vườn chúng tôi, do chim mang hạt đến.

Các bạn quen ở nhà hộp Sài Gòn nóng bức, thiếu không khí trong lành, thiếu tầm nhìn, thích “động hoa vàng” của chúng tôi cũng phải. Chúng tôi tự hào vì đã bỏ ra rất nhiều công sức, tự tay mình trồng, chăm bón để xây dựng “một cõi đi về” bình yên êm ả cho riêng mình sau bao nhiêu sóng gió và có thể đón bạn bè ở một nơi chốn có thể giúp họ tạm thời rũ bỏ những ồn ào, bụi bặm và cạnh tranh quyết liệt của cuộc sống đời thường.

(Trích bút ký Một chuyến du hành xuyên Việt)

Đà Lạt thông, cỏ và gió (bút ký)

Người ta thường gọi Đà Lạt là “Thành phố hoa” nhưng thực ra ấn tượng đặc trưng đầu tiên của du khách khi đến Đà Lạt không phải là hoa, lại càng không phải là hoa dã quỳ. Dã quỳ không chỉ của riêng Đà Lạt mà là nét chung cho cả tây nguyên. Vào giữa đông, bắt đầu mùa khô, đi theo quốc lộ 20 dọc theo tây nguyên, ta sẽ thấy sắc hoa quỳ vàng rực rỡ khắp các thung lũng, sườn đồi của Đà Lạt, Ban Mê Thuột, Pleiku chói chang trong nắng ấm. Còn hoa, với phương pháp trồng cấy và trưng bày hiện đại, hoa có thể hiện diện khắp mọi nẻo đường ở bất kỳ thành phố nào. Dĩ nhiên khi được mệnh danh là “Thành phố hoa”, Đà Lạt phải có cái gì hơn hẳn các thành phố khác về hoa, nhưng đó là khi người ta có đủ thời gian để đi sâu khám phá.

Dù lên Đà Lạt bằng đường đèo Prenn hay đèo Dran, du khách sẽ chìm ngập giữa đồi núi chập chùng và rừng thông bát ngát trong một mầu xanh êm dịu mượt mà của những sợi lá kim vi vu trong gió. Vào đến trong phố, ta vẫn không xa thông vì phố ở trong rừng hay rừng đi vào trong phố. Rồi đi khắp nơi ta vẫn thấy thông gần gũi, nhất là bên những mặt hồ lung linh soi bóng bầu trời hay chung quanh những công trình kiến trúc kiểu Pháp còn lại với dấu vết thời gian rêu phong.

Bạt ngàn thông nhưng không hề đơn điệu. Có thể là vô vàn hàng cây thân thẳng tắp song song với cành lá giao hòa làm thành mầu xanh êm dịu của núi rừng. Có thể là những cổ thụ riêng lẻ nằm bên đường với gốc vững vàng sù sì thô nhám, cành uốn lượn vươn tỏa bóng mát bình an trăm năm, thách thức thời gian dâu biển. Có thể là muôn nghìn búp non thắp nến trên vạn cành mới đong đưa trong gió. Có thể là những cây non tơ xanh mướt đầy sức sống hình chóp nhọn tuyệt đẹp hứa hẹn một mai đâm thẳng tới trời xanh. Có thể không còn là cây mà trở thành vô số cảnh sắc khác biệt mang chứa mầu sắc, mùi hương, vị ngọt và rung động của cảm giác, cảm xúc và tâm tình của những người đã một lần trải qua kỷ niệm dưới bóng mát chở che dịu dàng của chỉ một cành thông hay ngàn thông từ vạn cổ.

Ấn tượng thông đầu tiên của Đà Lạt nhất định phải là trên những con đường quanh co mềm mại của đèo Prenn hướng nam từ Sài Gòn lên hay đèo Dran hướng đông sau khi khách từ đồng bằng ven biển vượt qua đèo Ngọan Mục. Hai ngọn đèo thông dịu dàng này là hai lối vào tuyệt đẹp đưa đến xứ sở giữa chốn lưng trời lãng đãng sương mù. Dù là với những tia nắng óng vàng xuyên qua tán lá buổi hừng đông hay sương khói mịt mờ lúc hòang hôn, hay ngay cả lúc mưa gió nhòa nhọet, rừng thông vẫn cho bạn cảm giác thật êm đềm, dịu dàng và mơ mộng mà có lẽ không ngọn đèo nào trên đất nước này có được.

Ấn tượng đó lại càng mạnh mẽ khi bạn có thời gian lang thang trong những cánh rừng thông ven Thung lũng Tình Yêu, hồ Tuyền Lâm, hồ Than Thở hay cả vùng Suối Vàng rộng lớn nguyên sơ. Ấn tượng đó vẫn không phai khi bạn ngước mắt ngắm nhìn những công trình kiến trúc nổi tiếng của quá khứ vẫn còn tồn tại ẩn hiện dưới hàng thông hay những cánh rừng nho nhỏ như Dinh 1, Dinh 2, Dinh 3, Trường Yersin (nay là Trường Cao Đẳng Sư Phạm), Trường Đại Học Đà Lạt, Giáo Hòang Học Viện (nay là Trường Đại Học Dân Lập Yersin), Khách sạn Palace, Nhà hàng Xuân Hương, Dòng Chúa Cứu Thế (nay là Phân viện Sinh Học VN), nhà thờ Con Gà, nhà thờ Saint Domaine, Bệnh viện Sohier (nay là nhà nghỉ Công Đòan), hay khu biệt thự phong cách Pháp đường Trần Hưng Đạo, đường Lê Lai, đường Nguyễn Du (nơi có resort Hòang Anh – Gia Lai mới xây dựng)…

Bạn đứng đó chiêm ngưỡng hay nhìn vào những tấm ảnh và thử tưởng tượng những công trình kiến trúc này không có hàng thông vây phủ sẽ như thế` nào, có còn giữ được vẻ đẹp hút hồn lữ khách như chúng vốn có? Hay là sẽ trơ trụi, cộc cằn, thậm chí trơ trẽn như một số công trình mới xây dựng gần đây dù theo kiểu cọ nào cũng chỉ là bê tông với xi măng, sắt thép cứng nhắc vô hồn. Ngay cả nhà Ga Đà Lạt, Cục Bản Đồ hay Trường Yersin với đường cong tuyệt mỹ bằng gạch mộc và tháp chuông hình cô gái trùm khăn xám có một không hai, nổi tiếng là những công trình kiến trúc đẹp bậc nhất Đông Nam Á, nay chỉ còn lại mấy hàng thông hay mấy cây thưa thớt, cũng đã giảm đi sức quyến rũ mấy phần so với ngày trước.

Nếu tiếp tục nhớ lại ngày xưa, ta sẽ còn tiếc nuối những cánh rừng thông nho nhỏ trong phố như bên sườn đồi đường Bùi Thị Xuân, đường Hải Thượng Lãn Ông, đường Hà Huy Tập…nay đã bị phá gần sạch, phố hóa với nhà cửa lô xô xanh đỏ trong cơn sốt chiếm lĩnh nhà đất của nền kinh tế thị trường, chỉ còn lại vài cây lạc lõng cô đơn, ta sẽ thấy thông cần thiết đối với vẻ đẹp và sức quyến rũ của thành phố này như thế nào. Thôi dù sao quá khứ đó không thể sửa chữa. Chỉ mong sao sự tàn phá được dừng lại kịp thời và mãi mãi để thành phố này nổi tiếng là “Thành phố ngàn thông” trước khi là “Thành phố hoa” độc nhất vô nhị của đất nước này, một danh hiệu có sức mời gọi mãnh liệt đối với nhiều lọai du khách trong và ngòai nước. Đó cũng là “thương hiệu”, một cách làm kinh tế, làm du lịch bằng sức hấp dẫn của cảnh quan môi trường chứ không phải chỉ là nhà hàng khách sạn, dịch vụ ăn uống vốn không phải là thế mạnh của Đà Lạt.

Dưới thông thường là thảm cỏ. Có thể là cỏ tự nhiên lá rộng, cỏ may hay cỏ Nhật, cỏ Mỹ mới được trồng gần đây ở các sân golf, khách sạn, công viên, khu du lịch. Đẹp hoang dại là cỏ tự nhiên lá rộng xanh mướt xen lẫn với cỏ may phớt tím và lá thông rụng mầu nâu trải thảm mượt mà mời gọi đến mê hồn. Vô số cư dân Đà Lạt và khách du lịch bốn phương đã có bao nhiêu kỷ niệm không quên đối với thảm cỏ tự do của Đồi Cù Đà Lạt ngày nào. Đó là tuổi thơ vô tư chạy nhảy, lăn tròn, chơi đùa thỏa thích trên thảm cỏ bình an dưới cặp mắt hạnh phúc của bố mẹ. Đó là tuổi trẻ trong tay người yêu dạo chơi hay ngồi bên nhau thì thầm trên bãi xanh mượt mà dưới hàng thông dịu dàng trong hòang hôn hay đêm trăng mà khi về lưu vết chứng nhân vẫn còn là những bông hoa cỏ may tinh nghịch ghim vào quần áo. Đó là tuổi trung niên và tuổi già với điếu thuốc trên môi hay cuốn sách trong tay, ngồi trên thảm cỏ, đọc và tư lự về thế sự. Đó là … không thể kể hết được. Tin chắc rằng nếu phát động một cuộc thi viết về kỷ niệm trên bãi cỏ Đồi Cù, ta sẽ nhận được hàng ngàn, hàng vạn bài cảm động không những từ khắp mọi miền của đất nước mà còn từ khắp nơi trên thế giới. Phải chăng đây cũng là một ý tưởng để “tiếp thị” hình ảnh của Đà Lạt trong công tác du lịch?

Đồi Cù bây giờ là sân golf hiện đại. Thông được trồng thêm, cỏ được trồng lại và chăm sóc kỹ lưỡng, xanh hơn, mượt mà hơn, trông xa như tranh vẽ nhưng có cảm giác giả tạo với “hoa chăm cỏ bón lối thẳng cây trồng”. Tuy nhiên điều quan trọng là bãi cỏ lớn nhất Đà Lạt này không còn là bãi cỏ tự do của Đồi Cù năm xưa mà đã nằm trong vòng rào chắc chắn và kín đáo, đứng ngòai chỉ thấy thấp thóang. Bãi cỏ lớn nhất ngay giữa trung tâm thành phố nhưng chỉ dành riêng độc quyền cho một số rất ít người giàu có đến để chơi trò thể thao thư giãn. Điều này ngay từ đầu khi Đồi Cù được cho thuê để làm sân golf đã bị đông đảo cư dân Đà Lạt và nhiều báo chí trong nước phản đối nhưng cuối cùng mọi sự vẫn được tiến hành. Theo nhiều người đây là điều cần phải sửa chữa dù làm điều đó khá khó khăn nhưng không thể không làm được.

Bãi cỏ lớn và đẹp thứ hai là bãi cỏ chung quanh khách sạn Palace, trước đây cũng là chốn tự do nhưng nay đã trở thành kín cổng cao tường với những chiếc ghế gỗ sơn trắng trơ vơ không mấy khi có người ngồi, trông vô cùng lãng phí. Bãi cỏ của nhà thờ Con Gà là nơi khá tự do nhưng quá nhỏ, mỗi năm vào dịp lễ Giáng sinh cỏ đã bị dày xéo tan nát và nhà thờ lại phải tốn nhiều thời gian chăm sóc trở lại. Những bãi cỏ mới ở các khu du lịch, công viên, khách sạn thường được chăm chút kỹ nhưng thường được để bảng “Xin đừng đi trên cỏ”. Thật kỳ lạ. Cỏ không để dẫm lên thì để làm gì. Dĩ nhiên chỉ nên dẫm lên cỏ với đôi chân trần để cảm giác được sự mềm mại, êm ái của một tặng vật vô giá từ thiên nhiên.

Những bãi cỏ dưới các cánh rừng thông ở hồ Tuyền Lâm, hồ Than Thở hay Thung lũng Tình Yêu có vẻ đẹp thiên nhiên hoang dã tuy phải đi khá xa và muốn vào phải mua vé. May ra chỉ còn những rẻo cỏ quanh hồ Xuân Hương là nơi mọi người còn có thể ngồi ngắm hồ, câu cá. Lẽ nào nơi thành phố ngàn thông lại không có những bãi cỏ tự do cho trẻ thơ, cho thanh niên thiếu nữ, cho người già, cho những người mơ mộng? Và hồ Xuân Hương cần chi đến những cây sung, si cổ thụ giả tạo được bứng gốc, cưa cành đem ở đâu đâu về với bao nhiêu tốn kém. Cả những phiến đá trơ vơ lạc lõng nữa. Hồ Xuân Hương không phải là hồ Gươm ngàn năm tuổi của Hà Nội, cũng không phải là hồ mới kiến tạo ở những khu vui chơi giải trí của Sài Gòn. Hồ Xuân Hương của Đà Lạt chỉ cần thông, liễu rũ, mai anh đào và thảm cỏ để làm nên vẻ đẹp mộc mạc nhưng quyến rũ rất riêng của mình như nhan sắc của một nàng sơn nữ giữa núi rừng.

Đó là thông và cỏ? Còn gió? Gió ở đâu mà chẳng như nhau. Không phải. Gió vô hình nhưng lại có hình tướng, mầu sắc và hương vị riêng của không gian và tâm tưởng. Chẳng phải là gió biển vị mặn phóng khóang và gió sa mạc khô cháy hoang vu đó ư? Làm sao gió có thể vi vu bài tình ca bất tuyệt khi không đi qua ngàn vạn lá thông kim dưới bầu trời xanh thăm thẳm. Làm sao gió có thể ve vuốt dịu dàng khi ta không nằm trên một bãi cỏ êm dưới bóng thông che chở. Làm sao gió có thể vào được những khối nhà bê tông dày đặc trong những đô thị nhung nhúc người và xe cộ nếu không phải là gió giả. Vậy thì gió Đà Lạt ắt phải có hình hài và tâm hồn riêng mà không phải ai cũng khám phá được. Bạn hãy đến đây, vào mùa khô, nằm trên thảm cỏ dưới rừng thông trong một giờ cô tịch, bạn sẽ hiểu thế nào là gió Đà Lạt.

Đà Lạt là thành phố ngàn thông, là phố trong rừng thông. Khi không còn rừng thông trong phố, Đà Lạt sẽ không còn là Đà Lạt hay Đà Lạt như hình ảnh của một xứ sở mộng mơ sẽ chết vì những đầu óc thực dụng cùn mằn hẹp hòi và bàn tay thô bạo của những gã phàm phu tục tử.

Đà Lạt cuối đông 2006

Đan Vy - TDBC

Có nhiều con đường nối liền rừng và biển nhưng đây là con đường nối liền hai thành phố du lịch nổi tiếng tây nguyên và miền trung, Đà Lạt và Nha Trang, vừa mới được mở ra và chính thức thông xe. Trước đây muốn đi từ Đà Lạt xuống Nha Trang, ta phải đi qua đèo Prenn hay đèo Dran, đổ xuống Đơn Dương, lại qua đèo Ngoạn Mục xuống Phan Rang, từ đó theo quốc lộ 1 ra Cam Ranh, đến Ngả Ba Thành rồi rẽ về thành phố biển, tất cả dài 220 cây số. Bây giờ bạn có thể đi thẳng từ rừng xuống biển, chỉ 140 cây số. Buổi sáng bạn uống café ở Thủy Tạ bên hồ Xuân Hương se lạnh, buổi trưa bạn có thể nằm tắm nắng trên bãi biển Nha Trang nghe sóng đại dương vỗ bờ.

“Đi thẳng” chỉ là một cách nói thôi nhé. Mà đi thẳng thì còn gì thú vị cho một chuyến du lịch phiêu lưu. Từ trung tâm thành phố Đà Lạt, bạn theo con đường đi về hồ Than Thở, qua xã Thái Phiên là nơi nổi tiếng trồng rau với các vườn rau, hoa mượt mà khoe sắc rồi cứ thế theo con đường độc đạo xuyên rừng đi về phía đông. Đó chính là con đường mới mở nối liền rừng và biển.

Con đường này do hai tỉnh Lâm Đồng và Khánh Hòa thi công từ hai phía và gặp nhau nơi ranh giới giữa núi rừng trùng điệp. Phía Lâm Đồng, dù đã thông xe, vẫn chưa hoàn chỉnh. Mươi cây số, từng chặng, vẫn còn những khoảng đang rải đá hay làm lại nền đường bị lún, hoặc mở ra những đoạn đường mới để tránh những uốn khúc quanh co đã làm xong nhưng quá nguy hiểm. Một cây cầu bắc qua sông vẫn còn là cầu tạm. Nhưng bạn cứ yên chí đi tiếp, qua khỏi xã Đạ Sa, đường đã êm mượt và rộng ra thênh thang, dĩ nhiên chỉ là thênh thang giữa núi đồi thôi chứ không thể so sánh được với những xa lộ dưới bình nguyên.

Nếu bạn chạy xe máy, đây là đoạn đường tuyệt vời khi tay lái bạn quanh co liên tục vài chục cây số trên những đường cong tuyệt mỹ giữa rừng thông bạt ngàn hoang dã. Dù hoang dã, bạn sẽ cảm thấy thông bao giờ cũng dịu dàng chở che với tiếng gió vi vu qua những tàn lá kim xanh mướt. Đây chính là cảm giác đặc biệt mà bất cứ du khách nào cũng cảm nhận được khi đến với Đà Lạt, thành phố ngàn thông, nơi rừng vẫn còn lặng lẽ đi vào trong phố. Bây giờ bạn đang chạy xe giữa rừng đại ngàn, tất cả các giác quan đều mở rộng để đón nhận làn gió, tiếng chim, màu xanh trùng điệp, mùi hương núi rừng trong tốc độ của một cánh bay giữa những vòng lượn duyên dáng mượt mà như những đường cong thiếu nữ. Đâu phải ai, lúc nào cũng có thể hưởng cảm giác hạnh phúc đó.

(Trích bút ký Phiêu du trên con đường nối liền rừng và biển)

Từ xưa, ngoài tên gọi Thành phố Ngàn thông, Ngàn hoa, Đà Lạt còn được gọi là Thành phố Mai anh đào hay Xứ hoa đào. Tuy nhiên cũng đã từ lâu Đà Lạt không còn xứng với tên gọi đó nữa.

Một thời gian dài, cây mai anh đào hầu như vắng bóng trên thành phố này. Chỉ còn sót lại một vài cội mai già đây đó còm cõi không đủ sức nở hoa. Thật buồn cho những người còn mơ mộng khi cất lên tiếng hát "Ai lên xứ hoa đào" quyến rũ một thời. Mấy gốc mai già bên đường nếu còn cố ra một vài cành để đơm nụ cũng bị người nào đó còn yêu hoa đào, chặt mang về nhà cho riêng mình. Không ai cần giữ gìn một vẻ đẹp tưởng đã sắp đi vào quên lãng.

Hình như từ năm 1993, lúc Đà Lạt tổ chức kỷ niệm 100 năm ngày bác sĩ Yersin phát hiện ra Đà Lạt, bắt đầu đặt lại tên đường và dựng tượng Yersin, người ta mới nghĩ đến chuyện gầy dựng lại xứ hoa đào. Tuy nhiên công việc này không mấy kết quả. Hàng năm, người ta đều tổ chức trồng cây, trong đó có mai anh đào, nhưng nếu không "trồng cây nào chết cây ấy" thì cũng chỉ sót lại vài cây còi cọc. Mà mai anh đào không phải là giống khó trồng. Đặc biệt đất của Đà Lạt rất phù hợp với giống cây này. Cứ đi vào các thung lũng ngay trong thành phố, các nhà vườn, ta sẽ thấy lũ chim đã làm việc này dễ dàng như thế nào. Khi mai anh đào kết trái, những trái mọng chín nho nhỏ tím thẫm, lũ chim tha đi khắp nơi, hạt rơi đến đâu mọc đến đó. Ấy thế mà bao nhiêu công sức tiền bạc đổ ra, mai anh đào được trồng trong những lễ lạc rùm beng vẫn không sống nổi, kể cả những cây cổ thụ người ta mua ở các vườn bứng mang về.

Nhưng rồi tín hiệu vui đã đến. Mấy năm gần đây, có thể do một cơ chế làm ăn mới nào đó, mai anh đào được khôi phục, chăm bón, trồng mới trên một số con đường bắt đầu có kết quả và mọi người đã có thể từ từ thấy lại mầu hoa ngày cũ mỗi độ đông tàn.

Đến cuối đông đầu xuân năm nay, Kỷ Sửu 2009, nhất là từ một tuần sau Tết Nguyên đán cho đến Nguyên tiêu (rằm tháng giêng), như một phép lạ, thành phố bỗng rực lên một mầu hồng như những ngọn lửa bập bùng êm dịu từ muôn vạn cánh hoa bé nhỏ. Hầu như ai cũng muốn reo lên "Mai anh đào nở hoa!". Và mặc nhiên Đà Lạt lấy lại được mỹ danh ngày nào.

…

Mai anh đào. Chỉ một hai tuần thôi. Loài hoa nào mà chẳng chóng tàn nhưng vẻ đẹp của sắc hương trời đất vẫn còn đó, trong tâm tưởng, trong hoài niệm, trong sự thánh thiện của thiên nhiên và hồn người làm cho thế giới này bớt u ám và buồn đau.

(Trích bút ký Về một xứ hoa đào)

Đà Lạt thường được gọi là thành phố ngàn thông, thành phố ngàn hoa, thành phố lưng trời nhưng đặc sắc và biểu trưng nhất có lẽ là tên gọi “thành phố Mai anh đào”. Vì ngàn thông, ngàn hoa, lưng trời tuy hiếm nhưng không phải là duy nhất. Duy nhất chỉ có một xứ sở Mai anh đào.

Không phải anh đào Nhật Bản, không phải đào Hà Nội, không phải đào Sapa, không phải đào lông mà là mai anh đào Đà lạt. Có lẽ các nhà thực vật học, các nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử nên làm một cuộc nghiên cứu công phu để làm rõ thêm tính độc đáo của loại hoa mai – đào này.

Mỗi năm hoa chỉ nở một lần, sau khi cây trút lá. Đóa mai anh đào năm cánh bé bỏng, đơn sơ, màu hồng phớt tím nhưng khi hàng ngàn hoa nở rộ, toàn cây thành một ngọn lửa bập bùng, không rừng rực nhưng dịu dàng, nồng nàn, ấm áp. Thân cành mai anh đào khi còn non mảnh mai nhưng khi già trở thành cổ thụ cũng sần sùi, tạo dáng vững chãi và có thể cao đến mươi thước.

Trước đây mai anh đào thường nở vào trước hay sau Noel nhưng những năm gần đây do thời tiết thay đổi, thời gian nở chậm dần và tết năm Kỷ Sửu 2009, lần đầu tiên mai anh đào nở rộ vào đúng dịp tết, tạo thành một hiện tượng làm cư dân thành phố và du khách kinh ngạc và vui mừng, báo hiệu sự hồi sinh của xứ sở mai anh đào.(*)

Đà Lạt nổi tiếng với muôn ngàn sắc hoa, được nhiều người nhắc đến với “mimosa từ đâu em tới đất này”, hay “dã quỳ nồng nàn thúc giục”, các loài lan kiêu sa vương giả, hay cả cây phượng tím cổ thụ duy nhất trước chợ Hòa Bình nở tím cả một vùng trời năm xưa (bây giờ người ta đã nhân được giống trồng khắp nơi nhưng không có cây nào có được tàn cây lớn và vẻ đẹp lạ lùng của cây phượng tím cổ thụ này)… Tuy vậy, có lẽ những người từng gắn bó sâu xa hay có “kỷ niệm rưng rưng” với Đà Lạt, không ai có thể quên lời nhắc nhở tha thiết của nhạc sĩ Hoàng Nguyên năm xưa “ai lên xứ hoa đào đừng quên mang về một cành hoa”.

(Trích bút ký Xuân về trên xứ sở Mai anh đào)