هیأت اعزامی طالبان به ازبیکستان در میدان تاریخی ریگستان، یکی از نمادهای مشهور شهر سمرقند، عکس یادگاری گرفتند. این هیأت به رهبری عبدالسلام حنفی، معاون اداری نخست‌وزیر طالبان هفته‌ی گذشته به ازبیکستان سفر کرده و با استقبال رسمی مقام‌های بلندپایه‌ی این کشور، از جمله عبدالله عارفوف، نخست‌وزیر ازبیکستان روبه‌رو شد. حاجی یوسف وفا، والی طالبان در ولایت شمالی بلخ و از نزدیکان ملا هبت‌الله آخوندزاده نیز شامل این هیأت بود.
جمشید خواجه‌یوف، معاون نخست‌وزیر ازبیکستان هیأت طالبان را در فرودگاه تاشکند استقبال کرد. این هیأت سپس به دیدار عبدالله عارفوف شتافت. این هیأت از مرکز اسلامی تاشکند بازدید کرد و در این دیدار، عبدالسلام حنفی خواستار تقویت روابط دو کشور و افزایش تبادلات دینی میان علمای افغانستان و ازبیکستان شد.
این سفر در حالی انجام شد که سقوط حکومت بشار اسد در سوریه و قدرت‌گیری گروه‌های اسلام‌گرا نگرانی‌های امنیتی جدی برای کشورهای آسیای میانه، به‌ویژه ازبیکستان ایجاد کرده است. تصاویر و ویدیوهایی که از جنگ‌جویان ازبیکستانی، تاجیکستانی و دیگر شهروندان آسیای مرکزی منتشر شده است، نشان می‌دهد که این افراد نقش فعالی در جنگ سوریه داشته‌اند. آنان از پیروزی‌های خود در برابر نیروهای اسد ابراز خرسندی کرده و از تسلط اسلام‌گرایانی همچون هیأت تحریر شام حمایت کرده‌اند.
ازبیکستان نگران آن است که افغانستان میزبان گروه‌های افراطی‌ای شود که در سوریه فعالیت دارند و شمار زیادی از اعضای‌شان از ازبیکستان هستند و با حکومت ازبیکستان سر مخالفت دارند. پس از سقوط حکومت بشار اسد شماری از جنگ‌جویان و هواداران طالبان در شبکه‌های اجتماعی، از جمله پلتفرم ایکس کارزارهایی در حمایت از هیأت تحریر شام و همراهان‌شان راه‌اندازی کردند. طالبان و ابومحمد جولانی، رهبر هیأت تحریر شام پیشینه‌ی همکاری آشکاری با شبکه القاعده دارند.
هم‌زمان، وزارت خارجه‌ی طالبان سقوط حکومت بشار اسد را «فرصتی برای ثبات» توصیف کرده و به مردم سوریه و هیأت تحریر شام تبریک گفته است. این وزارت‌خانه ابراز امیدواری کرده است که انتقال قدرت در سوریه با آرمان‌های مردم آن کشور هماهنگ باشد و به تأسیس یک دولت اسلامی منجر شود که بر آشتی ملی، وحدت و سیاست عفو عمومی تأکید دارد.
خطرات افراط‌گرایی در آسیای میانه
آسیای میانه اکنون با تهدید رشد افراط‌گرایی دینی مواجه است. بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان و نفوذ روزافزون اسلام‌گرایانی چون هیأت تحریر شام در سوریه، انگیزه‌بخش نیروهای افراطی در کشورهای این منطقه، از جمله ازبیکستان شده است.
در سه سال و چهار ماه گذشته که طالبان مجددا در افغانستان به قدرت رسیده‌اند، تنها شاخه‌ی خراسان گروه دولت اسلامی (داعش) را تهدیدی علیه خود قلمداد کرده و عملیات‌هایی علیه آن اجرا کرده‌اند. اما این گروه هیچ اقدامی علیه دیگر گروه‌های اسلام‌گرا، از جمله القاعده، تحریک طالبان پاکستان (تی‌تی‌پی) و ایغورها انجام نداده است. طالبان نه تنها حامی بل‌که همدرد این گروه‌ها محسوب می‌شوند و برای آنان، تشکیل دولت‌های اسلامی و اجرای سختگیرانه‌ی شریعت در اولویت قرار دارد.
طالبان در مناطق مرزی با کشورهای آسیای میانه، به‌ویژه در ولایت بلخ فعالیت گسترده‌ای برای تقویت و گسترش مدارس دینی انجام داده‌اند. منابع محلی در بلخ می‌گویند که با انتصاب حاجی یوسف وفا به‌عنوان والی این ولایت، تلاش‌ها برای گسترش مساجد و مدارس دینی افزایش یافته است. این مدارس که تحت کنترل مستقیم طالبان اداره می‌شوند، مفاهیم خشونت‌آمیز و افراطی را در قالب آموزش‌های اسلامی ارائه می‌دهند.
در گذشته، طالبان بخش بزرگی از نیروی جنگی خود را از مدارس دینی در پاکستان و مناطق تحت کنترل شان در افغانستان تأمین می‌کردند. اکنون نیز ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان برنامه‌ی گسترده‌ای برای گسترش این مدارس در داخل افغانستان دارد و نصاب آموزشی آن‌ها را براساس ایدئولوژی گروه خود تنظیم کرده است.
در دوران حاکمیت حزب دموکراتیک خلق افغانستان و هجوم ارتش سرخ شوروی به افغانستان، مدارس دینی در پاکستان و در نزدیکی مرز با افغانستان با دستور ارتش و استخبارات پاکستان و با حمایت مالی کشورهای خلیج، از جمله عربستان سعودی تأسیس شدند. این مدارس، که در ظاهر با هدف آموزش مذهبی فعالیت می‌کردند، به مرکزی برای سربازگیری جهاد علیه نیروهای کمونیستی شوروی تبدیل شدند. نیروی جنگی رایگان از این مدارس به افغانستان سرازیر شد و فشار نظامی نیروهای مجاهدان به شکست ارتش سرخ شوروی در افغانستان انجامید.
اکنون، این سناریوی مسجدسازی و تقویت مدارس دینی با اهداف سیاسی و ایدئولوژیک، بار دیگر توسط طالبان در مرزهای افغانستان و آسیای میانه تکرار می‌شود. طالبان از این مدارس برای تقویت نفوذ خود و تربیت نیروهایی با دیدگاه افراطی استفاده می‌کنند، که به نظر بسیاری از ناظران تهدید جدی برای امنیت منطقه محسوب می‌شود.
روابط طالبان و ازبیکستان
با افزایش حملات طالبان علیه حکومت پیشین افغانستان، ازبیکستان تلاش کرد روابط خود را با این گروه تقویت کند. در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰، هیأت‌هایی از طالبان به تاشکند سفر کرده و با استقبال گرم مقام‌های ازبیکستانی مواجه شدند. پس از فروپاشی نظام جمهوری مورد حمایت غرب در افغانستان، این روابط به‌طور چشم‌گیری گسترش یافت.
ازبیکستان علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در بخش‌های تجاری و ترانزیتی افغانستان، و همچنین استفاده از این کشور به‌عنوان پل ارتباطی با آسیای جنوبی است. در ماه سنبله امسال، عبدالله عارفوف، نخست‌وزیر ازبیکستان به کابل سفر کرد و با مقام‌های ارشد طالبان دیدار داشت. در این دیدارها، طالبان از ازبیکستان خواستند تا روی استخراج معادن و منابع زیرزمینی افغانستان تمرکز کند.
شاخه‌ی خراسان دولت اسلامی (داعش) توانسته است در میان جوانان آسیای میانه، به‌ویژه ازبیکستان و تاجیکستان سربازگیری و از آنان در عملیات‌های خود استفاده کند. بازگشت جنگ‌جویان از سوریه، به‌ویژه کسانی که با گروه‌هایی نظیر هیأت تحریر شام همکاری کرده‌اند، می‌تواند ناامنی و تندروی مذهبی را در آسیای میانه تشدید کند.
تندروهای مذهبی در آسیای میانه معتقد هستند که مسلمانان در کشورهای‌شان، به‌ویژه در تاجیکستان و ازبیکستان، تحت فشار قرار دارند و نمی‌توانند مناسک مذهبی خود را آزادانه اجرا کنند. این اعتقاد، زمینه‌ای برای جذب جوانان به گروه‌های افراطی فراهم کرده است.
ازبیکستان امیدوار است که طالبان بتوانند تهدید تروریستی و تندروی مذهبی را که از مناطق تحت کنترل شان به ازبیکستان سرایت می‌کند، مهار کنند. تحلیل‌گران معتقد هستند که یکی از دلایل همکاری تاشکند با طالبان، همین موضوع است. با این‌حال، طالبان تنها داعش را به‌عنوان تهدید جدی برای بقای نظام خود می‌بینند و با دیگر گروه‌های اسلام‌گرا درگیری و تنش قابل‌توجهی ندارند.
در عین حال، شماری از جنگ‌جویان جنبش اسلامی ازبیکستان در افغانستان حضور دارند. این گروه از مدتی پیش در مناطق مرزی افغانستان و ازبیکستان فعالیت می‌کند، اما طالبان تا اکنون هیچ اقدامی علیه این جنگ‌جویان انجام نداده‌اند، حتا به درخواست تاشکند. این سیاست طالبان، نگرانی‌های امنیتی ازبیکستان را افزایش داده است، زیرا این گروه‌ها می‌توانند تهدید جدی برای ثبات و امنیت آسیای میانه باشند.