Nitong Disyembre 4, pumanaw si Romeo “Ka Omeng” de Vera, edukador at guro ng mga manggagawa at masa, sa edad na 74. Nitong huli, nakilala siya ng mga manggagawa bilang istap ng EILER o Ecumenical Institute for Labor Education and Research, NGO na laan sa edukasyon ng mga manggagawa — pero mahaba ang kasaysayan niya ng aktibismo.

Ayon sa isa niyang anak, ipinanganak noong Oktubre 27, 1947 si Ka Omeng sa mga magulang na laking-Pangasinan pero tumungong Kamaynilaan para magtrabaho at buhayin ang limang anak. Umabot sa nakakababang panggitnang uri ang kanilang pamilya dahil nakapagtayo ng security agency ang kanyang mga magulang, pero hindi nagtagal.

Dalawang taon siyang nag-aral ng pre-med sa University of Santo Tomas. Umalis siya rito para mag-aral sa isang Bible school at magsanay na maging mangangaral na Pentecostal. Bunsod ng mga reyalisasyon sa buhay, umalis din siya sa naturang paaralan at nagtapos ng kursong Psychology sa Philippine Christian University.

Noong unang hati ng dekada 70, pumasok siya sa Unilab, kumpanya ng gamot, sa trabahong tinatawag ngayon na sales representative, at nagkaroon ng kaunting alwan ang pamilya. Sa ikalawang hati ng dekada, naging propesor siya sa General Araneta University Foundation o GAUF, kung saan siya mananatili hanggang 1988.

Sa GAUF, naging dean of student affairs siya. Psychology ang itinuturo niya noong una pero paglaon ay napunta na siya sa kanyang hilig — Kasaysayan at Rizal. Dito na siya naging aktibista sa hanay ng mga guro. May mga naging estudyante siya na nagpapatotoo sa Facebook na nagtuturo siya ng Lipunan at Rebolusyong Pilipino (1971) ni Amado Guerrero sa klase. Naging kasaping tagapagtatag siya ng Alliance of Concerned Teachers o ACT noong 1982, at kumilos din sa Teachers Center of the Philippines.

Pagkatapos sa kilusang guro, kaakibat ng lumalalim na paninindigan, ay lumipat siya sa kilusang magsasaka. Naging bahagi siya ng mga NGO na Forum for Rural Concerns at Peace Foundation.

Tumungo siya sa Mindanao para direktang lumahok sa pag-oorganisa ng mga magsasaka at Lumad. Naging bahagi siya ng PAPAWI at iba pang NGO at organisasyon. Dito niya inilaan ang buong dekada 90 at unang hati ng dekada 2000. Noong dulo, naging bahagi siya ng pag-oorganisa ng mga manggagawa ng plantasyon ng Dole sa Polomolok, South Cotabato. Paborito niyang ikwento ang pagkilos sa Mindanao at ipakita ang mga larawan niya rito.

Pagkatapos, bumalik siya sa Kamaynilaan at ipinagpatuloy ang aktibismo sa kilusang paggawa. Noong una, naging istap siya ng Public Information Department ng sentrong unyong Kilusang Mayo Uno o KMU. Mas naging malinaw sa kanya na ang gusto niyang gawain ay pagtuturo, higit sa pagsusulat. Sa puntong ito na siya lumipat sa EILER, kung saan niya inilaan ang mahigit isang dekada.

Sa huling bahagi ng buhay niya, nakilala ng maraming manggagawa at maralita si Ka Omeng bilang guro o edukador. Naging paborito siyang instruktor ng mga unyon ng manggagawa, kapwa independyente at progresibo, sa iba’t ibang pag-aaral — unyonismo man o mas masasaklaw na paksa.

Naging suki siyang imbitahin sa mga pag-aaral, at napapadayo siya sa kung saan-saan at nang ilang araw para magturo. Minsan, maliit na grupo, minsan tila klase, at minsan ay malaking pagtitipon. Hindi lang daan-daan, kundi libu-libo, ang mga manggagawang napatapos niya sa iba’t ibang aralin. Isa siyang lean, mean teaching machine, kumbaga.

Isang karanasan ang maging guro sa pag-aaral si Ka Omeng. May team-building activities, maraming pampasigla. Direkta sa mga mayor na punto, malinaw ang pagkakalahad, matalas sumagot sa mga tanong, halatang maraming beses nang nagtalakay sa iba’t ibang grupo ng estudyanteng manggagawa o maralita. Laging may PowerPoint siyang handa, at isa sa makikitang laging bitbit niya sa paglalakad ang LCD projector.

Ang totoo, hindi mapapag-usapan si Ka Omeng nang hindi mababanggit ang kanyang tatak na PowerPoint. Maraming imahe at larawan, at pili ang mga teksto. May siste at may katatawanan. Isang organisador ang nagsabi, “Makikita mo sa mga PowerPoint niya iyung mga nauna niyang estudyante. Pagkatapos, kayong estudyante, masasama na rin sa susunod na PowerPoint.”

Ma-biswal na tao si Ka Omeng. Lagi niyang dala ang kanyang kamera para sa pagkuha ng larawan sa mga pag-aaral at aktibidad. Pampalipas-oras niya ang manood ng pelikula, at madalas din siyang mag-screenshot ng magagandang eksena. Nang mapunta siya sa Facebook, nawili siya sa mga memes at infographics. Marami sa mga imahe at larawang ito, inilalagay niya sa kanyang mga PowerPoint at pagtuturo.

Parang ang gaang-gaan lang pakinggan. Pero ang mga itinuturo niya, lalo na sa mga unyon ng KMU: Kurso sa Tunay, Palaban at Makabayang Unyonismo; kasaysayan ng kilusang paggawa, atakeng neoliberal sa kilusang paggawa; Sahod, Presyo at Tubo ni Karl Marx; Imperyalismo ni Lenin; at iba pang malalim na pag-aaral. Buo ang tiwala ni Ka Omeng sa mga manggagawa, na mauunawaan nila ang pinakasulong na kaisipan sa pagsuri at pagbago ng lipunan — pero ikinukumbina niya rito ang pagiging malikhain at mahusay sa pagtuturo.

Syempre pa, ang mahuhusay na guro ay mahuhusay ring mag-aaral, at hindi kaiba si Ka Omeng. Kung wala siyang kapaguran sa pagtuturo, walang kabusugan din siya sa pag-aaral at pagkatuto. Laging nasa porum tungkol sa iba’t ibang isyu, laging nasa mga talakayan sa piketlayn at opisina. Matamang nakikinig sa mga tagapagsalita, minsang nagtatanong para maglinaw ng mahalagang usapin. Nakikinig sa programa sa mga rali. Laging nagbabasa.

Ayon kay Rochelle Porras, executive director ng EILER, inaaral ni Ka Omeng noong pumanaw ang digitization ng maraming materyal sa mahusay na aklatan ng EILER tungkol sa mayamang kasaysayan ng kilusang paggawa. Inaaral rin niya ang motorsiklo at pagmomotor, dahil malaganap na itong moda ng transportasyon ng mga manggagawa.

“Kahit saan siya makarating,” ani Porras, “may inaaral siyang bago at isasangkap sa gawaing edukasyon. Estudyante rin siya ng masa, mula sa pinakasimpleng bagay hanggang sa makabago at kumplikado — buhay na patunay ng tuluy-tuloy na pagpapaunlad sa sarili at pagpapanibagong-hubog.”

Sa pagkilos niya sa kilusang paggawa, nakasama niya sa silid-tulugan ang maraming organisador, manunulat at alagad ng sining sa kilusang paggawa — kasama na ang manunulat at iskolar ng bayan na paglaon ay namatay na kasapi ng New People’s Army o NPA sa Mindanao na si Wendell Gumban.

Kilala ng mga kasama niya sa kwarto si Ka Omeng na karaniwang pa-hatinggabi matulog, maaga gumising, at nasa oras sa mga lakad. Bagamat maragsa kumilos, tahimik siya sa kwarto, umiiwas makaistorbo sa iba. Mabilis siyang mag-abot ng request na dokumento, at laging handang makipagkwentuhan. Wala siyang bisyo, maliban sa pelikula at kapeng barako. At nawawala lang nang ilang araw kapag may pulong o pagtuturo.

Nang manalong pangulo si Rodrigo Duterte noong eleksyong 2016, nagpatawag ng pulong ang pambansang pamunuan ng KMU. Ipinangako ni Duterte na ipapatigil niya ang kontraktwalisasyon kapag nahalal siya, at kinailangan ng KMU na maghanda at planuhin ang kampanya rito. Masigla ang talakayan sa kung paano palalakasin ang pakikibakang manggagawa at masa sa isyu.

Tahimik lang buong panahon si Ka Omeng, nakikinig. Nang patapos na, nagtanong siya “Pwede ba akong magsalita?” Matapos pahintulutan, tumayo siya, kaiba sa mga nagsalitang dumalo. Ang sabi niya, maalab gaya ng nakagawian, “Hindi mapapatigil ni Duterte ang kontraktwalisasyon. Itaga ninyo iyan sa bato. Diktang neoliberal iyan ng mga imperyalista at nagpapalaki ng tubo ng malalaking kapitalista.” Masiglang talakayan muli, at sang-ayon ang lahat.

Maraming matututunan dito. Ang pagsusulong ng kampanya sa iba’t ibang isyu, mainam maiharap sa mga limitasyong ipinapataw ng sistemang pampulitika at pang-ekonomiya sa katuparan ng mga panawagan. Pero mas madaling magagagap iyan ng mga mag-aaral, ng masa, sa proseso ng pagkilos, ng pakikibaka. Marami ang nagsimula sa paglaban para sa reporma na humahantong sa rebolusyunaryong pakikibaka.

Sa kanyang mga PowerPoint, paborito ni Ka Omeng, at tampulan ng tawanan ng mga estudyante, ang imahe ng mga pusang nag-armas at may hawak na baril. “Ang materyal na pwersa ay kailangang ibagsak ng materyal na pwersa,” sabi nga ni Marx. At sinumang nangangarap ng lipunang tunay na demokratiko, kung saan masa at manggagawa ang nasa pamunuan, ay nakakaunawa na hindi kusang isusuko ng mga naghahari ang kapangyarihan.

Napakaraming tinuruan ni Ka Omeng ng mahalagang leksyon na iyan.

 

Featured photo mula sa Ecumenical Institute for Labor Education and Research.