رسانه «ازبیک تی‌وی» ساختار تقسیم قدرت طالبان در نُه ولایت شمالی و شمالشرقی را بررسی کرده است. با وجودی که تنوع قومی در این ولایت‌ها وجود دارد، اما حدود نیمی از ساختار حکومتی در اختیار پشتون‌ها است و به دیگر اقوام سهم کمی داده شده است- به‌ویژه به هزاره‌ها تنها یک ولسوالی اختصاص یافته است. اما تمام کسانی که در این ولایت‌ها گمارده شده‌اند، عضویت طالبان و یا روابط نزدیک با این گروه دارند.
این رسانه ساختار قومی قدرت در ولایت‌های بدخشان، تخار، قندوز، بغلان، سرپل، بلخ، سمنگان، جوزجان و فاریاب را بررسی کرده است. براساس یافته‌های «ازبیک تی‌وی»، در این ولایت‌ها از ۳۷۰ مسند دولتی شامل والی، معاون والی، ولسوالان و رؤسای اداره‌ها حدود نیم آن در اختیار پشتون‌ها است. از میان ۳۷۰ پست بررسیشده، پشتون‌ها ۱۸۱ پست را در اختیار دارند که تقریبا نیمی از کل پست‌ها را شامل می‌شود. تاجیک‌ها ۹۰ پست را تصاحب کرده‌اند و ازبیک‌ها ۶۹ پست دارند. ترکمن‌ها و اعراب هر کدام به ۱۲ پست محدود شده‌اند و ایماق‌ها پنج پست را در اختیار دارند؛ اما هزاره‌ها تنها یک پست در اختیار دارند.
بربنیاد این گزارش، در این نُه ولایت هیچ والی از قوم ازبیک، ترکمن، هزاره و عرب نیست و بیشتر والیان پشتون هم از جنوب و از افراد مورد اعتماد ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان هستند. در این گزارش ذکر شده است که معاونان والیان طالبان که از اقوام ازبیک و تاجیک هستند، بیشتر به‌گونه‌ی نمادین و سمبولیک به این مسندها منصوب شده‌اند تا طالبان ادعا کنند که در حکومت شان به دیگر اقوام هم سهم داده‌اند. اما هیچ فردی پیدا نمی‌شود که بدون داشتن سابقه‌ی همکاری با طالبان و یا نداشتن روابط نزدیک با مقام‌ها و فرماندهان این گروه به مسندهای دولتی بلندپایه منصوب شده باشد.
پشتون‌ها در هفت ولایت به‌عنوان والی منصوب شده‌اند که معادل ۷۷.۷۸ درصد از کل پست‌های رهبری ولایتی است. تاجیک‌ها در یک ولایت با ۱۱.۱۱ درصد سهم، والی هستند و جامعه‌ی ایماق نیز در یک ولایت با ۱۱.۱۱ درصد سهم دسترسی محدود به موقعیت رهبری دارد. نکته‌ی قابل توجه این است که هیچ فرد ازبیک، ترکمن، هزاره یا عرب به‌عنوان والی در هیچ یک از این نُه ولایت منصوب نشده‌اند.
براساس یافته‌های «ازبیک تی‌وی»، طالبان برای این‌که وانمود کنند که حکومت شان به همه‌ی اقوام سهم داده است، بیشتر معاون والیان را در ولایت‌های شمالی و شمالشرقی به تاجیک‌ها و ازبیک‌ها اختصاص داده‌اند، اما هیچ فردی از ترکمن‌ها، هزاره‌ها، ایماق‌ها و عرب‌ها به‌عنوان معاون والی کار نمی‌کند. این یافته‌ها نشان می‌دهد که شش معاون والی ازبیک‌تبار، دو معاون والی پشتون‌تبار و یک معاون والی تاجیک‌تبار است.
براساس بررسی «ازبیک تی‌وی»، از ۲۴۶ اداره‌ی دولتی در نُه ولایت شمالی و شمالشرقی افغانستان، پشتون‌ها بیشترین سهم را در پست‌های مدیریتی این ولایت‌ها دارند. طبق این آمار، پشتون‌ها ۱۳۲ پست، معادل ۵۳.۶۶ درصد را در اختیار دارند. پس از آن، تاجیک‌ها با ۵۴ پست (۲۱.۹۵ درصد)، ازبیک‌ها با ۴۵ پست (۱۸.۲۹ درصد)، اعراب با نُه پست (۳.۶۶ درصد)، ترکمن‌ها با پنج پست (۲.۰۳ درصد) و ایماق‌ها با یک پست (۰.۴۱ درصد) قرار دارند. در این بررسی مشخص شده است که هزاره‌ها هیچ نماینده‌ای در سطح ریاست اداره‌های دولتی در این ولایت‌ها ندارند و بهطور کامل حذف شده‌اند.
نتایج به‌‌دست‌‌آمده نشان می‌دهد که در سطح ولسوالی‌ها نیز ساختار رهبری تحت حاکمیت طالبان با اختلافات قومی عمیق همراه است. در میان ۹۸ ولسوال بررسیشده، تاجیک‌ها ۳۵ پست (۳۵.۷۱ درصد)، پشتون‌ها ۳۰ پست (۳۰.۶۱ درصد)، ازبیک‌ها ۱۹ پست (۱۹.۳۹ درصد)، ترکمن‌ها هفت پست (۷.۱۴ درصد)، ایماق‌ها و اعراب هر کدام سه پست (۳.۰۶ درصد) و هزاره‌ها تنها یک پست (۱.۰۲ درصد) را در اختیار دارند. طالبان تنها یک ولسوالی در ولایت سرپل را به هزاره‌ها واگذار کرده‌اند، در حالی که هزاره‌ها در ولایت‌های بلخ، سرپل و بغلان حضور گسترده‌ای دارند. این در تضاد با ادعای طالبان مبنی بر حکومت‌داری همه‌‌شمول است که حضور همه‌ی اقوام را در ساختار قدرت تضمین می‌کند.
از بدخشان تا فاریاب
محمدایوب خالد، والی طالبان در بدخشان، از قوم پشتون و اهل قندهار است. او به‌دلیل نزدیکی با حلقه‌ی قدرت طالبان در قندهار و دفتر رهبر این گروه، به‌عنوان والی بدخشان منصوب شده است. محمدایوب خالد از نزدیکان ملا دادالله، فرمانده پیشین طالبان در جنوب به شمار می‌رود؛ فردی که در سال ۲۰۰۷ در حمله‌ی نیروهای ویژه امریکا و بریتانیا کشته شد.
بدخشان اغلب محل سکونت تاجیکتباران است. در دو سال نخست حاکمیت طالبان، افراد نزدیک به قاری فصیح‌الدین فطرت، رییس ستاد ارتش طالبان، رهبری این ولایت را بر عهده داشتند. اما پس از افزایش حملات گروه داعش در بدخشان، امان‌الدین منصور، از نزدیکان فصیح‌الدین، از سمت‌اش برکنار و محمدایوب خالد جایگزین او شد.
قاری امین‌الله طیب، معاون والی بدخشان، از قوم ازبیک و اهل ولایت تخار است. او پیش‌تر به‌عنوان معاون قول‌اردوی ۳۱۳ مرکزی طالبان فعالیت داشته است. بااین‌حال، در ساختار اداری طالبان در بدخشان هیچ نماینده‌ای از اقوام ترکمن، هزاره، عرب و ایماق حضور ندارد و همچنین هیچ یک از ولسوالان این ولایت از این اقوام نیستند.
مولوی سمیع‌الله حزب‌الله که پیش‌تر به‌عنوان فرمانده پولیس طالبان در قندهار فعالیت داشت، هفت ماه پیش به دستور رهبر طالبان به‌عنوان والی طالبان در تخار منصوب شد. او از قوم پشتون و اهل قندهار است و از نزدیک‌ترین افراد به رهبر طالبان محسوب می‌شود.
محمدنادر حقجو، معاون والی طالبان در تخار از قوم ازبیک و باشنده‌ی ولایت سرپل است. او پیش‌تر در سمت معاون والی طالبان در سرپل فعالیت داشت و از نزدیکان عبدالسلام حنفی، معاون اداری نخست‌‌وزیر طالبان به شمار می‌رود. در ولایت تخار نیز اقوام ترکمن، هزاره و ایماق هیچ سهمی در ساختار اداری طالبان و مدیریت این ولایت ندارند.
محمدخان دعوت، از قوم پشتون و باشنده‌ی قندهار، سال گذشته به‌عنوان والی طالبان در قندوز منصوب شد. او از نزدیکان ملا هبت‌الله آخوندزاده به شمار می‌رود. حبیب‌الرحمان صهیب به‌عنوان معاون والی طالبان در قندوز فعالیت دارد و او نیز از پشتون‌های باشنده‌ی همین ولایت است.
در قندوز، اقوام ترکمن، هزاره، ایماق و عرب هیچ سهمی در اداره‌های محلی ندارند و بیشتر قدرت در دست طالبان پشتون متمرکز است. از میان ۳۶ اداره‌ی دولتی این ولایت، ۳۳ اداره توسط پشتون‌ها، دو اداره توسط ازبیک‌ها و یک اداره از سوی تاجیک‌ها اداره می‌شود.
عبدالرحمان حقانی، از قوم پشتون و اهل ولایت‌های جنوبی افغانستان به‌عنوان والی طالبان در بغلان کار می‌کند. همایون جهادیار، که او نیز از قوم پشتون است، به‌عنوان معاون والی طالبان در این ولایت فعالیت دارد. در ولایت بغلان، اقوام ترکمن، هزاره، ایماق و عرب هیچ سهمی در اداره‌های دولتی و ولسوالی‌ها ندارند و تمام قدرت در اختیار طالبان پشتون است.
ملا هبت‌الله آخوندزاده یکی از نزدیک‌ترین افراد خود یعنی حاجی یوسف وفا را به‌عنوان والی طالبان در بلخ گماشته است. حاجی یوسف وفا از قوم نورزی و پشتون است و به‌عنوان یکی از چهره‌های جنگی مشهور طالبان در جنوب، به‌ویژه در قندهار شناخته می‌شود. او در میان طالبان به «فاتح قندهار» شهرت دارد.
به‌گفته‌ی منابع محلی، تمام والیان ولایت‌های شمالی به‌صورت غیررسمی گزارش‌های خود را به حاجی یوسف وفا ارائه می‌کنند و سپس او این گزارش‌ها را به دفتر رهبر طالبان در قندهار ارسال می‌کند.
دوونیم سال قبل، با ورود حاجی یوسف وفا به سمت والی بلخ، ساختار قومی در حکومت طالبان در این ولایت دستخوش تغییرات جدی شد و حضور طالبان پشتون‌تبار بهطور چشم‌گیری افزایش یافت. این روند تا کنون ادامه دارد.
طالبان ملا نورالهادی ابوادریس از قوم ازبیک را به‌عنوان معاون والی بلخ منصوب کرده‌اند. بااین‌حال، منابع معتبر در بلخ به روزنامه اطلاعات روز گفته‌اند که او در عمل هیچ نفوذی متناسب با سمت خود در اداره‌ی محلی طالبان ندارد و نقش او صرفا نمادین است.
براساس بررسی‌های موجود، از مجموع ۴۶ مسند رهبری در ادارات محلی بلخ، پشتون‌ها ۷۸.۲۶ درصد را در اختیار دارند. در مقابل، تاجیک‌ها تنها ۸.۷ درصد سهم دارند و ازبیک‌ها، ترکمن‌ها و اعراب هر یک ۴.۳۵ درصد سهم دارند. ایماق‌ها و هزاره‌ها هیچ‌گونه سهمی در این ساختار ندارند. این آمار نشان می‌دهد که پشتون‌ها تسلط کامل بر پست‌های رهبری در بلخ دارند و دیگر اقوام، به‌ویژه هزاره‌ها و ایماق‌ها بهطور کامل از ساختار قدرت حذف شده‌اند.
قاری گل‌حیدر شفق، از قوم پشتون و باشنده‌ی نورستان، از دو سال پیش تا کنون به‌عنوان والی طالبان در ولایت جوزجان فعالیت می‌کند. او ارتباط نزدیک و مستحکمی با حلقه تصمیم‌گیری طالبان در قندهار دارد.
در ساختار حکومتی طالبان در جوزجان، اقوام هزاره و ایماق هیچ سهمی در سطح اداره‌های محلی ندارند و تمام قدرت در اختیار طالبان، به‌ویژه پشتون‌ها است.
سرپل تنها ولایتی است که در آن یک فرد از قوم ایماق به‌عنوان والی منصوب شده است. مولوی ظریف مظفر، یکی از فرماندهان طالبان و معاون پیشین وزیر دفاع طالبان، هم‌اکنون والی این ولایت است. پیش از او، محمدیعقوب عبدالرحمان اکه به‌عنوان والی سرپل فعالیت داشت، اما به‌دلیل نزدیکی‌اش به شبکه حقانی به رهبری سراج‌الدین حقانی، وزیر داخله‌ی طالبان، از سوی ملا هبت‌الله آخوندزاده برکنار شد.
ملا خال‌محمد حقانی، از قوم ازبیک و باشنده‌ی ولایت تخار، به‌عنوان معاون والی سرپل فعالیت می‌کند. او پیش‌تر به‌عنوان معاون والی طالبان در تخار نیز وظیفه اجرا کرده است.
مولوی شعیب رسالت، از قوم تاجیک و باشنده‌ی ولایت فاریاب به‌عنوان والی طالبان در سمنگان تعیین شده است. برخی منابع محلی گفته‌اند که او روابط نزدیکی با شبکه حقانی به رهبری سراج‌الدین حقانی دارد. مولوی دادخدا خادم، از تاجیک‌های ولایت بغلان به‌عنوان معاون والی طالبان در سمنگان کار می‌کند.
ملا عبدالاحد فضلی، حدود ۱۵ ماه پیش از سوی طالبان به‌عنوان والی فاریاب منصوب شد. او از پشتون‌های ولایت هلمند در جنوب کشور است و به رهبری طالبان وفاداری کامل دارد.
منابع محلی در فاریاب ادعا کرده‌اند که ملا عبدالاحد فضلی به‌دنبال تقویت نفوذ و قدرت پشتون‌تباران در این ولایت است و در برخورد با دیگر اقوام، به‌ویژه ازبیک‌ها، رویکردی تبعیض‌آمیز دارد. نصرت‌الله فیضانی، پنج ماه پیش، به‌عنوان معاون والی طالبان در فاریاب منصوب شد. او از قوم ازبیک و باشنده‌ی ولایت سمنگان است.
حکومت قومی و معیار طالب بود
حکومت طالبان بهطور کامل توسط طالبان پشتون‌تبار مدیریت و رهبری می‌شود. در چهار سال گذشته که این گروه دوباره بر افغانستان حاکم شده است، ساختار قومی در درون آن نه‌تنها حفظ بلکه تشدید شده است. حتا در ولایت‌هایی که اکثریت جمعیت آن‌ها غیرپشتون هستند، طالبان والیان و مقام‌های ارشد حکومتی را از میان قوم پشتون گماشته‌اند.
وقتی از پشتون‌های شریک قدرت در حکومت طالبان سخن گفته می‌شود، منظور پشتون‌هایی است که عضو گروه طالبان هستند یا با رهبران و فرماندهان این گروه ارتباط نزدیک دارند. پشتون‌هایی که به طالبان وابسته نیستند یا از این گروه حمایت نمی‌کنند، هیچ جایگاهی در ساختار قدرت طالبان ندارند.
معیار اصلی برای رسیدن به مقام‌های بلند در حکومت طالبان، عضویت و یا سابقه‌ی جنگیدن زیر پرچم طالبان علیه حکومت پیشین افغانستان و متحدان غربی آن است. به همین دلیل، در سال‌های اخیر و حتا در دوران نظام جمهوری، طالبان تلاش کردند از میان تاجیک‌ها و ازبیک‌ها نیز نیرو جذب کنند. اکنون نیز نقش تاجیکتباران و ازبیک‌تباران در ساختار طالبان به‌دلیل همین سابقه‌ی جنگی در کنار این گروه است.
در مقابل، هزاره‌ها که حضور بسیار محدود و اندکی در ساختار نظامی طالبان داشتند، این‌روزها هیچ جایگاهی در حکومت این گروه ندارند. طالبان بهطور آشکار معیار قدرت را بر پایه جنگیدن در صفوف این گروه تعریف کرده‌اند و هزاره‌ها به‌دلیل عدم مشارکت گسترده در جنگ، از ساختار حکومتی حذف شده‌اند.
در اوایل حاکمیت مجدد طالبان، مهدی مجاهد، تنها فرمانده برجسته‌ی هزاره در این گروه، به‌عنوان رییس استخبارات طالبان در ولایت بامیان کار می‌کرد. اما او پس از مدتی از سوی طالبان برکنار شد و به ولسوالی بلخاب در ولایت سرپل رفت و در آن‌جا علیه طالبان دست به مقابله‌ی نظامی زد.
مهدی مجاهد طالبان را به انحصار قومی و کنار گذاشتن هزاره‌ها متهم کرد. او پس از درگیری‌ها به هرات گریخت، اما در مسیر رفتن به ایران، در گذرگاه اسلام‌‌قلعه، سه سال پیش از سوی طالبان کشته شد. این رویداد نشان داد که هزاره‌ها نه‌تنها جایگاهی در حکومت طالبان ندارند بلکه تلاش آنان برای حضور در ساختار قدرت با سرکوب و حذف مواجه می‌شود.
در حال حاضر، تنها سه فرد هزاره در سطح حکومت طالبان به‌عنوان معاون وزیر کار می‌کنند: عبدالطیف نظری، معاون وزارت اقتصاد طالبان، مدارعلی کریمی، معاون وزارت شهرسازی و مسکن طالبان و حسن غیاثی، معاون وزارت صحت عامه‌ی طالبان.
بااین‌حال، در سطح ولایت‌ها هیچ هزاره‌ای به‌عنوان والی، فرمانده پولیس یا مقام ارشد دیگر منصوب نشده است. نقش این سه معاونت نیز کاملا نمادین و تشریفاتی است و بیشتر برای نمایش شمولیت و تنوع قومی به کار گرفته شده است تا طالبان بتوانند ادعا کنند که هزاره‌ها هم در ساختار حکومت سهم دارند.
