Чет элга ишчи кучи етказиб бериш сиёсати ўзини қандай оқлайди?

Ўзбекистон Республикаси Президенти иштирокида 18 ноябрда бўлиб ўтган тақдимотда мамлакатнинг Европа, Осиё давлатлари ва Форс кўрфази мамлакатлари билан меҳнат миграцияси соҳасидаги ҳамкорликни кенгайтириш режалари муҳокама қилинди. «Ўзбекистон 24» каналидаги репортаж ушбу йўналишдаги давлат сиёсатининг фаоллашганидан далолат беради. Ушбу таҳлилий мақолада мазкур жараённинг асосий ижобий ва салбий томонлари кўриб чиқилади.

Миграциядан фойда кўриш

Мамлакатдаги ишсизлик муаммосининг ортаётгани фонида ташқи меҳнат миграциясини рағбатлантиришни ижобий баҳолаш мумкин. Чунки бу ички бозордаги ишсизлик даражасини пасайтиришга ёрдам беради, айниқса аҳоли зич жойлашган ҳудудларда.

Мигрантларнинг чет элдан юборадиган пул ўтказмалари Ўзбекистон иқтисодиётига катта валюта оқимини таъминлайди, бу эса аҳоли даромадларининг ошишига ва мамлакатнинг тўлов балансини яхшилашга хизмат қилади.

Европа ва ривожланган Осиё мамлакатларида ишлаган ўзбек фуқаролари янги кўникма, замонавий иш усуллари ва технологияларни ўзлаштириб, ватанга қайтиб келгач, ушбу тажрибани ички иқтисодиётга татбиқ этишлари мумкин.

Давлатлараро ҳамкорликни мустаҳкамлаш

Шу пайтгача ўзбек расмийларининг эътиборсизлиги фонида Россияга кетган мигрантлар ҳуқуқларининг камситилиши, уларга ноинсоний муносабатда бўлинаётгани, ҳатто минглаб ўзбек мигрантларининг замбарак гўшти сифатида Украинага қарши урушга жўнатилгани тенденцияси кузатилаётган эди.

Эндиликда эса расмий келишувлар асосидаги ҳамкорлик мигрантлар учун ишга жойлашишнинг хавфсиз ва қонуний йўлларини очиши билдирилмоқда. Бу ноқонуний миграция ва у билан боғлиқ хавф-хатарлар (алданиш, ҳуқуқларнинг бузилиши)ни камайтиради.

Ҳукуматлараро битимлар чет элда ишлаётган Ўзбекистон фуқароларининг меҳнат ҳуқуқлари ва ижтимоий ҳимоясини таъминлашга имкон беради. 

Ўзбекистонда ёш аҳолининг кўплиги ишчи кучига бўлган эҳтиёжнинг таъминланмаслиги билан боғлиқ доимий муаммоларни келтириб чиқаради. Миграция имкониятларини кенгайтириш эса бу босимни юмшатишнинг самарали воситасидир.

«Brain Drain» муаммоси: Мамлакатда «тилла тишлилар» қолади «олтин бошлилар» юртни тарк этади

Миграциянинг рағбатлантирилиши малакали кадрларнинг мамлакатдан бутунлай чиқиб кетишига олиб келиши мумкин. Бундай ҳолатда мамлакат ичкарисида етарлича иш ҳақи ва шароит тополмаган, юқори малакали мутахассисларнинг чет элга чиқиб кетиши ички иқтисодиётнинг ривожланишига салбий таъсир кўрсатади.

Бу маҳаллий лойиҳаларнинг тўхташига олиб келади. Қурилиш, саноат ва бошқа соҳалардаги малакали ишчи кучининг чет элга чиқиб кетиши, ички бозорда ишчи кучи танқислигини келтириб чиқариши мумкин.

Ижтимоий ва оилавий муаммолар

Мухтожлик боис оила аъзоларидан бирининг чет элга иш излаб кетиши оилавий қадриятларнинг бузилишига олиб келади. Узоқ муддатли миграция оила аъзоларининг бир-биридан айрилишига, оилавий алоқаларнинг сусайишига ва фарзандлар тарбиясидаги муаммоларнинг юзага келишига сабаб бўлади.

Чет элдаги турмуш тарзига мослашув қийинчиликлари, маданиятлар тўқнашуви ўзбеклар учун алоҳида муаммодир. Хориждаги маданият, тил ва ижтимоий муҳитга мослашиш мигрантлар учун катта руҳий ва моддий қийинчиликлар туғдириши мумкин.

Масалан Европада ўзбек оиласидаги гендер тенгсизлиги, аёллар ҳуқуқини менсимаслик ва бола тарбиясидаги муаммолар оилаларнинг ажралишига ва болаларнинг суд томонидан давлат ҳимояси тартибида олиб қўйилиши билан боғлиқ муаммолар кузатилган. 

Ҳуқуқий ва бюрократик тўсиқлар

Мигрантларни турли схемалар ёрдамида эксплуатация қилиш хавфини истисно қилиш қийин. Расмий ҳамкорлик мавжуд бўлса-да, баъзи ҳолларда мигрантлар иш берувчилар томонидан эксплуатация қилиниши, меҳнат шароитларининг оғирлиги ва паст иш ҳақи тўланиши каби муаммоларга дуч келиши мумкин.

Тил ва виза муаммолари алоҳида муаммо. Европа ва баъзи Осиё давлатларига бориш учун тил билиш талаби, виза ва рухсатномаларни расмийлаштиришдаги бюрократик жараёнлар кўплаб фуқаролар учун тўсиқ бўлиши мумкин.

Элтуз хулосаси ва тавсиялари

Ўзбекистоннинг Европа ва Осиё мамлакатлари билан меҳнат миграцияси соҳасидаги ҳамкорликни кенгайтириш режаси мамлакат иқтисодиёти ва аҳолиси учун катта имкониятлар эшигини очади. Бироқ, бу жараённи фақат ижобий томондан баҳолаб бўлмайди.

Ҳукуматнинг асосий вазифаси — миграция жараёнларини фақат ишчи кучини экспорт қилиш деб эмас, балки инсон капиталини ривожлантириш воситаси сифатида кўриш бўлиши керак. Бунинг учун:

• Малака Ошириш: Чет элга кетаётган фуқароларни тил ва замонавий касбларга ўқитиш тизимини кучайтириш.
• Қайта Интеграция: Ватанга қайтган мигрантларнинг тажрибасини ички иқтисодиётда қўллаш учун махсус дастурлар (масалан, имтиёзли кредитлар, бизнес-инкубаторлар) яратиш.
• Ҳуқуқий Ҳимоя: Мигрантларнинг чет элдаги ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича дипломатик ва консуллик фаолиятини янада кучайтириш.

Фақат чуқур таҳлил ва салбий оқибатларни юмшатишга қаратилган аниқ чоралар билангина Ўзбекистон миграция салоҳиятидан самарали фойдаланиб, уни барқарор иқтисодий ўсиш манбаига айлантириши мумкин.