Hindi kailangang maging batikan na ilustrador para lumikha ng komiks na alay sa komunidad, at hindi kailangang miyembro ng komunidad upang makiisa sa mga laban nito.

Ganito ang ipinamalas nina Aldy Aguirre at Sixto Tamangen Talastas sa ambag nilang sining para sa Libraries of Resistance, isang website na nagsisilbing espasyo para sa mga kuwento ng iba’t ibang komunidad sa Asya. 

Ayon kay Safina Maulida, miyembro ng Innovation for Change-East Asia (I4C-EA), ang global network na nagbigay-daan sa pagkakabuo ng Libraries of Resistance, “Ang mga kuwento ay mapa para sa mga susunod sa atin.”

Ganito rin ang paniniwala ni Talastas na lumikha ng “Covid-19 Gardens,” isang comic book tungkol sa best practices ng mga komunidad sa Baguio City noong tugatog ng Covid-19 pandemic.

“Dapat ipakita na ang indigenous peoples (IPs), may kaalaman na makakatulong laban sa pandemic,” sabi ni Talastas, miyembro ng Partners for Indigenous Knowledge Philippines kung saan nakatutok siya sa gawain para sa indigenous health.

May karanasan man sa paggawa ng editorial cartoons, nahirapan si Talastas nang kailanganing matuto ng digital art para sa “Covid-19 Gardens.” Ilang workshop raw ang kinailangan bago masimulan ang proyekto.

Hindi rin naging madali ang paglikom ng mga kuwento. “[Dahil sa Covid-19], may mga resource person na hindi ko mapuntahan,” ani niya. Sa kabila ng mga hamon na ito, naging matagumpay siya at ang mga komunidad sa Cordillera.

Ngayon, may isang comic book na nagtatala ng kanilang karunungan tulad ng “ubbo” o ang nakagawian ng mga komunidad na pag-alalay sa isa’t isa gamit ang bigayan ng buto pananim at hiraman ng gamit. O ang “ayyew,” isang indigenous practice ng mga Kankanaey na nagpapahalaga sa lahat ng bahagi ng prutas at gulay para walang nasasayang.

Nagsisilbi ring paraan ng paggunita ng kultura at mga gawi ng komunidad ang likhang storybook ni Aguirre na “Ang mga Pilipino na lumalaban sa mga halimaw ng Kaliwa Dam” na mababasa rin sa Libraries of Resistance sa Filipino, Ingles at pati Mandarin.

“Gusto ko ipakita kung ano ba yung ‘yong practices nila, ‘yong rituals na exclusive sa community [ng mga Dumagat-Remontado], pati ‘yong animals, pati ‘yong endemic plants,” sabi ng Metro Manila-based artist.

Dagdag niya, “Favorite ko [na illustration] ‘yong may nakaharang na gate na nakalagay ‘Private Property’ tapos ‘yong mga puno doon na may mga bungang prutas na dati nila nakukuha, hindi na nila mapuntahan.”

Mayroong 1,465 na pamilya ng Dumagat-Remontado ang paaalisin sa kanilang lupa, base sa pananaliksik ng community partner para sa storybook. Ayon sa Metropolitan Waterworks and Sewerage System, magiging operational ang Kaliwa Dam sa 2027, sa kabila ng epekto nito sa kabuhayan ng mga nakatira malapit dito.

Layunin ng storybook na ituloy ang panawagan laban sa Kaliwa Dam, gaano man kahirap ang tumindig laban sa dambuhalang mga korporasyon at sa mismong gobyerno. Kaya ang payo ni Aguirre sa mga gustong maging ilustrador tulad niya, patuloy na tumindig para sa mga pinaniniwalaan.

“Ang maiaambag ko lang, ang meron ako, ay ang aking kakayahan,” sabi niya. Si Aguirre rin ang ilustrador para sa children’s book na “Si Kian” tungkol sa binatilyong biktima ng war on drugs, at sa bagong labas na activity book na “Hanapin ang Sagot: Ano ang Batas Militar?” Makikita ang iba pa niyang likha sa kanyang Instagram na @aldywalks.