هنگامی که طالبان برای تحصیل دختران در افغانستان شرایط وضع کردند و هزاران دختر جوان را از رفتن به مکتب و دانشگاه منع کردند، مراکز آموزشی زبان و مضامین ساینسی یگانه جای برای آموختن برای آنان باقی مانده بود. مرکز آموزشی کاج در غرب شهر کابل یکی از این مراکز بود که صدها دختر و پسر در آن درس می‌خواندند. صبح روز جمعه، هشتم میزان ۱۴۰۱ صدها دختر و پسر به صنف‌های‌شان رسیده بودند که مهاجم انتحاری پس از حمله بر محافظان این مرکز وارد یکی از صنف‌ها شد و سپس مواد منفجره‌ی همراهش را منفجر کرد.
در حمله‌ی تروریستی بر مرکز آموزشی کاج، ۵۶ دانش‌آموز که بیشتر آنان دختران بودند، جان باختند و ۱۲۶ نفر دیگر زخمی شدند. این تنها حمله بر مراکز آموزشی در کابل نبود. پیش از آن نیز چندین مرکز آموزشی هدف حمله‌ی تروریستی قرار گرفته بودند. با آن‌هم این مراکز، استادان و دانش‌آموزان آن از میان خون و خاکستر برخاستند و به فعالیت شان ادامه دادند.
هرقدر طالبان محدودیت بر آموزش دختران را بیشتر میکنند و یا گروه‌های تروریستی به حملات بر مراکز آموزشی ادامه داده‌اند، دانش‌آموزان و جامعه به همان میزان تلاش دارند روند آموزش متوقف نشود. برخی سعی دارند از راه دور و به‌صورت آنلاین زمینه‌ی آموزش دختران را فراهم سازند. یکی از این تلاش‌ها راه‌اندازی نهاد کاج یا «Kaaj Education» است.
سخی عطایی، دانشجوی مقطع ماستری در رشته‌ی توسعه پایدار در بارد کالج امریکا با اشاره به این موضوع می‌گوید که آنان با توجه به ناامنی و اشتیاق دانش‌آموزان به آموزش همواره به فکر این بودند که طرح‌های بدیل آموزشی برای توسعه پایدار را عملی کنند و در گام نخست حمایت از دانش‌آموزان زخمی یکی از این طرح‌ها بود. او می‌افزاید: «مردم برای زنده‌ماندن و مداوای زخمی‌های رویداد‌های انتحاری تلاش می‌کردند و از دید من و دوستانم ارائه‌ی خدمات آموزشی به دانش‌آموزان زخمی یک نیاز جدی بود و ما همیشه به آن فکر می‌کردیم.»
عطایی تأکید می‌کند که بعد از انفجار در مرکز آموزشی کاج، او و شماری از دانشجویان افغانستان در خارج از کشور پلتفرم آموزشی آنلاین را راه‌اندازی کردند و به یادبود از دانش‌آموزان قربانیان حملات انتحاری، به‌خصوص دو حمله در مرکز آموزشی کاج، نام آن را نهاد کاج یا «Kaaj Education» گذاشتند. افراد داوطلب و فعال آموزشی را گرد آوردند تا به زخمی‌ها آموزش دهند و تلاش کنند که زمینه‌ی تحصیل آنان در بیرون از افغانستان فراهم شود.
«Kaaj Education» در کنار ارائه‌ی خدمات روان‌درمانی به دانش‌آموزان، برای آنان زبان انگلیسی و مهارت‌های استفاده از تکنولوژی را تدریس می‌کند. افزون بر این، در بخش آزمون دولینگو، آیلتس، رهنمایی برای دریافت بورسیه‌های تحصیلی و ترتیب درخواست بورسیه‌های تحصیلی نیز به دانش‌آموزان کمک می‌کند.
ضیافت‌الله سعیدی، یکی دیگر از بنیان‌گذاران این پلتفرم می‌گوید: «ما [کسانی] که این پلتفرم را ایجاد کردیم، محرومیت‌های شدید را تجربه کرده‌ایم و قصه‌ها و هدف‌های ما مشابه است. ما به سهم خود مان تلاش می‌کنیم که محرومیت‌ها و ممنوعیت‌ها مانع دسترسی دانش‌آموزان دختر [به آموزش] نشود. از این رو از مخارج خود مان برای حمایت دانش‌آموزان کنار می‌گذاریم.»
تغییر مأموریت
بنیان‌گذاران نهاد کاج به‌دنبال حمله‌ی تروریستی بر مرکز آموزشی کاج، نخست در پی فراهم‌سازی زمینه‌ی آموزش به‌صورت آنلاین به زخمیان این رویداد بودند. سپس آنان فعالیت شان را گسترش دادند به همه‌ی دختران دانش‌آموز. سخی عطایی می‌گوید: «همه می‌دانیم که دختران در افغانستان برای آموختن با مشکلات فراوان دست به گریبان بودند و هستند. ما با توجه به این دامنه فعالیت پلتفرم آموزش آنلاین کاج را به دختران اختصاص دادیم و در اولین دور دختران زخمی کاج و بعد سایر دختران را تحت پوشش گرفتیم.»
طالبان به‌دنبال به قدرت رسیدن، برای آموزش دختران شرایط و محدودیت وضع کردند. حکومت سرپرست طالبان به دختران تا صنف ششم اجازه‌ی رفتن به مکتب داده است و دختران را از رفتن به صنف‌های بالاتر و دوره‌های متوسطه، لیسه و دانشگاه منع کرده است. طالبان مدعی اند که تا زمان فراهم شدن شرایط این محدودیت ادامه خواهد داشت.
شقایق در زمان سقوط کابل بدست طالبان صنف یازدهم مکتب بود و رویای داکتر شدن را در سر می‌پرورانید. او می‌گوید: «روزی که ما را از پشت دروازه‌ی مکتب به خانه فرستادند، زندگی برای من معنایش را از دست داد. فکر اینکه مانند بقیه‌ی دختران خانواده بعد از فراغت از مکتب عروسی کنم و راه آموختن به رویم بسته شود، آزار می‌داد.» شقایق می‌گوید که شمار زیادی از دوستانش مجبور به ازدواج شدند. او گفت: «دوستانم همه مجبور شدند ازدواج کنند و یک تعداد از دختران را می‌دانم که خودکشی کردند. من هم تا سرحد خودکشی رسیده بودم اما بعدش گفتم نباید تسلیم شوم.»
با وجود اینکه طالبان دختران را از رفتن به مکتب و دانشگاه منع کرده‌اند، دختران زیادی مانند شقایق و آسو هنوز رویای رفتن به دانشگاه را در سر دارند و برای رسیدن به آن به‌دنبال هر امکان و فرصتی اند که آنان را در رسیدن به آرزوهای‌شان کمک کند.
آسو که دانشجوی رشته‌ی انجنیری سیول دانشگاه کابل بود، پس از آن از رفتن به دانشگاه محروم شد که دانشکده‌ی انجنیری جزو رشته‌های مردانه حساب شد. طالبان اعلام کردند که تنها دانشجویان پسر می‌توانند در این رشته درس بخوانند. آسو که برای خواندن این رشته چهارده سال با مشکلات زیادی را پشت سر گذاشه بود، هنوز تلاش دارد به راهش ادامه دهد. او حالا نهاد کاج را یافته و در برنامه‌های آموزشی این نهاد شرکت می‌کند.
مرسل، از دانش‌آموزان مرکز آموزشی کاج که از حمله‌ی تروریستی بر این مرکز نجات یافته است، زخمی بود که برای سپری کردن آزمون کانکور شرکت کرد. او به دانشکده‌ی روان‌شناسی دانشگاه کابل پذیرفته شده و سمستر اولش را به پایان رسانده بود که طالبان از رفتن دختران به دانشگاه‌ها جلوگیری کردند.
مرسل می‌گوید: «من از انفجار جان سالم بدر بردم و یک کالبد بودم. در کانکور شرکت کردم و کامیاب شدم که دانشگاه را بستند. یعنی به هر راهی ما دختران قدم گذاشتیم، طالبان دیوار بلند کردند. ناراحت‌کننده است، اما نمی‌دانند که هرچه دیوار بلند و یا بیشتر شود، تلاش ما برای آموختن نیز بیشتر می‌شود.»
ضیافت‌الله سعیدی می‌گوید که در طی دوونیم سال گذشته، تلاش‌های دانش‌آموزان دختر برای آموختن تشدید شده است. «من که زمان خودم را با حالا مقایسه می‌کنم، درمی‌یابم که دختران خیلی پرتلاش و آگاه‌تر شده‌اند و در مقابل هر ممنوعیت دنبال راه تازه‌ای برای آموختن هستند تا بتوانند مؤثریت‌شان را ثابت کنند.»
در حال حاضر در کنار زخمی‌های مرکز آموزشی کاج، در بخش‌های مختلف بیشتر از ۶۰ دانش‌آموز دختر از سراسر افغانستان تحت پوشش برنامه‌های آموزشی نهاد کاج قرار دارند. بیست دانش‌آموز دختر از طریق این پلتفرم توانسته‌اند در دانشگاه‌های معتبر خارج از افغانستان قبولی بگیرند.
آموزش در خانه
برای نخستین‌بار آموزش در خانه پس از شیوع کرونا در افغانستان بر سر زبان‌ها افتاد. در آن زمان وزارت تحصیلات عالی افغانستان برای دانشگاه‌ها و وزارت معارف برای مکاتب برنامه ریخته بود تا دانشجویان و دانش‌آموزان به‌صورت آنلاین در صنف‌ها شرکت کنند. با وجود محدودیت در دسترسی همگانی به اینترنت و برق، این طرح برای مدتی اجرایی بود. پس از آن‌که طالبان روی کار آمدند و برای آموزش دختران ممنوعیت وضع کردند، آموزش آنلاین بار دیگر تبدیل به یکی از گزینه‌های بدیل شد.
اکنون ده‌ها مرکز آموزش خانگی، صنف‌های محلی و پلتفرم‌های آموزش آنلاین برای حمایت از آموزش زنان در سطح آموزش مکتب و تحصیلات عالی زنان راه‌اندازی شده است. در وب‌سایت نهاد کاج آمده است که «مأموریت ما توانمندسازی دختران افغانستان با فراهم‌ساختن منابع، ابزار و حمایت لازم برای برتری در محیط‌های آموزشی بین‌المللی است.»
ضیافت‌الله سعیدی تأکید می‌کند که در شرایط کنونی گسترش برنامه‌های آموزشی و تسهیل روند آموزش از طریق آنلاین برای دانش‌آموزان و به‌خصوص دانش‌آموزان دختر در افغانستان ضرورت است. سعیدی تأکید می‌کند: «میلیون‌ها دختر در افغانستان از آموزش بازمانده‌اند و تلاش برای تحت پوشش قراردادن همه از طریق انفرادی ممکن نیست و شماری اندک را تحت پوشش قرار خواهند داد و با محدودیت روزافزون طالبان فعالیت مراکز آموزشی متأثر شده است.»
تنها محدودیت‌های طالبان مانع دسترسی دختران به مکتب و دانشگاه نیست. عدم دسترسی به اینترنت و برق، عدم توانایی مالی خانواده‌ها در فراهم‌سازی امکانات برای آموزش آنلاین، عدم پوشش اینترنت در روستاهای افغانستان و عدم آشنایی کافی دانش‌آموزان و دانشجویان با تکنولوژی از دلایلی اند که آموزش آنلاین را نیز با چالش مواجه میکنند.
تا قبل از به قدرت رسیدن طالبان در سال ۱۴۰۰، حدود ۴ میلیون دانش‌آموز دختر در مکاتب درس می‌خواندند. از این میان ۲.۷ میلیون از صنف اول تا ششم به مکتب می‌رفتند و ۱.۷ میلیون دختران دانش‌آموز صنف هفتم تا دوازهم بودند. افزون به این، از میان یک میلیون دانش‌آموز جدیدالشمول سالانه در مکتب‌های افغانستان، ۴۸ درصد آن دختران بودند. بر اساس آمارها، اکنون نه تنها دانش‌آموزان دختر دوره‌ی متوسطه و لیسه از مکتب و از تحصیلات عالی بازمانده‌اند، بلکه دختران واجد شرایط دوره‌ی ابتدائیه نیز پس از ختم این دوره بی‌سرنوشت می‌مانند.