در افغانستانِ گرفتار خشکسالی و فقر گسترده، رهبر طالبان بهجای ارائهی برنامه برای مدیریت بحران، مردم را به دعا فرا خواسته است. ناظران بر اوضاع افغانستان معتقدند در حالی که منابع ملی زیر کنترل کامل این گروه قرار دارد، دعا در روایت طالبان به ابزاری سیاسی بدل شده است؛ سپری برای پنهانسازی ضعفها، انتقال مسئولیت به آسمان.
در تازهترین مورد ملا هبتالله آخوندزاده، رهبر طالبان، در نماز جمعهی ۱۴ قوس به تمام مساجد دستور داده بود که «نماز استسقاء» یعنی نماز طلب باران در خطبهها مورد تأکید قرار گیرد و سپس مردم برای بارندگی دعا کنند. در اطلاعیهی وزارت ارشاد، حج و اوقاف طالبان به نقل از رهبر این گروه آمده بود: «در خطبهی جمعه به مسئلهی استسقاء پرداخته شود، اما اجرای نماز استسقاء در فضای باز و جمعآوری مردم در یک جای مشخص ضروری نیست. علما و مردم میتوانند بعد از نمازهای جمعه در همان مسجد خودشان دعا کنند. اگر بیرونرفتن مشکلی باشد یا امکان جمعشدن وجود نداشته باشد، دعای استسقاء در همان مسجد کافی است.»
ملا هبتالله آخوندزاده، رهبر طالبان، در مواردی چون خشکسالی و همچنین مبارزه با فقر از مردم میخواهد که دعا کنند. رهبر طالبان و همچنین حکومت تحت رهبری او کل قدرت نظامی و سیاسی را در انحصار گروه خود درآورده و نیز تمام درآمدهای ملی افغانستان، منابع زیرزمینی و معادن را بدون اینکه شفافیت وجود داشته باشد مصرف میکنند. طالبان معمولا میزان بودجهی حکومتشان، مصارف دفتر رهبر طالبان و همچنین مقامهای ارشد این گروه را اعلام نمیکنند.
در حالی که رهبر طالبان از مردم میخواهد که نماز برای باران بخوانند و مردم ثروتمند برای فقیران کمک کنند، بخش هنگفت درآمدهای ملی افغانستان صرف ایجاد و توسعهی دارالعلومها، مدارس دینی و مساجد میشود.
سال گذشته رهبر طالبان به ولایتهای شمالی افغانستان سفر کرد و در این سفر در میان بخشی از هوادارانشان و فرماندهانش پول نقد توزیع کرد. اینگونه مصارف در حکومت طالبان از درآمدهای ملی افغانستان جریان دارد، اما در برابر دشواریهای زندگی مردم (که از بحرانهای اقتصادی ناشی شدهاند) رهبر طالبان از مردم میخواهد که با توسل به دعا و نمازخواندن باعث کاهش این مشکلات و فایق آمدن بر بحران خشکسالی و کمبود آب شوند.
رهبر طالبان در پیام تبریکی عید فطر در ماه حمل نیز از افراد ثروتمند خواسته بود که به فقرا و معیوبان کمک کنند و برای مقامهای این گروه دعا بخوانند. در پیام او آمده بود: «به طور عام به تمام مسلمانان دعا نمایید و برای تمام مسئولان امارت اسلامی دعا کنید که در راستای تطبیق شریعت و خدمت به مردم، استقامت، صبر و حوصلهی بیشتر نصیبشان شود و من نیز به تمام شما دعا میکنم.» او همچنین ادعا کرده بود که «دعای خیر به امیر واجب است.»
رهبر طالبان همچنان در سخنرانی نماز عید در مسجد عیدگاه قندهار ادعا کرده بود که فقر و ثروت از جانب خداوند است و مسلمانان نباید شکایت کنند. او گفته بود ثروتمندان باید به فقیران رحم کنند و فقیران باید برای ثروتمندان دعا بخوانند و از وضعیت خود راضی باشند. او تأکید کرده بود: «خداوند فیصله کرده است که من فقیر باشم و من به فیصلهی خداوند قناعت میکنم. از هیچ شخصی شکوه ندارم که این فقر از طرف فلان آمده است. فلان و فلان هیچ کرده نمیتواند.»
مردم غرق در گرسنگی
دفتر هماهنگکنندهی کمکهای بشردوستانهی سازمان ملل متحد (اوچا) روز دوشنبه ۱۷ قوس اعلام کرده است که در سال ۲۰۲۶ میلادی ۲۱.۹ میلیون نفر در افغانستان به کمکهای بشردوستانه نیاز خواهند داشت. اوچا میگوید خشکسالی ادامه دارد و ۱۲ ولایت بهطور جدی تحت تأثیر آن قرار گرفتهاند. بر اساس این گزارش، ۳.۴ میلیون نفر از پیش تحت تأثیر خشکسالی قرار داشتهاند و پیشبینی میشود بارندگی کمتر از حد متوسط و افزایش دما تا اوایل ۲۰۲۶ ادامه یابد. اوچا برای پاسخگویی به نیازهای انسانی در افغانستان ۱.۷۲ میلیارد دالر درخواست بودجه کرده است.
طالبان در شرایطی مردم را به برگزاری نماز استسقاء فرا میخوانند که افغانستان چندمین سال خشکسالی پیدرپی را تجربه میکند. حکومت این گروه هیچ برنامهی جدی برای مدیریت آب ارائه نداده است. دستور رهبر طالبان بخشی از همان چارچوب ایدئولوژیکی است که بحرانهای طبیعی را نه نتیجهی بیبرنامهگی و ضعف مدیریتی، بلکه «آزمون الهی» معرفی میکند. در حالی که مدیریت خشکسالی نیازمند ساخت بندها، برنامهریزیی آب، اصلاح سیستم آبیاری و سرمایهگذاری در منابع زیرزمینی است، طالبان مسئله را به «نیایش» تقلیل داده است.
تبلیغات از پروژههای آبی جمهوریت
هرچند طالبان بر مدیریت منابع آبی در افغانستان تأکید میکنند و ادعا دارند که سد پاشدان در ولسوالی کرخ هرات را تکمیل کردهاند؛ اما بخش عمدهی کار این سد در دوران نظام جمهوریت انجام شده بود و این پروژه در آستانهی بهرهبرداری قرار داشت که حکومت جمهوریت سقوط کرد. در همان زمان، مسئول شرکت سازندهی سد و همچنین مقامهای محلی هرات گفته بودند که یکی از دلایل کندی و تأخیر در بهرهبرداری این سد، ناامنیهای ایجادشده توسط طالبان در اطراف پروژه و همچنین «باجگیری» این گروه بوده است.
سد پاشدان با ظرفیت ذخیرهسازیی ۴۵ میلیون مترمکعب توانایی آبیاری ۱۳ هزار هکتار زمین کشاورزی و تولید دو مگاوات برق را دارد. نیز طالبان ادعا میکنند که کار ساخت دو تونل انحرافی سد بخشآباد روی رودخانهی فراه نیز پیشرفت داشته است، اما در دوران جمهوریت همین گروه مانع ادامهی کار پروژه میشدند و اجازهی دوام آن را نمیدادند.
در کنار این پروژهها، طالبان ادعای کار روی چندین سد کوچک و متوسط دیگر را نیز مطرح میکنند، اما هیچ پروژهی بزرگ سدسازی که در دوران حاکمیت مجدد طالبان آغاز شده باشد، وجود ندارد. آنچه طالبان امروز افتتاح میکنند، همان پروژههای بهجا مانده از نظام جمهوریت است که یا در مرحلهی تکمیل قرار داشتند یا بخش اعظم کار آنها پیش رفته بود. با این حال طالبان این پروژهها را به نام خود ثبت کرده و از آنها بهرهبرداری تبلیغاتی میکنند.
نماز و دعا جایگزین برای حل بحران؟
نماز استسقاء بخشی از فرهنگ اسلامی است و در تاریخ افغانستان نیز گاهگاهی برگزار شده است. طالبان این سنت را از حوزهی معنویت فردی و جمعی به حوزهی سیاست منتقل کردهاند؛ گویی نماز میتواند کمبود سد، شبکهی آبرسانی، مدیریت آبیاری یا نظارت بر منابع زیرزمینی را جبران کند. این گروه از نماز بهعنوان ابزاری برای مشروعیتسازی استفاده میکند: هم احساسات مذهبی جامعه را به کار میگیرند و هم مسئولیت بحران را به فضای معنویات منتقل میکنند. در نتیجه، بهجای اینکه مردم بپرسند چرا نارسایی در مدیریت آب وجود دارد، چرا بودجهها به مدارس دینی میرود نه مدیریت منابع و چرا وزارتهای فنی از متخصصان خالی شده است، تمرکز به سمت دعا میرود؛ دقیقاً همان نقطهای که طالبان میخواهند افکار عمومی متوقف شود. طالبان در چهار سال گذشته نهتنها هیچ استراتژی در مورد مدیریت آب ارائه نکردهاند، بلکه با اخراج متخصصان و تضعیف نهادهای فنی، ظرفیت مدیریت آب را بهشدت کاهش دادهاند.
