Дунëни ўзгартирган йиллар ҳақида 

(Бибиси муҳаррири Жон Симпсон)

Баъзан, жуда камдан-кам ҳолларда, дунё улкан, кескин ўзгаришларни бошидан кечирадиган йиллар бўлади. 1968 йил ана шундай йиллардан бири эди: Совет Иттифоқининг Чехословакияга бостириб кириши, Париждаги тартибсизликлар ва Америкадаги Вьетнам урушига қарши намойишлар. 1989 йил ҳам шундай йиллардан бири бўлди: Тяньаньмэнь қирғони, Берлин деворининг қулаши ва Совет империясининг емирилиши.

Мен ана шу воқеаларнинг ҳар бирини шахсан кўриш бахтига (ёки бахтсизлигига) муяссар бўлганман. Шу нуқтаи назардан қараганда, 2025 йил, ҳаммасига атиги етти ҳафта бўлганига қарамай, худди шундай ўзгаришлар йили бўлиши мумкин. Яъни, дунёнинг ишлаш тамойиллари қайта кўриб чиқиладиган, эски тушунчалар «майдалаб ташланадиган» давр бўлиши эҳтимоли бор.

Бунинг асосий сабаби, албатта, Дональд Трамп.

Иккинчи жаҳон урушидан сўнг, Трампгача бўлган ҳар бир 13 АҚШ президенти бир хил геосиёсий тамойилларга ҳеч бўлмаганда оғзаки риоя қилган: яъни, Америка хавфсизлиги Европа Россиядан, Осиёнинг коммунистик бўлмаган давлатлари эса Хитойдан ҳимоя қилинишига боғлиқ, деган тушунча мавжуд эди.

Трамп эса бу ёндашувни тамоман ўзгартирди. У Америка манфаатларини ҳар нарсадан устун қўяётганини таъкидлайди. Кўпинча бу, оддий қилиб айтганда, битта саволга бориб тақалади: бу АҚШга қанчага тушади?

Бу ёндашув Трампнинг иттифоқчилари, айниқса Европадагилар учун жиддий муаммо туғдиради. Аммо масала янада оғирлашади, чунки Трампнинг шахсий хусусиятлари унинг сиёсатини белгилайди – бу жиҳатдан у замонавий даврдаги ҳеч қайси АҚШ президентига ўхшамайди, ҳатто Ричард Никсонга ҳам.

«У худди Луи XIV каби,» – деди менга бир нафақадаги америкалик дипломат, Франциянинг ўзини улкан шахс деб билган «Қуёш подшоҳи»га ишора қилиб.

Танқидчиларнинг фикрича, Трамп ҳам ҳаддан ташқари манман, ҳам жуда нозиктабият. Шу сабабли, унинг атрофидагилар – масалан, Илон Маск ва Ҷ. Д. Ванс – ўз лавозимлари уни қанчалик мақташлари ва унинг қарашларини қўллаб-қувватлашларига боғлиқ деб ҳисоблашлари мумкин.

Масалан, Трамп ҳеч қандай далилсиз Украина президенти Владимир Зеленский коррупцияга аралашган ва омма орасида машҳур эмас, деб даъво қилса, Маск буни янада кучайтириб: «Зеленский украиналиклар томонидан ҳурмат қилинмайди, у украин аскарларининг жасадлари ҳисобига кун кечиради», дейди.

Ҳозирги Трамп маҳофасида ҳеч ким «Жаноб Президент, балки бу гапдан қайтиш керакдир» деб уни мулойимлик билан тўхтатмайди, шекилли.

Трампнинг аввалги президентлик муддатидан келиб чиқиб, шуни ишонч билан айтиш мумкинки, унинг атрофидаги ҳар бир одам у келишмовчиликни ёқтирмаслигини яхши билади. Шунингдек, улар билишадики, кўплаб сайловчилар Трампнинг позициясини тўлиқ қўллаб-қувватлайди ва Америка узоқ бир қитъада хавфсизликни молиялаштиришдан чарчаган деб ҳисоблайди.

Трамп Украина урушига Пасхагача нуқта қўйишини ваъда қилган. У ҳақ бўлиши мумкин: Путин ҳам бунга қизиқиш билдирмоқда. Россия қўшинлари сон жиҳатидан устунлик қилиб, Украинанинг шарқий ҳудудларида секинлик билан олдинга силжияпти.

Бироқ бу улкан қурбонлар эвазига бўлмоқда. Агар бу жараён давом этса, Россияга мажбурий ҳарбий чақириқни қайта жорий қилишга тўғри келиши мумкин, бу эса халқ орасида оммабоп бўлмаган ва ҳатто Путин ҳокимиятини беқарорлаштириши мумкин бўлган қарордир. Шу боис, Трампнинг тинчлик ҳақидаги гаплари Кремл учун қулоққа гўё мусиқа каби эшитилади.

Трампнинг собиқ миллий хавфсизлик маслаҳатчиси Жон Болтон (у ҳеч қачон Трампга мутеъ бўлмаган) яқинда: «Кремлда Трампнинг тинчлик режаси ҳақида эшитиб, шампан очишган бўлса керак», деди. Бу, шубҳасиз, тарихий лаҳза эди – нафақат Москва учун, балки бутун дунё учун ҳам.

Путин аниқ ва очиқ тарзда Трамп 2020 йилги сайловда ғалаба қозонган деб таъкидлади. Бу ростми-йўқми – аҳамияти йўқ. Чунки Путин Трампнинг шахсий қарашларини қўллаб-қувватлаган ҳар қандай кишига яхшилик қилишини билади.

Нега унда Трамп ва унинг тарафдорлари Зеленскийга бунчалик қаттиқ босим ўтказмоқда? Бу қисман унинг буйруққа итоат этмаётгани билан боғлиқ – масалан, музокара столига қайта ўтириш ва АҚШга Украинадаги стратегик минералларга кириш имконини бериш борасида келишув тузишни истамаслиги билан.

Шу билан бирга, Трамп Зеленскийни бу уч томонлама ўйиндаги энг заиф бўғини деб ҳисоблайди. Путинга босим ўтказиш мумкин эмас, лекин Зеленскийга мумкин.

Трамп учун эса битимнинг мазмуни эмас, балки «битим борлиги» муҳим. Ҳатто бу Украина учун ноҳақ бўлса ва Россия келажакда яна уруш бошлаши учун йўл очиб берса ҳам.

Британия ва Германия дипломатлари Трампнинг Россияни музокара столига олиб келиш услубидан қаттиқ норози. «Унинг қўлида икки кучли карта бор эди,» деди менга улардан бири.

«Биринчи карта – Россиянинг халқаро изоляцияси. Путин Америка билан музокара ўтказиш учун кўп нарсаларга рози бўлар эди – лекин Трамп ундан ҳеч қандай ён бош бериш талаб қилмади. Иккинчи карта – Украина НАТОга қўшилиши ҳақидаги масала. Трамп бу борада қаттиқ туриб, Путиндан кўплаб имтиёзлар олиши мумкин эди. Аммо у музокаралар бошланмасидан аввал бу карталарини ташлаб юборди.»

Бироқ, Трамп ҳокимияти узоққа чўзилмаслиги мумкин. 2026 йил ноябрь ойида АҚШда оралиқ сайловлар ўтказилади. Агар демократлар Конгресснинг камида битта палатасини қўлга киритса, Трампнинг ҳозирги ҳокимияти сезиларли даражада заифлашади.

Агар Путин Украинада ғалаба қозонса, 2025 йил дунё тарихида узоқ муддат эсда қолади – ҳамма нарса ўзгарган йил сифатида.