سراج‌الدین حقانی، رهبر شبکه حقانی که همواره سودای رهبری طالبان را در سر داشت، اکنون در برابر یکی از دشوارترین تصمیم‌های زندگی‌اش قرار گرفته است: یا فرمان ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان را برای کناره‌گیری از نقاط کلیدی دولت، مثلا از وزارت داخله را می‌پذیرد، یا راه تقابل را در پیش می‌گیرد. این لحظه، نقطه‌ی عطفی در بازی قدرت میان حقانی و رهبر طالبان محسوب می‌شود. نافرمانی حقانی از خواسته‌ی رهبر طالبان، فورا از قدرت ملا هبت‌الله (که تا حالا روزافزون بوده است) خواهد کاست و او را از موضع رهبر کل به «یکی» از رهبران طالبان تبدیل خواهد کرد.
اما پذیرش خواسته‌ی ملا هبت‌الله به معنای کاهش اقتدار شبکه حقانی است؛ جریانی که نقش محوری در عملیات‌های انفجاری و انتحاری دوران جمهوریت داشت. تسلیم شدن حقانی، جسارت طالبان حوزه‌ی قندهار را افزایش خواهد داد تا دیگر فرماندهان شبکه حقانی را نیز به حاشیه برانند یا از قدرت کنار بزنند. این اقدام، بخشی از راهبرد ملا هبت‌الله برای مهار تدریجی شبکه حقانی به شمار می‌رود، اما در عین حال، می‌تواند شعله‌های جنگ قدرت درونی طالبان را برافروخته‌تر کند.
درحالی‌که گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی استعفای او بالا گرفته، سراج‌الدین حقانی پس از حدود دو ماه غیبت، روز جمعه در یکی از مساجد ولسوالی نادرشاه‌کوت ولایت خوست ظاهر شد. ویدیوهایی که از او منتشر شده‌اند، او را در حلقه‌ی هوادارانش در حال سخنرانی و بغل‌کشی با همراهان نشان می‌دهند. انتشار این تصاویر، در شرایطی که اخبار استعفای او در رسانه‌ها داغ شده، نشانه‌ای از تقابل احتمالی او با تصمیم رهبر طالبان تلقی می‌شود.
حقانی، یعقوب و انس در یک قاب؛ پیامی به امیر طالبان؟
پس از انتشار ویدیوی حضور سراج‌الدین حقانی در خوست، شبکه حقانی تصویری را منتشر کرد که او را در کنار برادرش، انس حقانی و ملا یعقوب، وزیر دفاع طالبان نشان می‌دهد. زمان دقیق ثبت این عکس مشخص نیست، اما انتشار آن در گرماگرم شایعات مربوط به برکناری یا استعفای حقانی، پیامی معنادار در معادلات قدرت درون طالبان به شمار می‌رود. به نظر می‌رسد که هدف از انتشار این عکس، نمایش همراهی ملا یعقوب با سراج‌الدین حقانی در برابر جناح قندهار باشد.
در همین حال، منابع آگاه از درون طالبان به روزنامه اطلاعات روز گفته‌اند که پس از بازگشت سراج‌الدین حقانی از امارات متحده عربی، طالبان جناح قندهار از او خواسته‌اند که درباره‌ی این سفر توضیح دهد، اما او این درخواست را رد کرده است.
به‌گفته‌ی این منابع، ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان از حقانی خواسته که استعفا دهد، اما پاسخ شبکه حقانی لحن تهدیدآمیز داشته است؛ «اگر جناح قندهار و شخص ملا هبت‌الله جسارت و توانایی دارند، برکناری سراج‌الدین حقانی را علنی کنند و سپس تبعات این اقدام را بپذیرند.»
عبدالمتین قانع، سخن‌گوی وزارت داخله‌ی طالبان اعلام کرد که سراج‌الدین حقانی، سرپرست این وزارت از سمت خود استعفا نکرده است. او در یک پیام صوتی که روز (دوشنبه، ۲۷ حوت) از سوی رسانه‌های تحت کنترل طالبان منتشر شد، تأکید کرد که استعفای سراج‌الدین حقانی «حقیقت ندارد».
سراج‌الدین حقانی نزدیک به دو ماه است که به دفتر کارش در وزارت داخله نرفته است. آخرین حضور رسمی او، ۲۵ جدی، در دیدار با فیصل طلق البقمی، سفیر عربستان سعودی در کابل بود. پس از آن، او از انظار عمومی و محیط کاری‌اش ناپدید شد؛ رخدادی که شایعات درباره‌ی برکناری یا استعفای او را تقویت کرد.
در همین بازه‌ی زمانی، شیرمحمد عباس استانکزی، معاون سیاسی وزارت خارجه‌ی طالبان در یک مراسم دستاربندی در ولایت خوست، پایگاه سنتی شبکه حقانی، با صراحت علیه ملا هبت‌الله آخوندزاده سخنرانی کرد. او ممنوعیت آموزش دختران را فاقد توجیه شرعی دانست و طالبان را متهم کرد که با این اقدام، حقوق ۲۰ میلیون زن افغان را نقض کرده‌اند. پس از این سخنرانی جنجالی، استانکزی افغانستان را به مقصد امارات متحده عربی ترک کرد و تا کنون بازنگشته است. طالبان جناح قندهار، این اقدام را نوعی «شورش و بغاوت» دانستند و بر این باور هستند که سراج‌الدین حقانی از استانکزی حمایت کرده است.
پیش‌تر، روزنامه اطلاعات روز گزارش داده بود که قطعه‌ی خاص محافظتی رهبر طالبان به کابل و فرودگاه‌های بین‌المللی فرستاده شده است تا خروج مقام‌های طالبان را تحت نظر بگیرند و بدون مجوز رهبر طالبان، اجازه‌ی خروج از کشور را ندهند. این اقدام، حساسیت شبکه حقانی را برانگیخته بود، زیرا سراج‌الدین حقانی از آن زمان دیگر در کابل دیده نشده است.
شبکه حقانی، که در هنگام سقوط کابل پیشتاز ورود به شهر بود و قدرت نظامی قابل توجهی داشت، اکنون با تغییر شرایط، قدرت سابق خود را از دست داده است.
تحرکات پنهانی
درحالی‌که سراج‌الدین حقانی هنوز در خارج از افغانستان بود، ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان و از چهره‌های نزدیک به ملا هبت‌الله آخوندزاده ادعا کرد که حقانی به افغانستان بازگشته است. اما منابع مطلع تأکید دارند که این ادعا نادرست بوده و در آن زمان، حقانی هنوز در خارج از کشور به‌سر می‌برد.
در ماه دلو سال روان سراج‌الدین حقانی به همراه عبدالحق وثیق، رییس استخبارات طالبان به امارات متحده عربی سفر و با شیخ محمد بن زاید آل نهیان، رییس دولت امارات، دیدار کرد. پس از این دیدار، حقانی برای انجام حج عمره به عربستان رفت و نزدیک به دو ماه از انظار عمومی در افغانستان ناپدید شد.
در این مدت، شبکه حقانی برای انسجام نیروهای خود، به‌ویژه فرماندهان جنگی، تحرکات پنهانی گسترده‌ای را آغاز کرد. منابع طالبان به روزنامه اطلاعات روز گفته‌اند که این تلاش‌ها پس از ترور خلیل‌الرحمان حقانی تشدید شده است؛ رخدادی که در درون شبکه حقانی نگرانی و انگیزه‌ی مقابله را افزایش داده است.
هرچند شبکه حقانی در مقایسه با طالبان حوزه‌ی جنوب نیروی نظامی کم‌تری دارد، اما توانایی این شبکه در سازماندهی حملات انفجاری و انتحاری، بازوی قدرتمند آن به شمار می‌رود. با افزایش تنش‌ها میان سراج‌الدین حقانی و ملا هبت‌الله آخوندزاده، تدابیر امنیتی در قندهار، پایگاه اصلی رهبر طالبان، به‌شدت افزایش یافته است. منابع طالبان به روزنامه اطلاعات روز گفته‌اند که سراج‌الدین حقانی درخواست سفر به قندهار را رد کرده و ترجیح داده است که مذاکرات را در پکتیا، محل اقامت خود، دنبال کند تا بتواند اوضاع امنیتی را تحت کنترل داشته باشد.
مداخله‌ی جناح قندهار در وزارت داخله
یک منبع آگاه از درون شبکه حقانی به روزنامه اطلاعات روز گفته است که سراج‌الدین حقانی از مداخله‌ی جناح قندهار به رهبری ملا هبت‌الله آخوندزاده، در امور وزارت داخله به‌شدت ناراضی است. به‌گفته‌ی این منبع، او از اقدامات صدر ابراهیم، معاون امنیتی وزارت داخله نیز ناخشنود است.
این منبع افزود: «صدر ابراهیم در امور وزارت داخله دخالت می‌کند و برخی از فرماندهان پولیس طالبان گزارش‌های کاری خود را مستقیما به صدر ابراهیم، ملا شیرین، والی قندهار و مولوی طالب، فرمانده پولیس قندهار ارائه می‌کنند.»
در همین حال، نشست کمیسیون مرکزی امور امنیتی و تصفیه‌ی طالبان، روز پنج‌شنبه، با حضور چهره‌های کلیدی جناح قندهار، از جمله ملا یعقوب، وزیر دفاع طالبان، صدر ابراهیم، معاون امنیتی وزارت داخله، مولوی نذیراحمد ناصر، نماینده‌ی دفتر رهبر طالبان و ملا شیرین آخوند، والی طالبان در قندهار برگزار شد. با این‌حال، سراج‌الدین حقانی در این نشست حضور نداشت؛ نشانه‌ای آشکار از شکاف فزاینده‌ی میان او و جناح قندهار.
در این نشست، بر تقویت امنیت، شفافیت در روند تصفیه‌ی نیروهای طالبان، مبارزه با مواد مخدر، برخورد با جرایم، و کنترل مرزها تأکید شد؛ اما غیبت سراج‌الدین حقانی، در مقام وزیر داخله، پیام روشنی از تعمیق اختلافات در درون طالبان به همراه داشت.
پاک‌سازی تدریجی؛ نوبت به حقانی رسید؟
ملا هبت‌الله آخوندزاده برای تثبیت قدرت و تحکیم اقتدار خود در صفوف طالبان دست به تغییرات گسترده در ساختار رهبری این گروه زده است. در یک سال گذشته، این تغییرات از فرماندهان میان‌رتبه آغاز شد، اما اکنون بر مقام‌های ارشد طالبان متمرکز شده است.
در این روند، مولوی عبدالکبیر، که تا ماه جدی معاون سیاسی نخست‌وزیر طالبان بود، برکنار و به سمت وزیر مهاجرین و عودت‌کنندگان تنزیل مقام یافت. این اقدام، آزمایشی برای سنجش واکنش سایر مقام‌های ارشد طالبان بود؛ نوعی هشدار به مخالفان احتمالی که یا باید بی‌چون‌وچرا از فرمان‌های رهبر طالبان پیروی کنند یا در صف برکناری‌ها قرار بگیرند.
اکنون، نوبت به سراج‌الدین حقانی رسیده است. ملا هبت‌الله قصد دارد با کنار زدن او، قدرت بلامنازع خود را در میان طالبان تثبیت و دیگر مقام‌های این گروه را نیز وادار به اطاعت مطلق کند. این حرکت، پیام روشن به فرماندهان رده‌بالای طالبان است: یا در برابر اقتدار رهبر طالبان تسلیم شوند یا منتظر تنزیل رتبه و حذف باشند.
جناح قندهار بر این باور است که با کشته‌شدن خلیل‌الرحمان حقانی، نفوذ شبکه حقانی تضعیف شده است. خلیل حقانی که یکی از حامیان سرسخت سراج‌الدین حقانی و از مدافعان اصلی شبکه حقانی بود، در حمله‌ی انتحاری شاخه‌ی خراسان داعش در مسجد وزارت مهاجرین و عودت‌کنندگان در کابل کشته شد. اما شبکه حقانی این ترور را یک «توطئه» برای کاهش قدرت‌شان می‌داند.
پیش از کشته‌شدن خلیل حقانی، نشستی در قندهار به ریاست ملا هبت‌الله آخوندزاده برگزار شده بود. به روایت مولوی عبدالکبیر، خلیل حقانی در این نشست با جسارت موضع‌گیری کرده بود، اما شبکه حقانی هرگز جزئیات این سخنان را منتشر نکرد؛ موضوعی که گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی ارتباط احتمالی آن نشست با ترور او را تقویت کرده است.
شبکه حقانی، تحت رهبری سراج‌الدین حقانی، هرچند که مسئول مرگ‌بارترین حملات انفجاری و انتحاری در دوران نظام جمهوریت افغانستان بوده است، اما در سه سال و نیم اخیر، مواضعی متفاوت از جناح قندهار اتخاذ کرده است.
درحالی‌که ملا هبت‌الله آخوندزاده بر سیاست‌های انزواگرایانه و اجرای سخت‌گیرانه‌ی «شریعت اسلامی» تأکید دارد، سراج‌الدین حقانی به تعامل و تفاهم با نیروهای سیاسی خارج از حلقه‌ی طالبان تمایل نشان داده است.
گزارش‌ها حاکی از آن است که حقانی از منتقدان سرسخت سیاست‌های انزواگرایانه‌ی رهبر طالبان و همچنین ممنوعیت آموزش و کار زنان و دختران است. او تلاش دارد که با گسترش تعامل با جهان، موقعیت طالبان را در عرصه‌ی بین‌المللی عادی‌سازی کند، اما ملا هبت‌الله بر حفظ انزوای افغانستان و اجرای سخت‌گیرانه‌ی احکام شرعی تأکید دارد.
این اختلافات، در کنار تلاش‌های ملا هبت‌الله برای کاهش نفوذ شبکه حقانی و حذف تدریجی چهره‌های مخالف درون طالبان، نشان‌دهنده‌ی شکاف عمیق و احتمال بروز بحران در ساختار قدرت طالبان است.