“Anam hətta bədənimə isti bıçağı basıb başımı qızdırıcıya vurdu”
Gənc yazar Əli Məlikov yazır ki, Azərbaycanda trans insanlara qarşı ayrı-seçkiliyin çox birbaşa iqtisadi təsirləri var, bir çoxu iş və ya mənzil tapmaqda çətinlik çəkir və qara bazarda işləmək və qeyri-müəyyən mənzillə nəticələnir.
“OC Media”-da yazdığı məqalədə müəllif 29 yaşlı Dürdanənin hekayəsini anladıb. Deyir ki, Dürdanə Bakıda doğulub boya-başa çatıb. O, trans olduğu üçün yeddi il əvvəl ailəsini tərk edib.
Dürdanənin həbs edildiyini, trans olduğu üçün ev və iş imkanlarından məhrum olduğunu, son iki ildə çalışdığı müəssisənin bağlanmasından sonra iş tapa bilmədiyini deyir.
“Hazırda aldığım dəstək vətəndaş cəmiyyəti daxilində icma və qadın təşkilatlarından gəlir. Camaat mənə həm maddi, həm də mənəvi dəstək olur”, – Dürdanə deyib.
“Mən sadəcə biznes qurmaq istəyirəm”.
Müəllif yazır ki, Dürdanə transgender olduğu üçün həyati əhəmiyyətli xidmətlərdən və imkanlardan məhrum olan tək vətəndaş deyil:
“Statistikanı əldə etmək çətin olsa da, aydındır ki, Azərbaycanda transların çoxu, bəlkə də əksəriyyəti əsas ehtiyaclarını ödəmək üçün mübarizə aparır”.
“Bir çox vətəndaşın iş tapmaq, yaşayış xərclərini ödəmək və hökumətin artan təzyiqlərini idarə etmək üçün mübarizə apardığı onsuz da çətin bir mühitdə mühit təhqir, ayrı-seçkilik, zorakılıq və cəmiyyətdən təcrid olunmaqla üzləşən trans insanlara daha da düşməndir. Trans insanlar ikiqat marjinallaşdırılır, həm sosial cəhətdən kənarlaşdırılır, həm də əsas ehtiyaclara çıxışı rədd edilir”, – məqalədə deyilir.
Dürdanə işlədiyi trans restoranı haqqında deyib: “Ora iflas edəndən sonra işsiz qaldım. O yer mənə uyğun gəlirdi, çünki divarların arxasında, mətbəxdə işləyirdim. O vaxta qədər getdiyim hər yerdə ayrı-seçkiliklə üzləşmişdim”.
Sui-istifadə dövrləri
Müəllif yazır ki, 23 yaşlı Ayan həm də trans qadın kimi iş tapmaqda çətinlik çəkib və bir neçə ildir ki, Azərbaycanda qeyri-qanuni olan seks işçisi olub.
Ailəsi onu uşaqlıqdan emosional və fiziki zorakılığa məruz qoyduğundan, qohumları tərəfindən döyüldüyündən pul qazanmaq və evdən çıxmaq üçün bir yol tapmaq çox vacib idi.
Ayan deyir: “Anam hətta bədənimə isti bıçağı basıb başımı qızdırıcıya vurdu. Ailəmin zorakılığı nəticəsində epilepsiyaya tutuldum”.
Anası onu dəfələrlə psixoloqa aparıb və Ayanı testosteron qəbul etməyə məcbur edib.
İllərlə zorakılıqdan sonra Ayan Bakıya köçmək yaşına çatana qədər ata tərəfdən nənəsinin yanına köçərək evdən qaçıb.
O, Bakıda kimliyini gizlədərək, özünü kişi kimi təqdim edərək çayxanalarda işləməyə başlayıb.
“Çox qorxdum, çünki anam deyirdi ki, əgər [keçid etdiyimi] bilsə, özünü və məni benzinlə yandıracaq”, – Ayan deyib. “Sonradan qazandığım pul dolanmaq üçün kifayət etmədi, ona görə də seks işinə başlamalı oldum”.
Dürdanə də eyni şəkildə cinsiyyətini gizlətməyə, saçını kəsdirməyə və hormonları dayandırmağa çalışdığını söyləyib.
“Bir çox iş yeri uşaq kimi göründüyümü düşünürdü, sonra məni “oğlana çevrilən qız” kimi qəbul edib, müxtəlif bəhanələr gətirirdilər”,- Dürdanə deyir. “Beş dəfə əmək müqaviləsi bağlasam da, işəgötürənlərin hamısı sonradan fikirlərini dəyişdi”.
O əlavə edir ki, Fövqəladə Hallar Nazirliyinin klinikasına müvafiq sənədləri göndərərək, metropolitendə texniki dəstək işi tapmağa cəhd edib: “Bütün müraciətlərim cavabsız qaldı”.
“Görünür, dövlət mənim həm qadın, həm də kişi rekordlarıma giriş əldə etdi və bunu gördü”, – Dürdanə deyib.
O qeyd edib ki, detranssiyaya başlayanda digər transların da tənqidi ilə üzləşib:
“Trans dostum mənə dedi ki, “bunu etməklə insanların etibarını itirirsən””.
Dürdanə bu cür tənqidlərə görə əvvəllər əlaqə saxladığı qəribə cəmiyyətdən uzaqlaşıb və bir zamanlar aldığı dəstəyi itirib.
Dürdanə narkomaniyanın qurbanı olduqdan sonra reabilitasiya mərkəzinə gedib:
“Aylarla özümü hamıdan təcrid etməli oldum. Heç kimə müraciət edə bilmədim və özümü bədbəxt hiss etdim”.
Sistemli təzyiq
Aida Mirzəyeva Azərbaycanda queer insanlara psixo-sosial dəstək verən Gender Resurs Mərkəzində sosial işçidir. O, “OC Media”ya deyib ki, homofobiya və transfobiya işsizliyə güclü təsir göstərir:
“Maliyyə təminatı axtaran insanlar öz şəxsiyyətlərini gizlətməli olurlar və biz hətta iş yerlərində cinsi qısnama və fiziki zorakılıq hallarına rast gəlirik”, – Mirzəyeva deyib.
“Trans icması üçün iş tapmaq xüsusilə çətindir, ona görə də transların əksəriyyəti seks işinə, zorakı tərəfdaşlarla və ya istəmədiyi iş mühitində qalmağa məcbur edilir. Bu hallar onların həm fiziki, həm də ruhi sağlamlığına təsir edir”.
O əlavə edib ki, heç bir dəstək mexanizmləri və onlara dəstək verməyə yönəlmiş xəstəxanalar və ya psixoloji mərkəzlər yoxdur, bəzi həkimlər trans insanları müalicə etməkdən imtina edirlər.
Mütəxəssis deyib ki, bu cür məhdudiyyətlər həm də təhsilə çıxışı azaldır, eləcə də evsiz qalma ehtimalını artırır.
Ayanın sözlərinə görə, əmlak agenti də ona mənzil axtarmamağı məsləhət görüb, deyib ki, Azərbaycanda heç kim transa kirayə vermir.
Məqalədə deyilir ki, o, dostunun adı ilə kirayə tutub, bir çoxu kimi qeyri-qanuni və ya təhlükəli həyat şəraitinə sövq edilir.
“Dövrə davam edir və hər bir problemin digəri ilə əlaqəli olduğu davamlı zəncir yaradır”, – Mirzəyeva deyib.
Bu cür problemlər və risklər çox vaxt şiddətli, bəzən isə ölümcül olur.
“Bir dəfə tanıdığım trans seks işçisini homofob bir qrup otelə çağırmışdı. Bir qrup kişi onu otel otağında döydü”, – Ayan deyib. “Nə otel işçiləri, nə də polis müdaxilə etdi. Mən bu hadisələrdən şokdayam; bir nəfər də olsun mənim tanışımı müdafiə etmədi. Onun üzü qan içində idi. İnsanlar bilirlər ki, şikayətlərimizə baxılmayacaq, ona görə də cəsarətlə hücum edirlər”.
Təxminən eyni vaxtda kimsə Ayana yaxınlaşıb, onun üstünə bıçaq çəkib və qısa paltar geyindiyi üçün onu fahişə adlandırıb.
O, polisə zəng edəndə onlar Ayanı rəsmi qeydiyyatı ilə bağlı sorğu-sual etməyə başlayıblar. Ancaq deyir ki, 40 dəqiqədən çox vaxt keçsə də, ona şöbədən zəng etməyiblər:
“O vaxta qədər mən artıq küçədəki insanların köməyi ilə xilas olmuşdum. Baş verənləri heç kimlə paylaşmadım. Mən sadəcə özümü toparlayıb evə getdim”.
Dürdanə də eyni şəkildə, xüsusən də 2018-ci ilin iyununda təqib və şifahi təhqirdən sonra polisə etibar etmir.
Məqalədə yazılır ki, Bakının yaxınlığında sənaye şəhəri olan Sumqayıtda Dürdanə və rəfiqəsini gəzərkən polis maşını saxlayıb.
“Görünür, şəhərdə oğurluq olub və o vaxtkı şöbə rəisi transları ələ salmaq istəyirdi. Bizi səhərə qədər dikdaban ayaqqabıda saxladılar, şəkillərimizi çəkdilər, təhqir etdilər”,- deyib. Bildirib ki, onların təcavüzkarları arasında şöbənin polis rəisi də var idi.
Sabahısı gün səhər onlar sərbəst buraxılsalar da, polisin müalicələrinə görə məsuliyyətə cəlb olunması ilə bağlı müraciətlərinə cavab verilməyib. Aylar sonra Dürdanənin rəfiqəsi etiraz əlaməti olaraq Sumqayıtda Baş Polis İdarəsinin qarşısında özünü yandırıb və bədəninin 72%-i yanıq xəsarəti alıb. Yalnız bu hadisədən sonra polis rəisi işdən çıxarılıb, polisin Sumqayıtda translara qarşı təzyiqləri azalıb.
Dürdanə yalnız yaxın dostlarının dəstəyinə arxalana biləcəyini iddia edir.
“Möhkəm təməllər üzərində qurduğum əlaqələr məni dəstəkləyir”,- deyib. “Mən günəşlə yenidən doğulmuşam və mübarizəyə davam edəcəyəm”.
“Qatillərimizdən heç biri tutulmayıb və biz haqqımızı tələb edirik”, – Ayan əlavə edir. “Biz sübut istəyirik. Dostlarımızın qatillərinin tutulduğunu görmək istəyirik. Hər gün kəfənimizi geyinib çölə çıxırıq. Hər dəfə çölə çıxanda sanki döyüş bölgəsinə gedirəm kimi hazırlaşıram”.
Respondentlərin təhlükəsizliyi üçün adlar dəyişdirilib.
Bu yazı ingilis dilindən tərcümə edilmişdir. Yazının əslini OC Mediadan oxuya bilərsiniz.
