BBC müxbiri Tim Whewell-in bu il qətlə yetirilmiş təhqiqatçı jurnalist Daphne Caruana Galizia-ya və onun vətəni Maltaya həsr edilmiş radio reportajı böyük əks-sədaya səbəb olub. Jurnalist reportajını “İki Malta” adlandırıb.
Maltanın özündə bu reportaja münasibət birmənalı deyil. Əslində “İki Malta” adlı bir reportaja münasibət necə birmənalı ola bilərdi?
Digər tərəfdən bu reportajdan çıxan “bir dövlət iki millət” modelini Maltadan başqa onlarca başqa ölkəyə şamil etmək olar.
Tim Whewell reportajın əvvəlində bir-iki cümlə ilə Maltanın tarixi keçmişinə baş vurur. O qeyd edir ki, bir çoxlarının səfalı və ingilisdilli məzuniyyət məkanı kimi tanıdığı Malta İkinci Dünya Müharibəsi illərində, hələ Britaniya müstəmləkəsi olarkən nasizmə qarşı cəsarətlə döyüşmüşdü. Amma jurnalistin dəhşət doğuran bu qətlindən sonra bəziləri adanın mafiya ölkəsinə çevrildiyindən danışırlar.
Bu qətllə bağlı üç nəfərə qarşı ittiham irəli sürülüb, lakin vətəndaş cəmiyyətinin fəalları narahatdırlar ki, hakimiyyət bu qətlin arxasındakı motivləri və əsl sifarişçiləri ört-basdır edə bilər.
“Elə isə Maltada nə baş verir?” – deyə sual edir jurnalist və dərhal da cavab verir ki, “cavab sualı kimə ünvanladığınızdan asılı olacaq”.
Daphne özü yazırdı ki, “Maltada iki Malta var və onların arasındakı məsafəni avtomobillə yarım saata qət etmək olar…”
Tim Whewell-in vətəndaş cəmiyyətindən olan həmsöhbətləri deyirlər ki, jurnalistin öldürülməsinin siyasi qətl olduğuna heç bir şübhə yoxdur, çünki bu, ilk növbədə hakimiyyətdən mənfəətlənən adamlara sərfəli ola bilərdi.
Lakin əsasən də siyasətdən uzaq olan maltalılardan bəziləri öldürülməsində Daphne Caruana Galizia-nın özünü təqsirkar bilirlər.
“Onun özü də yazılarında hamı ilə qəddar davranırdı” – deyir bir qadın.
“Əgər sən yolun ortasında dayanmısansa, bilirsən ki, maşın əvvəl-axır səni vuracaq. Niyə dayanırsan yolun ortasında?” – deyir bir kişi.
BBC müxbiri isə deyir ki, onun Maltaya səfər etməsinin səbəblərindən biri də görkəmli jurnalistlərin çox vaxt öz ölkələrində niyə belə fikir ixtilafları yaratmasını araşdırmaq olub.
Tanışları və həmkarları bildirirlər ki, adi həyatda son dərəcə sakit bir qadın olan Daphne-nin qələmi son dərəcə kəskin idi. Bu kəskinliklə o birbaşa hədəfi vururdu. Buna görə də hədələnir, evinə yanğın hücumları olur, sevimli iti zəhərlənir.
O ölümündən bir neçə dəqiqə qabaq son cümləsini yazacaqdı: “Hara baxsan fırıldaqçılardır, çıxış yolu yoxdur…”
Lakin Daphne-ni bu son cümləyə qədər gətirib çıxaran onun başqa yazıları olmuşdu və nəhayət o, jurnalist həyatında ən böyük və ən dəhşətli həqiqətləri faş edəcəkdi.
Ötən ilin fevralında o, Facebook səhifəsində heç bir şərhsiz panama şəklini yerləşdirmişdi. Bu şərhsiz şəkil böyük açıqlamaların başlanğıcı idi.
Panama sənədləri ilə bağlı ilk reportajını verəndən sonra jurnalist yazmışdı ki, indi onun oxucularının arasında ən əhəmiyyətli olan dörd nəfər var: “Mənə onların bundan sonra nə edəcəkləri çox maraqlıdır…”
Bu dörd nəfər hakimiyyət piramadasının zirvəsində olan şəxslər idi. Onların adları, faş olan Panama sənədlərindən çıxmışdı.
Maltanın sevimli nazirlərindən birinin də adı burada idi. O əslində bütün Avropa İttifaqında adı bu sənədlərdən çıxan yeganə nazir idi. Daphne isə yazırdı ki, hədəfdə ondan da iri fiqur var. Söhbət baş nazirin xanımından gedirdi.
Jurnalist iddia edirdi ki, Michelle Muscat Maltada gizli bank hesabı açıb və bu hesaba Azərbaycan prezidentinin qızından 1 milyon avro daxil olub.
Tim Whewell-in reportajında deyilir ki, Azərbaycan və Malta arasında bir neçə sərfəli enerji sövdələşmələri baş vermişdi.
Jurnalistin açıqlamaları elə bir zəlzələ yaratmışdı ki, erkən seçkilər qaçılmaz olmuşdu…amma bu seçkidə baş nazir Joseph Muscat bir də qələbə qazanmışdı.
Daphne-nin həyat yoldaşı deyir ki, seçkinin nəticələri jurnalistin qol-qanadı sındırmış, onu ümidsiz etmişdi. Axı onun faş etdiyi faktlar istənilən elektoratın gözünü açmalıydı.
Jurnalist həmin günlərdə yazacaqdı: “İndi kim deyə bilər ki, Malta Avropa düşüncəli bir ölkədir? Əslində iki Malta var. Avropa olan Malta – Maltanın əhəmiyyətsiz bir hissəsdir”.
Həyat yoldaşı izah edir ki, azlıqda qalan Maltanın insanları düznəqulu adamlardır, lakin daha böyük Maltadakılar üçün nəyinsə düz və ya əyri olması bunların şəxsən onlara xeyirli olub-olmamasından asılıdır.
Bu, özlüyündə korrupsiyalı siyasətçilərin hardan çıxdığını, onlara necə səs verildiyini nümayiş etdirir.
Daphne Caruana Galizia-nın qətlindən bir gün sonra etiraz aksiyası keçirənlər bildirirdilər ki, onlar bu sui-qəsdin lazımınca araşdırlacağına inanmırlar. Onların fikrincə, təhqiqatı aparan polis rəisinin arvadının hökumət naziri olması belə şübhələrə əsas verirdi.
Lakin hətta bu aksiyaya qatılanların sayı da Malta üçün əhəmiyyətli dərəcədə az idi. Bura toplaşanların əksəriyyəti əslən şimaldan olan və orta sinfə mənsub peşəkarlardı.
Başqa sözlərlə bu Daphne-nin Maltasından olan insanlardı. Onların hətta zövqləri də baş nazir Muscat-ın Maltasından fərqlənirdi.
Həyat yoldaşı izah edirdi ki, Daphne-nin valideynləri adanın metropoliyası olan Britaniyaya loyal zümrədən çıxmış azsaylı kəsimin adamları idilər. Onların psixologiyaları da daha çox Britaniya həyat və düşüncə tərzinə uyğun idi. Halbuki Malta əhalisinin əksəriyyəti Aralıq dənizi mədəniyyətinə bağlı adamlardır.
BBC jurnalisti bazar günü bu “böyük Maltanı” gəzib dolaşarkən Daphne haqqında daha çox nifrətli sözlər eşidir. Əsasən işçi təbəqəsindən olan adamların əksəriyyəti baş nazir Muscat-dan razılıq edirlər.
“Maltada beş min adam var ki, özlərini yerdə qalan yarım milyon insandan üstün tuturlar” – deyir bir kişi BBC müxbirinə.
Tim Whewell deyir ki, Maltada hətta ən kiçik kəndlərin də iki nəfəs orkestri var. Jurnalistin olduğu qəsəbələrdən birində də iki orkestr vardı. Bir orkestrin gözəl binası, məşq otaqları, o biri orkestrinsə alətlərdən başqa heç nəyi…
Təsadüfi deyildir ki, rahatlığı və imkanları olan orkestrin bədii rəhbəri hökuməti durmadan tərifləyirdi. O deyir ki, hökumət bu yerlərə yaxşı baxır, investisiya yatırır, burada hətta yeniyetmələr də özlərinə maşın və ya ev ala bilirlər…
Lakin BBC reportajında deyilir ki, Maltanın iqtisadi uğurunun arxa tərəfi də var: İnternet qumarı çiçəklənir, şirkətlər üçün verginin aşağı olması isə bura biznesmenləri, nə vaxtsa çıxıb getmiş varlı maltalıları çəkib gətirir. Nəticədə tikinti biznesi inkişaf edir.
Lakin Daphne hesab edirdi ki, bu inkişaf ölkəyə çirkli pullar gətirib. Ölkənin pasportları da alış-veriş predmetinə çevrilib. Zəngin əcnəbilər avtomatik olaraq Avropa İttifaqı vətəndaşlığı verən Malta pasportunu 650 min avroya ala bilirlər.
BBC reportajında bu da deyilir ki, jurnalistin ailəsinin onun qətlinin araşdırlıması üçün beynəlxalq təhqiqat tələb etməsi rəsmiləri qəzəbləndirib. Ailə narahatdır ki, yerli polis yalnız cinayət ekspertizası aparacaq və pul köçürmələrini qətiyyən təhlil etməyəcək. Halbuki qətlin sifarişçilərini üzə çıxarmağın ən optimal yollarından biri də maliyyə köçürmələrinin izlənməsi ola bilərdi.
Daphne-nin həyat yoldaşı iddia edir ki, hakimiyyətdə mafiyaya, Azərbaycan rejiminə bağlı çox sayda insanlar var.
BBC müxbiri təəccüb edir: Ölkənin ən aparıcı jurnalsitinin qətlə yetirilməsi hökumət üçün şok olmalıydı, Maltada isə həyat heç nə olmayıbmış kimi davam edir.
Jurnalistin əri isə deyir ki, Daphne-nin ölümündən beşcə gün sonra baş nazir təyyarəyə minib Dubaya pasport satmağa gedirdi…
Malta reportajının ən maraqlı məqamlarından biri də BBC müxbirinin baş nazirin müavini Chris Fearne ilə müsahibəsidir.
Jurnalistin polis rəisinin nazirlə evli olduğuna dair sualına baş nazir müavini “biz balaca adayıq, burda adamlar bir-birilə evlənirlər” cavabını verir.
O deyir ki, sözü gedən polis rəisi bu postu 1993-cü ildən tutur və böyük təcrübəyə malikdir. “Bu ölkədə ondan yaxşı əməliyyatçı yoxdur” – deyir Fearne.
BBC jurnalisti daha bir sual verir: “Bu iş cinayət qətli kimi araşdırılır, amma bir çox qəzetlər bunu siyasi qətl adlandırırlar…”
“Siz qəzetlərdən oxuduğunuz hər şeyə inanırsınız” – deyə suala sualla cavab verir baş nazir müavini.
Söhbət maraqlı axarda davam edir.
BBC müxbiri: Siz niyə bu qətli siyasi adlandırmaq istəmirsiniz?
Chris Fearne: Siz niyə belə düşünürsünüz ki, bu siyasi qətldir?
BBC müxbiri: Çünki o siyasi korrupsiyanın üstünü açmaq istədiyini deyirdi…
Chris Fearne: Bu avtomatik olaraq o demək deyil ki, qətl siyasidir…
Baş nazir məsləhət görür ki, cinayət araşdırmasının nəticələrini gözləmək lazımdır.
Lakin bu, Maltada davam edən yeganə cinayət araşdırması deyil. Bu araşdırmalardan biri də Daphne-nin korrupsiya iddiaları ilə bağlı təhqiqatdır.
BBC müxbiri bidlirir ki, polisin maliyyə cinayətləri bölməsindən bu araşdırmanı aparan zabit 6 ay əvvəl vəzifəsindən azad edilib. Özünün dediyinə görə o baş nazir xanımının gizli bank hesabı ilə bağlı faktları üzə çıxarmağa çox yaxın idi…
Keçmiş polis zabiti deyir ki, indi hər dəfə maşınının mühərrikini işə salanda, partlayış səsini eşidəcəyini gözləyir. Daphne-nin araşdırmalarına və həyatına son qoymuş o partlayış kimi…
Oxunub: 1212
