Бахтиёр Исабек: Эрк йўлида – 2 қисм

II РЕФЕРЕНДУМ

Совет Иттифоқини сақлаб қолиш учун Москва жон-жаҳди билан ҳаракат қила бошлади. Лекин бу империянинг тарихий умри тугаган эди. Шунга қарамай, Совет ҳукумати умумхалқ референдуми ўтказишга қарор қилди. Республикалардаги миллий демократик кучлар бу референдумга очиқ қарши чиқдилар ва ўз ватанлари озодлигига тўғилган имкондан фойдаланишга ҳаракат қилдилар.

«Эрк» Демократик партиясининг бу даврдаги фаолиятини жумҳуриятимиз фуқаролари билиши керак.

1991 йилнинг март ойи бошларида «Эрк» партияси раиси М. Солиҳ «Бирлик» ҳаракати штабига (унда «Эрк» ва «Бирлик»нинг сиёсий қарашларида зиддият бўлганлиги туфайли, ўртада алоқа мутлақо йўқ эди) боришга мажбур бўлди. У бирликчиларга референдумга тайёргарлик кўришда бирга ишлашни ва қуйидаги лойиҳани таклиф қилди:

МУРОЖААТ

Азиз биродарлар! Сиз тарихий кунларни бошдан кечирмоқдасиз. Шу йил 17-март куни ноаниқ шартлар асосида қайтадан тузиладиган «Иттифоқ»нинг бўлиш-бўлмаслиги тўғрисида референдум бўлади.

Бу референдумда «Иттифоқ»нинг тузилиши учун «Ҳа» ёки «Йўқ» дейишдан олдин, чуқур мулоҳаза юритинг:

•   агар сиз ХАЛҚ ва ВАТАНнинг тўла озодлигини истасангиз;

•   агар сиз келажак авлод ўз заминида ўзи хўжайин бўлмоғини хоҳласангиз;

•   агар сиз қарамликнинг барча туридан халос бўлишни ўйласангиз;

•   сиз ўз юртингиздаги элим дунё халқлари даврасида нуфузли мавқега эришишини десангиз, референдум саво-лига албатта "Йўқ" деб муносабат билдиринг.

Биз референдумни БОЙКОТ қилиш тарафдоримиз. Лекин ҳокимият ҳар хил йўл билан кўпчиликни овоз беришга чиқаради.

Бизга бундай Иттифоқ керак эмас, дея овоз бера-миз ва овоз беришга чиққанларни ҳам «Йўқ!» дейишига даъват қиламиз!

НАМУНА Референдум қоғозидаги савол шунга ўхшаш бўлади: «Сиз янги қурилган Совет Иттифоқи составида яшашни хоҳлайсизми?» «Ҳа» (Ҳанинг устига чизинг) «Йўқ»

ГКЧП ва «Эрк»

Тошкент шаҳар Советининг ижроя қўмитаси «Эрк» Демократик партиясининг шу йилнинг 25 августида фавқулодда қурултойини ўтказиш ҳақидаги аризасини кўриб чиқиб, шуни маълум қилади: СССРда фавқулодда ҳолат давлат қўмитаси (ГКЧП) нинг 1-сонли қарорига асосан сизларга қурултой ўтказилиши ман этилади. Ижроия қўмита раисининг биринчи муовини Карим Расулов.

Шу кунларда давлат раҳбарлари кабинетларида шундай ҳоллар ҳам бўлганки, одам бунга кулишини ҳам, йиғлашини ҳам билмайди. Масалан, 19 август куни Ўзбекистон Олий Кенгаши раиси ўртоқ Йўлдошев ўз кабинетида осилиб турган М. Горбачев портретини зудлик билан қаққаддир гум қилган ва ниҳоят, 22 август куни «ҳамма нарса жой-жойига тушгандан сўнг» портрет ҳам ўз жойига, яъни ўртоқ раиснинг кабинетига, зудлик билан қайта осилган. Бу «операция»**га гувоҳ бўлганлар ўртоқ раисдан: «портретни уч кун давомида қаерда қўйгандингиз?» деб сўрашганида, парламент бошлиғи: «реставрация қилдирдим», деб жавоб берган. Парламент бошлиғи бўлса, шу даражада «эпчил» ва «ишбилармон» бўлиши керак-да!

«Эрк» Демократик партиясининг бу вазиятдаги, яъни «фавқулодда ҳолат» (ГКЧП) эълон қилинган пайтдаги тутган позициясига келсак, шу куниёқ (19 август, 1991 йил) Марказий Кенгаш мажлисини чақириб, пар-тиянинг бу давлат тўнтаришига муносабатини аниқ белгилаб олди. Кенгаш аъзолари ҳатто бир овоздан қоралаб, «Эрк»нинг ўзбек халқига баёнотини қабул қилдилар.

«ЭРК» ДЕМОКРАТИК ПАРТИЯСИНИНГ БАЁНОТИ

«Эрк» Демократик партияси СССР президенти М. С. Горбачевнинг ҳокимиятдан четлаштирилиши, СССРда фавқулодда ҳолат қўмитасининг тузилиши ва мамлакатда фавқулодда ҳолат жорий этилишини конституцияга хилоф ва ноқонуний, хавфли оқибатларга олиб келиши мумкин бўлган тадбир, деб бел-гилаш ҳуқуқини, Иттифоқ жумҳуриятларининг мус-тақиллик декларациялари, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эр-кинликларини инкор қилади.

«Эрк» Демократик партияси Ўзбекистоннинг мус-тақиллиги ва инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишга отланган барча демократик кучлар билан ҳамкорлик қилишга тайёрлигини маълум қилиб, халқни хушёрлик-ка босиқ-вазминликка чақиради. «Эрк» Демократик партияси

20 август куни эса, «Эрк» Демократик партиясининг раиси М. Солиҳ Россия президенти Б. Ельцинга шундай телеграмма жўнатди:

«Срочная телеграмма Президенту Российской Федерации Б.Н. Ельцину
Демократическая партия «Эрк» Узбекистана выра-жает свою солидарность с позицией руководства Российской Федерации относительно государственного комитета по чрезвычайному положению в СССР. Мы расцениваем устранение от власти президента СССР М.С. Горбачева, образование ГКЧП и введе-ние чрезвычайного положения, как антиконституци-онные, противоправные акты. От имени правления ДП «Эрк» выражаем поддержку всем демократическим силам Союза ССР, вы-ступающим за защиту суверенитета республик, де-мократии, прав и свобод граждан.Мухаммад Салих, Председатель ДП «Эрк» г. Ташкент. 20 августа 1991 г.»

Соғлом киши яхши билади. Унинг, яъни Ўзбекистон ҳукуматининг кейинги 4 йиллик фаолиятини бир эслаб кўрайлик.

Энг аввало, Ўзбекистоннинг давлат тили қонунини қабул қилиш даврини эсласак, Каримов бошчилигидаги ҳукумат ўзбек тилининг ягона давлат тили бўлишига тиш-тирноғи билан қарши турди. Асосан, ўзбек шоир ва ёзувчилари (ҳаммаси эмас, ўша «миллатчи»лари) ва талабалар шижоати билангина ўзбек тилига давлат ти-ли мақоми берилди. Аммо ҳукумат, барибир, бу ҳужжатда ўзининг баъзи бир «принцип»ларини ўтказишга муваффақ бўлди, яъни, ўзбек тилини бил-майдиганларга ўрганиш учун жуда узун – 8 йил муддат белгилади. Демак, ҳужжатларни ўзбек тилига ўтиш муддати ҳам 8 йил деб белгиланди ва рус тили мил-латлараро тил, деб қонунлаштирилди. Бу «тадбир»ларнинг оқибатини бугун ўзимиз кўриб турибмиз: ҳалигача Ўзбекистондаги идораларнинг асосий қисми рус тилида иш юритади ва бу ҳол ҳукумат белгила-ган ўша 8 йилгача давом этса керак, балки ундан кейин ҳам давом этар.

Давлат тили мустақилликнинг асосий атрибутларидан биридир. Демак, бу ҳолда И. Каримов бошчилигидаги коммунистик ҳукумат жумҳуриятимиз мустақиллиги учун курашди, деб бўлмайди.

Мустақиллик Декларациясининг қабул қилинишида ҳам И. Каримовнинг тутган позицияси анча шубҳали. Маълумки, ўша тарихий сессиянинг (1990, июн) биринчи куни ЭДП тайёрлаган Мустақиллик Декларацияси муҳокамасини ҳатто кун тартибига қўйишга ҳам йўл берилмади. Залдаги ҳеч нарсани тушунмайдиган, эгаси «бос»деса, ҳар қандай одамни талаб талашишга қодир тўда, бу Декларацияни ўқиб эшиттириши учун минбарга чиққан М. Солиҳни деярли ҳайдаб туширди.

Вице-президент Мирсаидов эса, қўлида Декларация матнини силкитиб, «бу ҳужжат эмас, оддий қоғоздир», деганди. Кейинчалик, Декларация қабул қилиниб, сессия тугаганидан сўнг депутатларнинг баъзилари Мирсаидовдан нима учун сессияда ўзини бўндай тутганини сўрашганида: «Шундай қилишим кераклигини Каримовнинг ўзи айтган эди» деб жавоб берган.
Демак, бу Каримовга оппозиция назарида Ш.Мирсаидовнинг обрўйини тушириб, кейин ўзи Декларация ҳимоячиси бўлиб кўриниб учин керак бўлган, яъни, у бир ўқ билан икки қуённи урган (ўша пайтда Мирсаидов билан Каримовнинг муносабати ёмонлашган эди).

Декларация қабул қилингандан кейинги воқеаларни кузатайлик: Сессияда Декларация қабул қилингани ҳақидаги хабар нега телевидение ва матбуот орқали дарров халққа етказилмади, фақат «Эрк» партиясининг намойиш билан тадҳид қилганидан сўнг эълон қилинди? Нега Марказкомнинг иккинчи котиби Ефимов Декларацияга бу ҳужжатни ҳеч қандай аҳамияти йўқ бир қоғозда айлантирувчи пунктни киритишга уринди? Нима, бундан Каримовнинг хабари йўқмиди?
Каримовнинг М.Солиҳга «Хўш, шуни олиб ташласак, хурсанд бўласизми?» деган гапи нимани англатади?

Ниҳоят, август воқеаларидан кейинги фавқулодда сессияга ва унда, кутилмаганда, Ўзбекистоннинг «мустақил давлат» деб эълон қилиниши Москвада содир бўлган давлат тўнтариши ва ўша кунлари Ўзбекистон ҳукуматининг тутган позицияси билан боғлиқ эмасми?

Эсингизда бўлса, хунта мағлубиятга учраганидан сўнг, унга хайрихоҳлик билдирган, унинг фармонлари-ни сўзсиз бажарган ҳукумат раҳбарларини жавобгар-ликка тортиш ҳақидаги масала кўтарилган эди. Зотан шундай пайтда Каримов Ўзбекистоннинг мустақилликни эълон қилиш Ўзбекистон ҳукуматини бу жавобгарликдан сақлаб қолишнинг ягона йўли эканлигини ҳамма билади. Бугун эса мустақилликнинг нима эвазига келганини тушунмайдиган калтабилар, уни фақат Каримов олиб келди, деб ваъз ўқимоқдалар.

25 АВГУСТ, 1991 ЙИЛ

Хунта қулаган заҳотиёқ, «Эрк» раҳбарлари миллий мустақиллик учун тарихий шарт-шароит этилганни англадилар. «Эрк» партияси зудлик билан фавқулодда қурултой чақирди.

М.Солиҳнинг шу қурултойдаги нутқини эътиборингизга ҳавола этамиз.

«Тарихда шундай бир даврлар бўладики, унинг соа-ти – йилларга, йили – асрларга тенг келади. Бу ҳақиқат шу кунгача биз учун бир образ, китобий тадбир эди. Бугун бу нарса бизнинг кўз ўнгимизда турибди. Биз шу бир воқеанинг шоҳиди бўлдик. 19 августда содир бўлган давлат тўнтариши ва унга қарши кўтарилган мардонавор халқ ҳаракати бу ҳақиқатни намойиш этди.Қайта қуриш деб номланган олти йиллик тари-хий ҳаракатнинг 19 августгача бўлган қисми бир давр бўлса, ундан кейинги ўтган олти кун мутлақо бошқа бир даврдир. Бу инқилоб шу қадар тез юз бердики, уни ҳам англаб олғимиз олмаётирмиз. Чунки, ўша таҳликали уч кун ичида биз этган демократик йўлнинг масофаси қайта қуриш кечган олти йиллик масофадан каттароқдир. Ва бу икки инқилобнинг принципиал фарқи шундаки, биринчи инқилоб тепадан бошланган бўлса, иккинчиси пастдан бошланди. Би-ринчи инқилобнинг ташаббусчиси ҳукмрон партиянинг боши котиби бўлган бўлса, иккинчи инқилобнинг ижодкори халқнинг ўзи бўлди.

Худди шунингдек, олти йил ичида митингларда қатнашган халқдан 19 августда кўчага чиққан халқ мутлақо фарқ қиларди. Бу халқ шу кунгача мавжуд тузумни танқид қилиб келган бўлса, энди бу тузум-ни бутунлай алмаштиришни талаб қила бошлади.

Аввал миллий туғмоғига қарши турган бўлса, бу сафар танкларга қарши, бир сўз билан айтганда, ўлим билан юзма-юз турди. Жамиятдаги бу дина-мизм Совет Иттифоқи деб аталган мамлакат та-рихини кескин бурилишига олиб келди.

Лекин, шуни ҳам унутмаслик керакки, 19 августда ўлимга рўпара турган бу халқни ўша қайта қуриш тайёрлади. Бугун демократия ғалабасидан бошимиз айланиб, «қайта қуриш ва Горбачевни Елсин қутқарди, Совет Иттифоқини Русия қутқарди» демоқдамиз. Чиндан ҳалос этган нарса ўша «боши берк кўчага кириб қолган қайта қуриш» эди. Шу маънода, Гор-бачев ўзини ўзи ҳам қутқарди. Шу маънода, ўз-ўзининг ҳалоскори бўлди. Шу маънода, қайта қуриш асло бош берк кўчага киргани йўқ, аксинча, у бугун ўзининг буюк ғалабасини нишонлаётир. Қайта қуриш ҳеч қачон бугунидаги юксакликка кўтарилмаган эди.

Мухолифлар, «Халқ оч-яланғоч, жиноятчилик ку-чаймоқда, иқтисодий бўҳрон чуқурлашмоқда, сенинг демократиянгга нима берди?» дея савол бермоқдалар. Тўғри, халқ оч. Лекин бунга демократиянинг нима алоқаси бор? Тўғри, жиноятчилик кучаймоқда. Лекин, демократияда айб нима? Тўғри, иқтисодий бўҳрон чуқурлашмоқда, уни демократия чуқурлаштирмиди? Аксинча, бу фожиалар демократия ҳамон тўсиққа учраётганидан, ҳамон қуруқ сўз бўлиб қолаётганидан, сиёсий, ижтимоий, иқтисодий ҳаётимизга сингсиб кетмаётганидан эмасми?

Шуниси қизиқки, давлат тўнтаришини ташкил эт-ган ҳарбий-партиявий хунта ҳам айнан ўша халқнинг очлигини, иқтисодий бўҳроннинг чуқурлигини рўкач қилиб майдонга чиқди. У бир ҳафта ичида аҳволни тубдан ўзгартиришга ваъда берди. Бунинг далили сифатида Москвадаги дўконлар узоқ кутил-ган озиқ-овқат пайдо бўлди. Агар хунта яна беш-ўн кун яшаса, бу неъматлар бошқа шаҳарлар дўконларида ҳам пайдо бўлар эди. Хунта ғолиб бўлди. Лекин халқ алданмади. У нон эмас, озодликни тан-лади. Чунки бу халқ ҳатто нон ҳам озодлик ўрнини босишга қодир эмаслигини англаган халқ эди. Мен халқ деганда, рус халқини назарда тутмаяпман, бу ҳақиқатни тан олиш керак. Зотан, хунтанинг йўлини тўсган асосий куч – москваликлар ва Русия ҳукумати бўлди. Хунта ўз режаларини зўрлик билан тайёрлади. Бугун демократия галабасидан бошимиз айланиб, «кайта куриш ва Горбачевни Елсин куткар-ди, Совет Иттифокини Русия куткарди» демокдамиз.

Чиндан халос этган нарса уша «боши берк кучага кириб колган кайта куриш» эди. Шу матнода, Горбачев узини узи хам куткарди. Шу манода, уз-узининг халоскори булди. Шу матнода, кайта куриш асло боши берк кучага киргани йук, аксинча, у бугун узининг буюк галабасини нишонлаяти. Кайта куриш хеч качон бугунгидай юксакликка кутарилмаган эди.

Мухолифлар, «Халк оч-ялангоч, жиноятчилик кучаймокда, иктисодий бухрон чукурлашмокда, сенинг демократиянг нима берди?», дея савол бермокдалар. Тўғри, халқ оч. Лекин бунга демократиянинг нима алокаси бор? Тугри, жиноятчилик кучаймокда. Лекин, демократияда айб нима? Тўғри, иктисодий бухрон чуқурлашмокда, уни демократия чуқурлаштирдими? Аксинча, бу фожиалар демократия хамон тусикка учраетганидан, хамон курук суз булиб колаётганидан, сиёсий, ижтимоий, иктисодий жаётимизга сингиб кетмаётганидан эмасми?

Шуниси қизиқки, давлат тунтаришни ташкил этган харбий-партиявий хунта хам айнан уша халкнинг очлигини, иктисодий бўхроннинг чукурлигини рўкач қилиб майдонга чикди. У бир хафта ичида ахволни тубдан узгартиришга ваьда берди. Бунинг далили сифатида Московдаги дуконларда узок кутил-ган озик-овкат пайдо булди. Агар хунта яна беш-ун кун неъматлар бошқа шаҳарлар дўконларида хам пайдо булар эди. Бунга шубха йук.

Лекин халқ алданмади. У нон эмас, озодликни танлади. Чунки бу халқ ҳатто нон ҳам озодлик ўрнини босишга қодир эмасличини англаган халқ эди. Мен халқ деганда, рус халкини назарда тутяпман. Бу хакикатни тан олиш керак. Зотан, хунтанинг йўлини тўсган асосий куч — московликлар ва Русия ҳукумати бўлди. Хунт уз режаларини эолон килгандан сўнг, баъзи жумҳуриятларда иккиланиш яққол кўзга ташланди. Нафақат жумҳуриятлар, балки чет эл давлатларининг деярли ҳаммаси дастлабки соатларда берган маълумотларида қарши бирор гап айтолмади. Фақат халқнинг қўзғолонларини кўриб, ўзига суянган Россия ҳукуматининг журъатини кўриб, иккиланганлар қарори қатъийлаша бошлади. Фақат шундан кейингина улар совет халқини қўллай бошлади. Бундан келиб чиқадиган сабоқ шуки, халқ, фақат халқнинг ўзигина ўзини қутқариши мумкин. Агар халқ уйғонмаса, чет эл ҳам, унинг иқтисодий ёрдами ҳам унга нажот бўла олмас экан.

Яна бир сабоқ бор. Буниси маънавий сабоқдир. Жунга даврида иккиланган жумҳуриятлар ҳам эри-шилган ғалабадан баҳраманд бўлажаклар. Худога шукр. Аммо биз уни унутмаслигимиз керакки, ҳеч қачон ҳеч бир халқ бошқа бир халқ қурами эвазига озод бўлмаган. Агар бўлса ҳам, бу озодлик унга та-тимаслиги аниқ. Чунки, бу совға қилинган озодликни ҳимоя қиладиган халқ бўлиши керак. Акс ҳолда, бун-дай озодлик қанча тез қўлга киритилган бўлса, шун-ча тез йўқотилиш муқаррар. Ҳеч ким танқ озодига етиб, Конституцияни муҳофаза этмайди, чунки халқ Конституция нима эканлигини билмайди. Ҳеч ким «демократия учун», дея жон фдо қилмайди, чунки халқ нонни озодликдан устун кўради. Ҳеч ким презт-дентни ҳимоя қилиб, кўчага чиқмайди, чунки бу халқни кўчага чиқишга ўргатишмаган. Хуллас, совға қилинган озодлик фақат ўша совға қилган халқнинггина эътиёжидир. Ҳали ҳимоя қиламан, деб кепқолмаса яхшиди. Бу аччиқ ҳақиқат ва унга тик қараб билишимиз керак. Ва айнан шу сабаб, «Эрк» партиясининг биринчи вазифаси — халқни уйғотишдир. Бусиз мустақиллик бугункидай қоғозда қолаверади.

Халқлар устида кун осилиб турган таҳлика Ўзбекистонга қандай таъсир қилади? Биз ўзимизни қандай тутдик? Эҳтимол, бу ҳақда гапириш керак эмасдир. Эҳтимол, хуллас, «эҳтимол»лар кўп. Шах-сан мен бу таҳликали кунларда кўрганим — бир лавҳани ҳеч унутолмайман. 20 август куни ҳукуматни ташкил қилган мажлисда Шайхов ва Уразаев деган депутатлар чиқиб, кучнинг бошлиғи ҳақида «ўртоқ Янаев ҳам айтдилар, Ўзбекистонга кучини киритишга ҳожат йўқ экан», деганларида, е-ғилиб, ерга кирмадим. Чунки, бу вазиятда «кучин кирмаган» биз учун шараф эмас эди. Чунки, бу кучни қонунни ҳимоя қилган эмас, қонунни топташ учун кирар эди. Бу кучин демократияни тиклаш учун эмас, уни йўқ қилиш учун кирар эди.

Айтмоқчиманки, шубҳасиз зиёлилардан бўлган одамлар ва шубҳасиз, ўзини инсонпарвар санаган бу одамларнинг фаросати шу бўлса, ўқимаган, далада умр бўйи кетмон чопаётган деҳқондан — халқимизнинг қарийб 80 фоизини ташкил қилувчи оммадан хафа бўлишга ҳаққимиз йўқ.

«Эрк» тутган позицияга келсак, бу ҳаммамизга маълум. Демократик партия ўлароқ, «Эрк» биринчи куниёқ бу манзум тўнтаришга ўз муносабатини билдирди. Унинг ҳукмуга қарши Баёноти ва Ельцинга мадад телеграммаси шу куниёқ дунёга тарқалди.

Маҳаллий матбуотда эълон қилиш имкони бўлмаганди, бу ҳужжатлар чет эл радиостанцияла-рида, хусусан, «Свобода» ва «Свободная Европа»лардан ўқиб эшиттирилди.

Бу тарихий воқеадан учта хулоса чиқдики:

1.  Мавжуд система, қанчалик демократияга ин-тилмасин, жамият учун хавфли бўлган ва уни ўр-талар орқа тўлқирли ташлашга қодир механизм-ни ўзида сақлаб келаяпти. Горбачев давлат тўнтарилишигача ҳам кеманинг бошини тутиб кел-ди: КПСС раҳбари, Президент ва Бош қўмондонлик вазифалари. Шу учта кучни қўлга олиш учун ҳунта-нинг битта одами — Горбачевни четлаштириши кифоя қилди. Бир соат ичида улкан бир мамла-кат реал хавф остида қолди. Демак, токи ҳуқуқий давлат тузилмаган экан, ҳокимиятлар қатъий ажра-тилмас экан, давлат тўнтарилиши хавфи туравера-ди.

2.  Ҳар қандай «суверен давлат» деб аталган суръектнинг ўзини ҳимоя қиладиган армияси бўлиши шарт. Акс ҳолда, бу «суверенлик» сохтадир.

Буни Россия ҳукумати хунтага қарши кун-ларда чуқур тушунди. Буни Ўзбекистон ҳукумати ҳам тушунмоғи лозим.

3.  Биз тўла мустақил бўлмас эканиз, фақат иқтисодий эмас, сиёсий ҳам мустақил бўлмас экан-миз, ҳеч қандай «янгиланган федерация» бизга на-жот бўлолмайди. Чунки бу система замон бир шаҳс иродасига боғлиқ бўлган система бўлиб қолаяпти. Бугун Ельцин бор, Горбачев бор, лекин эртага Янаев келмаслигига ҳеч ким кафолат беролмайди. Кафолат – фақат халқимизнинг тўла мустақиллигидир.

Бу ҳақиқатни сўнгги икки кун ичида Совет Ит-тифоқида юз берган воқеалар исбот қилиб турибди. Давлат тўнтарилишидан кейин мамлакатдаги сиёсий вазият янада шиддатлироқ ўзгара бошлади: КПСС сиёсий партия сифатида парчаланди. Мустақилликка ўтиш даврини кечаётган иккита Болтиқбўйи жумҳурияти – Эстония ва Латвия ўзларининг тўла мустақиллигини эълон қилдилар.

Кеча Украина парламенти ҳам бу жумҳуриятни тўла мустақиллигини эълон қилди. Маълумки, тўла-лаётган «Иттифоқ Шартномаси», асосан, учта сла-вян жумҳурияти – Россия, Украина, Белоруссия ва Ўрта Осиё жумҳуриятлари билан қозоғистон ўрталарида тузилиш мўлжалланган эди. Бу суръ-ектлар ичида энг нуфузлиси – Украина Иттифоқдан чиқиб кетар экан, «Иттифоқ Шартномаси» аввалги моҳиятини сақлаб қолмайди.

Бу воқеа шу кунгача Шартноманинг марказий субъектларидан бири бўлиб турган Россиянинг ҳам позициясини ўзгартириши муқаррар.

Бу ерда иккита вариантни тахмин қилиш мумкин. Биринчиси: Россия, агар «Шартнома» тарафдори бўлса, аввал суръатдан имтиёзларни янада кенгайтиришга ҳаракат қилади ва бунга эришади ҳам. У ҳолда бутун Марказ ўзининг марказлигини бутунлай йўқотади ва Россия Марказга айланади. Бу янги ва-зият мустақилликка интилаётган Ўрта Осиё жумҳуриятларининг шу кунгача олиб бораётган сиё-сатини кескин ўзгартиришини тақазо этади: улар ўз жумҳуриятларининг ҳам тўла мустақиллигини эълон қилишлари ёки янги тузилган марказлашган бир давлатнинг бўлаклари сифатида қолишга мажбур бўлажаклар.

Иккинчи вариант: Россия ҳам Иттифоқдан чиқиб, ўзининг тўла мустақиллигини эълон қилиши мумкин. Бу ҳолда Иттифоқ ҳақида гап ҳам бўлиши мумкин эмас. Биз зудлик билан Ўзбекистон Олий Кенгаши-нинг фавқулодда сессияси чақирилишини талаб қиламиз. Унда бугунги сиёсий вазият очиқ таҳлил этилиши лозим.

Ўзбекистоннинг Тўла Мустақилликдан бошқа йўли йўқ. Бугунги тарихий имконни қўлдан бой бермаслигимиз керак».

«Эрк» партиясининг ушбу қурултойидан уч кун ўтгандан кейин республика Олий Кенгаши ўз сессиясини чақириб, унда мустақиллик масаласини кўрди. Ва, эҳтимол, биринчи марта Муҳаммад Солиҳнинг бу сессияда айтган сўзини депутатлар қўрқмай, хотиржам тингладилар.