Тошкент ҳавоси: Осмонимиз қанчалик мусаффо?

Мамлакат пойтахти бўлган Тошкент ҳавосининг бузилиши нафақат экологлар, балки барча тошкентликлар учун долзарб муаммога айланиб бормоқда. Тез ривожланаётган шаҳар, унинг иқтисодий ўсиши ва урбанизация жараёнлари атроф-муҳитга мисли кўрилмаган даражада босим ўтказмоқда. Элтуз нашрининг жорий йил 16-сентабрдаги «Тошкентнинг мусаффо осмонини булғаган корхоналарга жазо» сарлавҳали мақоласи бу курашнинг янги, кескин босқичга ўтганидан дарак беради.

Бироқ ҳаво ифлосланишининг оқибатлари нафақат экологик, балки ижтимоий ва иқтисодий оқибатларни келтирмоқда. Таҳлилларга кўра, ҳаво ифлосланишидан мамлакат иқтисодиётига етказиладиган зарар йилига Ялпи Иқтисодий Маҳсулотнинг 0,7 фоизини ташкил этиши мумкин. Энг ачинарлиси шундаки, ПМ 2.5 заррачалари билан боғлиқ ўлим ҳолатлари Тошкент шаҳрида йилига 3095 нафардан 4736 гача миқдорни ташкил этмоқда. Бу маълумотлар экологик муаммони жиддий соғлиқни сақлаш муаммосига айлангани ва зудлик билан ҳал этиш зарурлигини кўрсатади.   

Муаммо бир неча омилнинг ўзаро таъсири натижасида юзага келмоқда. Автомобил транспорти анъанавий равишда ҳаво ифлосланишининг асосий манбаи бўлиб келган, унинг ПМ 2.5 заррачалари умумий ҳажмига ҳиссаси 16 фоизни ташкил этади. 2021-йилдан 2022-йилга қадар автомобиллардан чиқадиган чиқиндилар ҳажми 47,3 фоизга, яъни 212 минг тоннадан 403 минг тоннагача ошгани транспорт масаласининг нақадар долзарблигини кўрсатади. Қиш мавсумида эса иситиш сектори асосий ифлослантирувчига айланади, унинг ҳиссаси ПМ 2.5 чиқиндиларининг 28 фоизини ташкил этади. Қурилиш ишлари ва йўл чанглари ҳам муҳим рол ўйнайди – уларнинг умумий улуши 18 фоизга тенг.   

Бу каби мураккаб вазиятга жавобан ҳукумат қонун ва амалиётни кучайтираётганини кўриш мумкин. Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, “яшил” иқтисодиётни ривожлантириш ва иқлим ўзгаришларига қарши курашишга қаратилган “Ўзбекистон — 2030” стратегияси доирасида амалга оширилаётган “Яшил макон” каби лойиҳалар давлатнинг ушбу муаммога тизимли ечим излаётганидан дарак беради. Яқинда ўтказилган рейдлар кампанияси эса назарий чоралар амалий ҳаракатларга ўтаётганини кўрсатади. 2025-йилнинг дастлабки саккиз ойида 174 та тунги рейд ўтказилиб, 281 та қонунбузарлик аниқланган. Оқибатда, 154 нафар шахсга нисбатан маъмурий баённомалар расмийлаштирилиб, 20 та корхонанинг фаолиятини вақтинча тўхтатиб қўйиш бўйича судга ариза киритилган. Бу қатъий чоралар қонунбузарларга нисбатан огоҳлантириш сифатида хизмат қилади.   

Бироқ, бу ҳаракатлар ортидаги ҳақиқий ўзгаришларни баҳолаш учун кенгроқ ёндашув керак. 2020-йилдан 2025-йилгача (ҳаво сифати индекси) умумий йиллик даражасининг 4 фоизга пасайиши  ва Тошкентнинг халқаро рейтингда 23-ўриндан 19-ўринга кўтарилиши  ижобий ҳолат бўлиб туюлади. Аммо, бир йилда автомобил чиқиндилари 47,3% га ошган бир пайтда бу кўрсаткичларнинг ўзи етарли эмас. Бу кичик яхшиланишлар об-ҳаво шароитларининг ўзгариши ёки бошқа вақтинчалик омиллар билан боғлиқ бўлиши мумкин, аммо муаммонинг илдизига таъсир этмайди.   

Шу ўринда, «Элтуз» мақоласи муаллифининг «Қонун – бу «катта йўлга тортилган арқон. Кучлилар устидан хатлаб, кучсизлар тагидан эмаклаб ўтади»» деган таъбири жамоатчиликдаги шаффофлик ва адолатга бўлган ишончсизликнинг сақланиб қолганини кўрсатади. 1452 та текширилган обектдан фақат 20 тасининг фаолияти тўхтатилиши, бу чоранинг қанчалик танлаб қўлланилганлиги ҳақида саволлар туғдиради.

Тошкент ҳавосидаги муаммо – бу тез иқтисодий ўсиш ва барқарор ривожланиш ўртасидаги классик зиддиятнинг ёрқин намунасидир. Давлат ҳозирча асосан реактив чоралар кўрмоқда, салбий оқибатларнинг олдини олишга уринмоқда. Аммо, ҳақиқий ва узоқ муддатли ечимлар фақат тизимли режалаштириш ва комплекс ислоҳотлар орқали топилиши мумкин. Бу жараёнда шаффофлик ва жамоатчилик иштироки муҳим аҳамиятга эга. Чунки муаммога ечим топиш давлат билан бирга барча фуқароларнинг ҳам мас’улиятидир.

Элтуз Тошкентнинг бузилаётган экологик холатига оид ҳолатларни ёритишда давом этади. Каналимизга обуна бўлинг. Видео юзасидан изоҳлар қолдиринг.