Ilang araw bago ang anibersaryo ng batas militar ni Ferdinand Marcos Sr., nilitaw ang dalawang environmental activist na nawala noong Setyembre 2, 2023 sa Orion, Bataan. Isang taon pa lang na pangulo si Ferdinand Marcos Jr. ngunit 15 na ang kaso ng pagdukot sa ilalim niya. Administrasyon naman ng kanyang ama ang may pinakamataas na bilang ng pagdukot sa bansa.

Maagang nakutuban ng human rights at environmental groups na enforced disappearance ang kaso nina Jhed Tamano, 22, at Jonila Castro, 21. Naglunsad sila ng fact-finding mission na nagpakitang biktima ng red-tagging na si Castro ilang buwan bago ang pagdakip. May mga saksi rin na nakakitang pinuwersa ng mga armadong lalaki na sumakay ang dalawa sa isang sasakyan.

Sa ika-51 na anibersaryo ng batas militar ni Marcos Sr., hindi ba’t nakakagalit at nakakatakot na marahas pa ring pinapatahimik ang mga aktibista at organisador? Upang palalain pa ang sitwasyon, nagpa-press conference ang National Task Force to End Local Communist Armed Conflict (NTF-Elcac) kasama sina Castro at Tamano para ipakitang ligtas sila.

Inasahan ng task force na itatanggi ng dalawa ang pagdukot at idedeklara nilang sumuko sila sa militar. Sa halip, matapang na nagpatotoo ang dalawa na dinukot sila ng militar. Ayon kay Castro, napilitan silang sumunod sa naratibo ng militar dahil nanganganib ang buhay nila. Kinumpirma naman ni Tamano ito. 

Bakit sila dinukot?

Parehong organisador sa Manila Bay sina Tamano at Castro. Tumutulong silang labanan ang reclamation projects dito. Habang organisador at volunteer sa Alliance for the Defense of Livelihood, Housing and Environment in Manila Bay (AKAP KA Manila Bay) si Castro, program director naman ng Community and Church Program for Manila Bay of the Ecumenical Bishops Forum si Tamano.

Ayon kay Castro sa press conference, “May nangyayaring reclamation projects doon [sa Manila Bay]. Ang problema doon, yung mga mangingisdang mawawalan ng hanapbuhay.”

Ayon din sa mga siyentista at environmentalist, sisirain ng mga proyektong ito ang kalikasan. Natuklasan nang sinisira ng reklamasyon ang tubig na tahanan ng mga isda pati na ang mga mangrove forest.

Suporta para kay Jonila at Jhed

Maraming grupo ang sumuporta kina Jonila at Jhed sa pamamagitan ng mga mobilisasyon, legal na suporta, proteksyon at paglabas ng mga pahayag.

Sumulat ng petisyon ang Asia Pacific Network of Environment Defenders (APNED) na hinihingi ang paglaya ng dalawa. Ipinasa nila ito sa ibang mga organisasyon upang pirmahan din. Tatlumpu’t anim na international organizations, 31 Filipino organizations, at 155 na indibidwal ang pumirma.

Ayon sa ebidensiya, hindi maitatanggi na biktima ang dalawa ng enforced disappearance. Litaw din na hindi isolated cases ang pagdukot sa mga aktibista. May pattern ito.

Isang dekada nang isa sa pinakamapanganib na bansa ang Pilipinas para sa mga land and environmental defender ayon sa Global Witness report. Palaging pinagbabantaan, dinudukot at pinapatay ang mga tumutulong sa mga pinagsasamantalahang komunidad.

Mula sa panahon ni Marcos Sr. hanggang sa panahon ni Marcos Jr., parami lang nang parami ang desaparecidos. Limang dekada na pero parehas pa rin na mga problema. Ang kabataan noon at ngayon ay patuloy na nagdurusa dahil walang nagbabago. Kailangan panagutin ang mga responsable sa karahasang ito.

Tungkulin nating lumaban kaisa nina Jonila at Jhed. Silang matapang na tumindig laban sa naratibo ng mapang-api at puspusan ang dedikasyon sa mga komunidad sa Manila Bay—sila ang ilan sa pinagmumulan ng pag-asa.

Sa pahayag ni Cristina Palabay, secretary general ng Karapatan, hinihingi niya rin na panagutin ang lahat ng may kinalaman sa pagdukot sa dalawang kabataan at pekeng surrender, lalo na ang NTF-Elcac. 

Kaugnay nito, humihingi rin ng impartial investigation si Renato Reyes, presidente ng Bayan, para siyasatin ang naging kaduda-dudang kilos ng militar na labag sa karapatang pantao.

Si Pope Francis at pagprotekta sa kabataang aktibista

Naglabas din ng pahayag ang Klima Center ng Manila Observatory na kinukundena ang pagdukot kay Jonila at Jhed. Bilang Katoliko at siyentipikong institusyon, kinikilala namin ang kahalagahan ng environmental defenders.

Tumitindig kami kasama ng kabataan na lumalaban para sa climate justice. Ayon nga kay Pope Francis sa Laudato Si’, “Particular appreciations is owed to those who tirelessly seek to resolve the tragic effects of environmental degradation on the lives of the world’s poorest. Young people demand change.”

Anong mali sa paglaban ng kabataan para sa malinis na kinabukasan? Terorista na ba sila dahil dito?

1972 na naman ba?

Limang dekada na ang nakalipas, hindi ba’t dapat ay mas mabuti na ang lagay natin? Sa halip, nasa administrasyon tayo ng anak ng diktador. Hindi lamang natin dinadaing ang matataas na presyo ng bilihin, o ang pagkasira ng kalikasan dahil sa reclamation projects, dinadaing din natin ang walang habas na paglabag sa ating karapatang pantao.

Kailangang may magbago, kundi ay lilipas na naman ang limang dekada at sasabihin natin, bakit nagdurusa pa rin tayo gaya ng mga nagdaang dekada?

Itigil ang atake sa environmental human rights defenders! Ilitaw ang lahat ng nawawala! ‘Wag na nating ulitin ang batas militar!