جریان نیرومندی از آب گل‌آلود ناشی از سرازیر شدن سیلاب با تلاطم از کنار سد “بخش‌آباد” ولایت فراه می‌گذرد. این آب مهارنشده قرار بود که توسط دو تونل انحرافی به کاسه‌ی سد منتقل شود؛ یکی از این تونل‌ها به طول ۵۱۸ متر و دیگری به طول ۵۵۲ متر است و باید با سمنت و آهن استحکام بندی شوند. ساختن کاسه‌ی سد نیز هزینه‌بر و دشوار است.
سدهای تکمیل‌نشده‌ی افغانستان به دستاویزی برای مانورهای کاری مقام‌های ارشد گروه طالبان بدل شده‌اند. اخیرا ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخست وزیر طالبان، از سدهای کجکی هلمند و پاشدان هرات بازدید کرده است. اواخر هفته‌ی گذشته نیز عبدالطیف منصور، وزیر انرژی و آب طالبان به ولایت فراه سفر کرد و از سد بخش‌آباد بازدید کرد. در ویدیوهایی که تلویزیون ملی افغانستان زیر نظر طالبان منتشر کرده است، دیده می‌شود که دستگاه غربال‌گیری سنگ و چندین بولدوزر و لودر در سد بخش‌آباد مصروف کارند.
وزیر انرژی و آب طالبان گفت که ساخت سد بخش‌آباد با روی کار آمدن این گروه از سر گرفته شده است و مقامات طالبان بر روند اعمار این سد نظارت می‌کنند.
او گفت: “وزارت ما و مسئولان کوشش کردند که برای این پروژه‌ی حیاتی، بودجه پیدا کنند و کار آن شروع شود. هم بودجه پیدا شد و هم امارت اسلامی، رهبر این گروه و وزیران بودجه را در اختیار ما گذاشتند.”
طی دو سال گذشته این برای چندمین بار است که عبدالطیف منصور به سد بخش آباد سفر کرده است.
بخش‌آباد، یکی از بزرگترین سدهای آبی در غرب افغانستان است. مقامات حکومت پیشین معتقد بودند که با بهره‌برداری از آن دشت‌های سوزان و حاصل‌خیز فراه سبز و این ولایت به قطب کشاورزی افغانستان بدل خواهد شد.
سد بخش‌آباد افزون بر تولید ۷۲ مگاوات برق، قادر به آبیاری بیش از ۶۸ هزار هکتار زمین کشاورزی است. سد بخش‌آباد ۸۱ متر ارتفاع و ظرفیت ذخیره ۱۳۶۰ متر مکعب آب دارد. حکومت پیشین تلاش زیادی برای تدوام ساخت سد بخش‌آباد کرد. طالبان در آن زمان مانع پیشرفت این کار شدند، اما اینک شعار سدسازی، از جمله همین سد بخش‌آباد، به یکی از شعارهای اصلی این گروه تبدیل شده است. تاکنون هیچ کشوری حاضر نشده که با حکومت طالبان در راستای سدسازی و مدیریت آب همکاری کند.
پاشدان در آستانه‌ی افتتاح
ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخست‌‌وزیر طالبان، روز یکشنبه نهم ماه ثور به ولایت هرات در غرب کشور سفر کرد و هدف این سفر را تکمیل کارهای باقی‌مانده‌ی سد پاشدان در ولسوالی کرخ هرات خواند.
ملا برادر مدعی شد که «امارت اسلامی طالبان» روند کار تمامی سدهای آبی ناتمام را بررسی می‌کند و برای تکمیل کارهای این سدها برنامه‌ریزی کرده است.
در بیانیه‌ی دفتر ملا برادر آمده است: “یکی از این سدها، پاشدان است که کار عملی آن آغاز شد. سد پاشدان برای ولایت هرات مهم و حیاتی است. با تکمیل شدن پروژه بند پاشدان برای هزاران هم‌وطن ما به گونه‌ی مستقیم و غیر مستقیم زمینه‌ی کار مساعد خواهد شد”.
او اطمینان داد که گروه طالبان متعهد به تکمیل تمامی پروژه‌های تکمیل‌نشده است.
با فروپاشی حکومت افغانستان، پیمان‌کار سد پاشدان، با اعضای خانواده‌اش، هرات را به مقصد امارت متحده عربی ترک کرد. او به خبرنگار روزنامه اطلاعات روز در آن زمان گفته بود که از ترس طالبان و اینکه مسئولیت ساخت سد پاشدان را بر عهده گرفته است، هرات را ترک کرده است.
در دوران حکومت پیشین، سد پاشدان زیر تهدید گروه طالبان بود و چندین مرتبه طالبان در ولسوالی کرخ هرات کارکنان این سد را ربوده بودند. یکی از دلایل کندی ساخت سد پاشدان، تهدید امنیتی مستقیم طالبان بود. گفته می‌شد که طالبان به روستاهای اطراف سد پاشدان دستور داده بودند که در تکمیل شدن سد پاشدان همکاری نکنند.
سد پاشدان در فاصله‌ی تقریبا ۳۰ کیلومتری شرق هرات موقعیت دارد و آب این سد از کوه بابا و کوتل سبزک در بادغیس تامین می‌شود . گفته می‌شود که با تکمیل شدن این سد از سرازیر شدن این آب به ایران جلوگیری می‌شود. پاشدان پس از سلما، دومین سد بزرگ آب هرات شمرده می‌شود. قرار بود که این سد به هزینه ۱۱۷ میلیون دالر آمریکایی از بودجه‌ی حکومت افغانستان در اواخر سال ۲۰۲۱ میلادی تکمیل شود، اما فروپاشی حکومت باعث شد که کار ساخت این سد متوقف شود.
درآمد بخش زیادی از جمعیت افغانستان وابسته به کشاورزی و دامداری به شکل سنتی است، اما چندین دهه جنگ و خشکسالیهای دوامدار باعث ضربه خوردن به این دو سکتور شده است. احداث سدهای آبی و مدیریت آب باعث خواهد شد که کشاورزی و دامداری در افغانستان رشد کند.
معاهده‌ی آب با ایران
ایران و افغانستان تنها برای تقسیم آب رودخانه‌ی هلمند معاهده‌ی آبی امضا کرده‌اند. این معاهده در سال ۱۳۵۱ بین حکومت‌های وقت دو کشور امضا شد و بر اساس آن، حقابه‌ی ایران سالانه ۸۱۷ میلیون متر مکعب مشخص شده است؛ اما طی دو سال گذشته بارها مقام‌های ایرانی از تامین نشدن این حقابه شکایت کرده بودند و از طالبان خواسته بودند که به معاهده‌ی هلمند پابند باشند. آبی که از رودخانه هری‌رود و فراه رود از طریق ولایت‌های فراه و هرات به ایران سرازیر می‌شود، با تکمیل پروژه‌های آبی در غرب کشوردیگر به ایران سرازیر نخواهد شد. پیش‌بینی این است که آن استان‌های ایران که هم‌مرز با افغانستان‌اند، با کمبود آب مواجه خواهند شد. بخشی از آب استان‌های سیستان و بلوچستان و خراسان رضوی ایران وابسته به آب رودخانه‌های افغانستان است و با دوام سدسازی، این استان‌ها با کمبود شدید منابع آبی روبه‌رو خواهند شد. خشکسالیهای پی‌در‌پی در طی سال‌های گذشته، میزان آب رودخانه‌های افغانستان را کاهش داده است و این بر سرازیر شدن آب به کشورهای همسایه‌ی افغانستان نیز تاثیر چشمگیر گذاشته است.
طالبان سیاست حکومت پیشین افغانستان را در راستای دوام سدسازی و مدیریت آب در برابر جمهوری اسلامی ایران دنبال می‌کنند و می‌خواهند که با تبلیغات سدسازی و مهار آب‌ها فشارهای سیاسی بیشتری بر تهران وارد کنند و امتیازات مورد نظر خود را از حکومت ایران به دست بیاورند. ساخت و ساز سدها در افغانستان همیشه برای جمهوری اسلامی ایران حساسیت برانگیز بوده است. حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین ایران، در سال ۹۶ گفته بود که این کشور در برابر ایجاد سدهای متعدد آب در افغانستان بی‌تفاوت نمی‌نشیند. در دوره‌ی حکومت قبلی افغانستان، جمهوری اسلامی به حمایت مالی، تسلیحاتی و آموزشی طالبان متهم بود. در آن زمان برخی از مقام‌های حکومتی از این موضوع ابراز نگرانی می‌کردند. در آن زمان بیشترنیروهای طالبان مورد حمایت ایران در هلمند و ولایت‌های مرزی هرات، فراه و نیمروز مستقر بودند. امنیت ملی حکومت پیشین چندین مرتبه گروه‌های از طالبان را دستگیر کرده بودند که ادعا می‌کردند که جهت تخریب و مختل کردن ساخت پروژه‌های سدسازی و انکشافی از سوی کشورهای همسایه فرستاده شده‌اند. اما در سال‌های اخیر، جمهوری اسلامی ایران با طالبان تعامل و تماس نزدیک برقرار کرده است و میزبان هیئت‌های مختلف طالبان در سد مقام‌های ارشد از جمله ملا عبدالغنی برادر، معاون نخست وزیر طالبان بوده است. اکنون حسن کاظمی قمی، سفیر ایران در کابل و معاونش حسن مرتضوی با مقام‌های ارشد طالبان در کابل پیوسته ملاقات می‌کنند. اما مشخص نیست که این دید و بازدیدهای گرم تا چه زمانی ادامه خواهد یافت.