بارندگی‌های شدید و سیلاب‌های اخیر در ولایت‌های مختلف کشور که جان افراد زیادی را گرفته و خسارات مالی هنگفتی از خود به‌جا گذاشته، ناشی از تغییرات اقلیمی در سطح جهان است. اما تأثیرات اقلیمی در تمام کشورها یکسان نیست و افغانستان به‌دلیل زیرساخت‌های ضعیف و متکی به منابع طبیعی از جمله آسیب‌پذیرترین کشورها از تغییرات اقلیمی به شمار می‌رود. آسیب‌ها و خسارات به میان آمده از سیلاب‌های اخیر بسیار گسترده و عمیق است که نیازمند اقدامات فوری جوامع بین‌المللی در این مورد است.
تغییرات اقلیمی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های محیط زیست و توسعه پایدار در جهان شناخته می‌شود. تغییرات اقلیمی به عوامل انسانی و طبیعی برمی‌گردد که شامل تغییرات در الگوهای آب‌وهوا، تغییرات در میزان بارندگی، سطح آب دریاها، ذوب یخچال‌ها و افزایش دما و سایر اثرات ناشی از افزایش تولید گازهای گلخانه‌ای می‌شود.
تغییرات اقلیمی با توجه به تأثیراتی که بر ابعاد مختلف زندگی انسانی، اقتصاد، محیط زیست و امنیت جهانی دارد، به‌عنوان یک چالش چندبعدی شناخته می‌شود. تغییرات اقلیمی باعث افزایش حوادث طبیعی نظیر خشک‌سالی‌ها، سیلاب‌ها، توفان‌ها و حریق جنگلات شده و خطر جدی برای امنیت غذایی، اقتصاد و سلامت، مسکن و زیرساخت‌ها در سطح جهانی شناخته می‌شود.
کدام کشورها سهم عمده در تغییرات اقلیمی دارند؟
تولید گازهای گلخانه‌ای عامل اصلی تغییرات اقلیمی به شمار می‌رود. کشورهایی که در تولید گازهای گلخانه‌ای نقش عمده دارند در حقیقت کشورهای هستند که سهم عمده‌ای در تغییرات اقلیمی دارند. این‌ها معمولا کشورهای با اقتصادهای بزرگ و صنایع پیشرفته هستند؛ از جمله می‌توان به بزرگ‌ترین آن‌ها مانند چین، ایالات متحده امریکا، هند، روسیه و بریتانیا و اتحادیه اروپا اشاره کرد. این کشورها به‌دلیل سهم عمده در تولید گازهای گلخانه‌ای، نقش اساسی در تغییرات اقلیمی در سطح جهان دارند. با وجودی که این کشورها نقش عمده‌ای در تغییرات اقلیمی دارند اما به علت داشتن زیرساخت‌های قوی و توانایی مقابله با حوادث طبیعی، کم‌ترین میزان آسیب‌پذیری را از تغییرات اقلیمی دارند.
کدام کشورها بیشترین آسیب را از تغییرات اقلیمی متحمل می‌شوند؟
با توجه به این‌که کشورها نظر به موقعیت جغرافیایی، شرایط اقلیمی خاص خود شان را دارند و میزان متفاوتی از آسیب‌پذیری را ممکن است تجربه کنند؛ کشورهای جزایری، کشورهای دارای صحرا و کشورهای قطبی ممکن است نسبت به سایر کشورها در معرض آسیب‌پذیری بیشتری قرار گیرند. اما به‌طور کلی کشورهایی که دارای زیرساخت‌های ضعیف، اقتصاد متکی به منابع طبیعی و جمعیت زیاد هستند آسیب‌پذیرترین کشورها در برابر تغییرات اقلیمی هستند.
افغانستان به‌دلیل ضعف در زیرساخت‌ها و نداشتن دولت مشروع، استراتژی و منابع لازم برای مقابله با حوادث طبیعی (سیلاب‌ها، خشک‌سالی، زمین‌لرزه و…) ناشی از تغییرات اقلیمی و همین‌طور اقتصاد متکی به منابع طبیعی، از جمله کشورهای با آسیب‌پذیری بالا در برابر تغییرات اقلیمی به شمار می‌رود. حوادث طبیعی اخیر که ناشی از تغییرات اقلیمی است خسارات جانی و مالی بسیار زیادی به‌صورت مستقیم به باشندگان ولایت‌های بغلان، بدخشان، غور و بادغیس وارد کرده است و تبعات اقتصادی و اجتماعی این خسارات به اقتصاد ضعیف مردمان سایر مناطق نیز منتقل می‌شود. حوادث اخیر مشکلات موجود در افغانستان را تشدید کرده و متأسفانه دولت و یا نهادی که برای مقابله با این حوادث و کمک به آسیب‌دیدگان اقدام کند هم وجود ندارد.
کشورهای صنعتی چه مسئولیتی دارند؟
از آن‌جایی که تغییرات اقلیمی یک چالش جهانی است، نیازمند سهیم شدن تمامی کشورها برای مبارزه با این تغییرات و آسیب‌های ناشی از آن است. آسیب‌های ناشی از تغییرات اقلیمی به‌صورت عادلانه در میان کشورها و اقشار مختلف جامعه تقسیم نشده است و نیاز بر این است که برای جلوگیری از آسیب‌های گسترده‌ی تغییرات اقلیمی و کاهش تبعات منفی به آسیب‌دیدگان، کمک‌های لازم صورت گیرد. کشورهای توسعه‌یافته از سه منظر (تاریخی، عدالت اقلیمی و حفظ امنیت جهانی) مسئولیت دارند که برای کشورها و جوامعی که از تغییرات اقلیمی آسیب می‌بینند کمک کنند. به‌صورت خلاصه به آن اشاره می‌کنم.
۱. از منظر تاریخی کشورهای صنعتی به‌دلیل تولید مداوم و طولانی‌مدت گازهای گلخانه‌ای با استفاده از انرژی‌های فسیلی که به توسعه اقتصادی رسیدند، بیشترین نقش را در گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی داشته‌اند. بنابراین، مسئولیت دارند که به کشورهایی که از اثرات فعالیت‌های آن‌ها آسیب می‌بینند کمک کنند.
۲. مفهوم عدالت اقلیمی (Climate Justice)؛ هرچند تعریف واحد برای عدالت اقلیمی ارائه نشده اما این مفهوم در جوامع علمی به توزیع و تقسیم عادلانه‌ی بارهای ناشی از تغییرات اقلیمی در سطح جهان و مسئولیت‌ها برای مقابله با این تغییرات می‌پردازد. از نظر حقوقی و اخلاقی، کشورها مسئول عملکردشان و اثرات ناشی از آن بر محیط زیست و آسیب‌های ناشی از آن بر سایر افراد و جوامع هستند. عدالت اقلیمی هم بیشتر به جنبه‌ی حقوق بشری و اخلاق تغییرات اقلیمی می‌پردازد. از آن‌جایی که کشورهای توسعه‌یافته بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گازهای گلخانه‌ای هستند و نقش اساسی در تغییرات اقلیمی دارند، بنابراین مسئولیت اخلاقی و حقوق بشری در امر کمک کردن به آسیب‌دیدگان ناشی از تغییرات اقلیمی دارند.
۳. حفظ امنیت جهانی؛ تغییرات اقلیمی تهدید جدی برای امنیت غذایی و افزایش بحران‌های طبیعی و اقتصادی و همچنان شکل‌دهنده‌ی بحران‌های مهاجرتی در سطح جهانی است. زمانی که تغییرات اقلیمی باعث ازبین‌رفتن منابع غذایی، مسکن و امکانات زندگی مردم می‌شود، مهاجرت برای‌شان به‌عنوان آخرین گزینه برای زنده ماندن خواهد بود. ازبین‌رفتن منابع طبیعی در اثر تغییرات اقلیمی و افزایش روزافزون تقاضا برای آن باعث تشدید رقابت و تنش جهانی برای در اختیار گرفتن منابع هم بیشتر می‌شود که خود تهدید بزرگی بر امنیت جهانی خواهد بود.
در اخیر یک بار دیگر باید خاطرنشان سازم که کمک به کشورهای آسیب‌پذیر از تغییرات اقلیمی نه تنها یک امر اخلاقی و حقوق بشری است بلکه یک نیاز اقتصادی و امنیت جهانی به حساب می‌آید. امیدوارم که کشورهای توسعه‌یافته در امر کمک‌رسانی به آسیب‌دیدگان تغییرات اقلیمی تعلل و تردید نکنند و با اقدام به موقع شان جلو بحران انسانی و اقتصادی را نخست در کشورهای مبدأ و نهایتا در سطح جهانی بگیرند.