“Azərbaycan kimi ölkələrin heç birində özünə hörmət edən müxalifət seçkilərə qatılmır”
Sentyabrın 1-də keçiriləcək növbədənkənar parlament seçkilərini boykot edən yeganə partiya AXCP-dir. Partiya sədri Əli Kərimli ilə gündəmi müzakirə etməyə çalışdıq.
– Əli bəy, seçki siyasi partiya üçün hakimiyyətə gəlmək vasitəsidir. Amma AXCP 2015, 2020 və gözlənilən 1 sentyabr növbədənkənar seçkini boykot edir. Bu gedişlə siyasi meydanda təklənmirsinizmi və proses marginallaşma təhlükəsinə aparmırmı?
– Tamamilə haqlısınız ki, seçki siyasi partiya üçün hakimiyyətə gəlməyin yeganə vasitəsidir. Ancaq partiyaları hakimiyyətə gətirəcək seçkiləri İlham Əliyev çoxdan ləğv edib. İndi hər kəs bilir, bizi izləyənlər də təsdiqləyəcəklər ki, Azərbaycanda keçirilən seçkilər kimin iştirakından asılı olmayaraq hakimiyyət dəyişikliyi məsələsinə baxmır. Azərbaycandakı seçkilərin nəticələri öncədən məlum olur, hətta bütün dünyaya, yalnız bizə yox. Prezident seçkilərindən öncə dünyanın tanınmış siyasətçiləri Azərbaycandakı seçkilərin nəticələrini bildiklərini dedilər. Parlament seçkiləri barədə də açıq deyirlər ki, Azərbaycanda ailə hakimiyyətidir, əvvəlki seçkilər necə idi, bu dəfə də belə olacaq. Yəni sıravi vətəndaşdan dünyamiqyaslı siyasətçilərə qədər hamı bilir ki, Azərbaycanda sentyabrın 1-də keçiriləcək seçkilər notarial qaydada səlahiyyəti artırmaq seçkiləridir və hakimiyyət dəyişikliyi məsələsinə baxmır. Həm də, bu, təkcə bizim qarşılaşdığımız məsələ deyil. Deməli, Azərbaycan kimi artıq klassik avtoritar üsul-idarənin olduğu ölkələrdə, Misir, Orta Asiya ölkələrində də seçkilər hakimiyyət dəyişikliyinə aparmır.
– Yəni Cənubi Qafqazda Azərbaycan yeganədir də?
– Bəli. Bütün Avropa məkanında Azərbaycanla müqayisə olunan Belarus qalıb. Belarus Avropa Şurasını tərk etdiyi üçün orada da təkik. Media, siyasi azadlıqlarla müxtəlif təşkilatların reytinq hesabatları yayılır, baxın Azərbaycanın qonşularına, Yəmən, Eriteriya, Türkmənistan, Misir, Şimali Koreya. Bu kimi ölkələrlə müqayisə olunuruq. Azərbaycanı qoyuram kənara, müqayisə etdiyimiz ölkələrin hansında seçkilər hakimiyyət dəyişikliyinə gətirir? Heç birində.
– Seçkini boykot etmədiyiniz vaxtlar da olub, amma cəmiyyətin və beynəlxalq aləmin münasibəti baxımından nəticə heç bir halda dəyişməyib. Əksinə, avtoritarizm daha da möhkəmlənib. Bu mənada seçkini boykot nə dərəcədə effektli yoldur? Belə bir fikir var ki, həmişə eyni addımları atıb, fərqli nəticə əldə etmək mümkün deyil. Bəlkə başqa variantlar düşünmək lazım idi?
– Sağ olun ki, seçkiləri həmişə boykot etmədiyimizi yada salırsınız. Hətta Əliyevlərin hakimiyyəti zamanı iştirak etdiyimiz seçkilərin sayı daha çoxdur, nəinki boykot qərarı verdiyimiz. Ədalətli və azad olmasa da, qatıldığımız seçkilərdə minimal rəqabət imkanı vardı. Minimal rəqabət özünü o vaxt göstərirdi ki, şəhərin mərkəzində olmasa da, kənarında, “Məhsul”, yaxud “Qələbə” meydanlarında aksiyalar keçirə bilirdik. İkincisi çoxsaylı qəzetlər nəşr olunurdu, partiyaların ofisləri vardı, hətta hökumətin nəzarətində olan televziyalarda belə müəyyən debatlar keçirilirdi. Bir gün əvvəl sosial şəbəkələrdə vaxtilə ANS-də yayımlanan çıxışlarımdan birini paylaşmışdılar, kifayət qədər sərt idi. Parlamentdə də prinsipial müzakirələr baş tuturdu. Yəni yarımazad ölkəydik, rəqabət üçün imkan vardı, amma seçki günü səsləri sayanda saxtalaşdırırdılar. Ona görə də bizim bütün mübahisələrimiz və mübarizələrimiz seçki komissiyalarının dəyişilməsi uğrundaydı. Çünki səslərin sayılmasında saxtakarlığın qarşısı alınmalıydı ki, haqqımızı ala bilək. 2005-ci il seçkilərində protokollarla sübut edirdik ki, 52 seçki dairəsində “Azadlıq” blokunun namizədi seçilib, amma hakimiyyət 8 dairədə qələbəmizi etiraf ediblər.
– Səhv etmirəmsə, ən çox Avropa Məhkəməsinə şikayət də 2005-ci il seçkilərindən olmuşdu…
– Bəli. Deməli, o zaman minimal rəqabət imkanı vardı, amma İlham Əliyev seçkidən seçkiyə minimal rəqabət imkanını da mimimuma endirdi. Sonuncu iştirak etdiyimiz parlament seçkisi 2010-cu ilin seçkisidir, həmin seçkiyə də “AXCP-Müsavat Seçki Bloku” adıyla qatıldıq. İndi bir çoxu deyir ki, birləşib seçkiyə getsələr, başqa cür olacaq. Halbuki, bütün seçkilərə blok şəklində getmişik, tək getdiyimizi də xatırlamıram. 2013-cü ilin prezident seçkisində də çox böyük birlik yaranmışdı. Hər kəs qəbul edər ki, Milli Şuranın ətrafında yaranan birlik maksimal birlik idi və Cəmil Həsənlinin namizədliyi ilə seçkilərə qatıldıq. Həmin son iki seçki qırılma nöqtəsi oldu, 2010-cu ilin parlament seçkilərində bizim irəli sürdüyümüz namizədlərin 2/3-ni seçkilərə buraxmadılar. Guya İrandakı dini rejimdir, Konstitusiya Mühafizə Komitəsi siyahını götürüb 124 namizədin 42-ni seçkilərə buraxdılar, təsəvvür edin, 82 nəfər kənarda qaldı. Belə olanda insanlara necə demək olar ki, bu,seçkidir, dəyişiklik olacaq?! Hələ 14 il əvvəl indiki ilə müqayisədə xeyli demokratiya vardı. 2013-cü ildə isə hətta ATƏT-nin Müşahidə Missiyası səslərin 57 faizinin pis sayıldığını açıqladı. 57 faiz insanları çaşdırmasın, bu, ATƏT-nin müşahidəçilərinin olduğu məntəqələrdə idi, onların şahidi olduqlarıdır. İndi bundan sonra seçkilərin Azərbaycanda hakimiyyəti dəyişmək vasitəsi olduğunu deyirlərsə, ya onlar səmimi deyillər, yaxud da yumşaq yanaşsam, siyasətdən məlumatsızdılar.
– Mən başqa variantlar deyəndə, Rusiyada Navalnı komandasının son seçkilərdəki təbliğatını və insanlara seçkilərə çağırış kampaniyasını nəzərdə tuturam. Rusiyada vəziyyət heç də bizdən yaxşı deyil, insanlar məntəqələrə gedib Putinin əleyhinə səs verdilər. İki gün əvvəl “III Respublika” oxşar açıqlama yaydı, olmazmı bu variantdan istifadə edərdiniz?
– Aleksey Navalnıya böyük hörmətim olub, qətlini də mənfi qiymətləndirdim. Çox mübariz, cəsur şəxsiyyət olub, ancaq Navalnının, yaxud komandasının hər etdiyi düz olub? Mən indi onun başqa səhvlərini xatırladıb ruhunu incitmək istəmirəm. Sonuncu qərar da səhv idi. İnternetim gün ərzində olmadığı üçün televiziyaya çox baxıram. Rusiya televiziyalarında Navalnının səhvindən necə istifadə olunduğunu dəqiq gördüm. O boyda Rusiyada onlarla məntəqədə növbə yarandı, əsasən də Moskvada. Rusiya televiziyaları da səhərdən axşama qədər həmin məntəqələrdəki növbələri göstərib bütün təbliğatını da bunun üzərində qurdu. Əgər o kampaniya müxalifətin xeyrinə idisə, dövlət televiziyaları təbliğatı niyə onun üzərində qurdu? Hətta dedilər ki, Putinin seçkisində xalqın o qədər çox marağı vardı ki, növbələrə baxın. Yəni hökumət həmin seçici növbələrinə mane olmadı, təbliğ etdilər ki, baxın, nə qədər seçici gəlib.
– O zaman belə çıxır ki, başqa mübarizə variantı qalmır, sonsuzluğa qədər ənənəvi yolla gedəcəksiniz?
– Sonsuzluğa qədər niyə ki? Bizim vəziyyətimizdə olan ölkələrin hamısında həqiqətin bir qayda olaraq bir yolu olur. Azərbaycan kimi ölkələrin heç birində özünə hörmət edən müxalifət seçkilərə qatılmır, fərqi yoxdur, Venresuala, Misir, Rusiya olsun. Belarusda fevralda seçki keçirildi, niyə müxalifət yox idi? İndi bizi seçkilərə getməyə çağıranlar niyə bir dəfə demədilər ki, Tixanovskiyanın komandasına bütün dünyanın dəstəyi var, bəs niyə seçkilərə qatılmadılar? Hamı apirioru başa düşdü ki, Belarusdakı vəziyyətə görə nə seçki? Əgər ölkədə mitinq imkanı, azad media yoxdursa, insanlarla sərbəst görüşə icazə vermirlərsə, hansı seçkidən söhbət gedə bilər?
– Siz birinci sualıma tam cavab vermədiniz, marginallaşma təhlükəsi qorxuzmurmu?
– Bu ölkədə siyasət qadağan olunur, bu mənada əlbəttə bizim də siyasi mühitdə təklənməyimiz var. Təsəlli odur ki, xalqla bir yerdəyik, bunu pafos xatirinə demirəm. Sosial şəbəkələrə baxın, biz hansı mövqedəyiksə, xalq da həmin mövqedədir.
– Həmin sosial şəbəkələrdəkilər daha çox sizin tərəfdarlarınız deyilmi?
– Başqa yerlərdə olanlara baxın, bu yaxınlarda “HamamTimes” sorğu keçirirdi, 500 minlik səhifədir, belə yerlərdə keçirilən sorğularda xalqın mövqeyilə bizim mövqe üst-üstə düşür, yaxud da belə demək daha doğru olardı: bizim mövqe xalqın mövqeyi ilə üst-üstə düşür. Bizim nail olduğumuz və qoruyub saxlaya bildiyimiz iki üstünlükdən biri məhz budur ki, ictimai rəyin dəstəyini minimal imkanlarda belə saxlamışıq. Necə saxlamışıq, prinsiplərimizə xəyanət etməməklə. Deyirsiniz ki, seçkiyə getməməklə nə dəyişəcək, hər dəfə eyni şeyi edib, başqa nəticə gözləmək… Biz nəticəni dəyişməkdən ötrü seçkini boykot etmirik, hamı da bilir ki, boykotla nə hakimiyyətə gəlmək, nə də ölkədə dəyişiklik etmək olar. Qarşımızdakı dayanan perspektiv də o deyil ki, hakimiyyətə hansısa yolla gələk, çünki indi ölkədə siyasət qadağan olunub. Dilemma budur ki, biz də başqalarına da qoşulub hökimətin saxtakarlığının iştirakçısımı olaq? Biz də başqaları kimi xalqı aldadaq ki, guya seçki keçirilir, həmin şoularda iştirak edək, saxtakarlıqda rol alaq, yoxsa ilk növbədə öz vicdanımızı təmiz saxlayaq? Soljenitsin məşhur yazısı var: “Yalanda iştirak etməyin, susun, əgər heç nəyə çarən qalmayıbsa”. Hazırda həmin vəziyyətdəyik, mitinqə qadağa qoyulub, seçkilərdə iştirak səslərimizi qorumaq imkanımız yoxdur. Azad medianın və digər azadlıqların olmadığı indiki zamanda ümumxalq dəstəyini qazanmaq iddiasına düşmək də düzgün deyil. Bizim hazırkı fəaliyyətimizdən milyonlarla insanın xəbəri də yoxdur, bunu da bilirəm. Lakin ictimai-siyasi proseslərdə iştirak edənlərin mövqeyimizi təqdir etdiyini bilirəm. Onlar bizim heç olmasa, saxtakarlıqda iştirak etmədiyimizi qiymətləndirirlər. Biz alverə çıxmırıq!
– Deməli, mərhum Hikmət Hacızadənin dediyi kimi? Azərbaycanda siyasi həyat dissident klublara çevrilir, siz də onun içində…?
– Hələ dissident klubu deyilik, ondan xeyli böyüyük. Ona görə də hökumətin təzyiqləri davam edir. Hökumət ötənilki qurultayın nəticələrini tanımadığı üçün məcburuq yenidən qurultaya gedək. Elə bilirsiniz, hökumət bizi indiki vəziyyətə salıb, bununla qane olurmi? Bayaq dedim, qoruyub saxlaya bildiyimiz iki məsələdən biri ictimai rəyə təsirimizdir. İkincisi bu cür ağır şərtlər altında strukturları qorumağımızdır. Ölkədə 303 siyasi məhbus varsa, de-fakto siyasət ləğv olunub. Xanımlar, müharibə veteranları həbsdədir, hökumətin heç bir “qırmızı xətti” yoxdur. Hamını ucdantutma həbs edir, partiya çox ağır repressiyalardan keçib, buna baxmayaraq bütün ölkəboyu strukturlarımızı qorumuşuq və hökumət də, ictimaiyyət də bilir ki, sabah meydanı açsınlar, oranı dolduracağıq.
– Bir sıra ekspertlər iddia edirdi ki, Əliyevin hüquqi legitimlik problemi olmasa da, siyasi-mənəvi legitimlik problemi qalırdı, yəni cəmiyyətin böyük hissəsi 2020-ci ilə qədər onu qəbul etmirdi. Ancaq 44 günlük savaş hər nə qədər inkar olunsa da, Əliyevin siyasi-mənəvi legitimlik problemini də həll etdi. Yəni indiki vəziyyətdə müxtəlif rəylər var ki, Əliyev normal seçki keçirsə də, 50+1, yaxud 60+1 toplayar. Belə vəziyyətdə nəyə ümid edirsiniz, cəmiyyətin rəyini necə dəyişəcəksiniz?
– İstinad etdiyiniz ekspertlər çox keçmişdə qalıblar. Onlar hələ də 2020-2021-ci ilin düşüncələrindədirlər. Həqiqətən də İlham Əliyevin heç zaman görmədiyi, həsrətində olduğu rəğbət oldu II Qarabağ savaşında. Görürsünüz, nə varsa, qəbul edirik, sadəcə, inkarçılıq mövqeyi tutsaq, onu da qəbul etmərik. Belə bir müddət oldu, amma İlham Əliyev xalqın etimadını elə qısa müddətdə dağıtdı ki, adam açıq təəccüb edir. Bəli, bizə, millətə etdiyini başa düşdük, lakin özü üçün tarixi şans yaranmışdı. 3 min şəhidin qanı hesabına, millətin ordusunun fədakarlıqlarının və beynəlxalq şərtlərin hesabına və özünün də hansısa rolları olmuşdu. Yəni böyük dəstək qazanmışdı, onu qısa müddətdə çox acımazsız xərclədi. İlk qərarlardan biri müharibə qurtaran ərəfədə döyüşən ordunun hərbçilərinin döyüş şəraitində xidmətə görə ikinci əmək haqqını kəsdilər. Sülh hələ imzalanmayıb və 2020-ci il savaşı bitəndən sonra 300-dən çox şəhid olub, niyə görə döyüş vəziyyətinin ləğv olunduğu qənaətinə gəlmisən və tezbazar gördüyü iş hərbçilərin ikiqat maaşını ləğv etmək oldu? Ikinci, səfərbər olunanlara ayı 170 manatdan 3 aya birtəhər 510 manat verdilər, bunu da biz daim gündəmdə saxladıq. Baxın, Rusiya-Ukrayna savaşında orduya cəlb olunanlara nə qədər verirlər. Ardınca yanvardan qiymət artımı, Qarabağın bərpasındakı korrupsiya, qazilərə, veteranlara etimadsızlıq, 70-80 hərbçinin intiharı, vaxtilə bunun monitorqini Həbib Müntəzir aparırdı, indi heç kim bu işlə məşğul olmur. 100-ə qədər qazi intihar edib, ancaq Əliyev bir dəfə də müşavirə keçirməyib. Şərait yaratmırsan, heç olmasa müşavirə keçir ki, qaziləri niyə həyatdan küsdürmüsünüz? Nə etmisiniz ki, bu adamlar kütləvi intihara əl atırlar? Müharibə bitən kimi müxalifətlə ritorikanı dəyişdi, indi də bəzən deyir ki, bütün millət birləşmişdi, vahid mövqe vardı, bunu hansı hökumət istəməz ki? Elçibəy də I Qarabağ savaşında vahid mövqe istəyirdi, amma onun müxalifəti milli birliyin yaranmasına imkan vermirdi. Lakin biz son savaşda hamımız ordunun ətrafında birləşdik, savaş bitəndən sonra isə Əliyev müxalifətə savaş açdı. Artıq müxalifətlə qurtarıb keçib müstəqil fikirli adamlara. Heç zaman Azərbaycan xalqına olmayan repressiya yaşadır, xalqımız bunu haqq etmirdi. Ona görə Əliyevin II Qarabağ savaşında topladığı reytinqdən heç nə qalmayıb.
– Sizin Müsavat Partiyasının seçkilərdə iştirakına münasibətiniz maraqlıdır, çünki yeganə Müsavat qalmışdı ki, AXCP ilə əməkdaşlıq edirdi. Seçkilərdə iştirak yollarınızın ayrıldığını göstərmirmi və ya əməkdaşlıq perspektivləri qalırmı?
– Keçmişin acı təcrübələrini nəzərə alaraq, müxalifət adı ilə çıxış edən heç bir təşkilata münasibətdə açıqlamalarıma rast gəlməmisiniz. Mən onların qərarlarını qiymətləndirmək istəmirəm. Əlbəttə, qiymətləndirməm var, əgər millətin qarşısında seçkinin saxta olduğunu deyirəmsə. Ona görə kimin iştirakından asılı olmayaraq seçki legitim olmayacaq. Amma bir balaca seçki şousuna töhfə verirsən ki, ciddiyyət yaransın. Təbii ki, prosesdə iştiraka münasibətim neqativdir. Lakin partiyaları bir-bir dəyərləndirməyimi düzgün saymıram. Xalq baxır, onun da qiymətləndirməmdən xəbəri var, Meydan TV-nin səhifəsinə baxın, başqa müstəqil resurslara da diqqət edin, xalqın başqa bir şeyə gücü çatmasa da, haqqın və prinsipial müxalifətin yanındadır. Xalq bu gün seçki şousunda iştirakın birmənalı şəkildə əleyhinədir.
– Bəs perspektivdə Müsavatla əməkdaşlıq qalırmı?
– Hər şeyi yerində və zamanında müzakirə edərlər.
– Bu yaxınlarda ABŞ dövlət katibinin demokratiya məsələləri üzrə müavini Cənubi Qafqazın iki ölkəsində oldu, ancaq Azərbaycana gəlmədi. Bu, o deməkdirmi ABŞ demokratiya məsələlərində Azərbaycanı tam iqnor edib?
– İqnor edib yox, ABŞ indi onun hayındadır ki, Azərbaycan tam Şimali Koreya olmasın. 2024-cü ilin yarısı gedib, ABŞ-nin dövlət katibi 3 dəfə Azərbaycanın başçısı ilə siyasi məhbuslar məsələsini müzakirə edib. Hazırda Yaxın Şərqdə və Ukraynada müharibə, Sakit okean hövzəsində Çinlə ağır rəqabət, belə bir şəraitdə ABŞ-nin dövlət katibi Əliyevə insan haqlarına əməl etməklə bağlı beynəlxalq öhdəliyini xatırladır. Onlar başa düşür ki, çevrə qapanır, Azərbaycan Türkmənistan və Şimali Koreya standartlarına doğru gedir. Ona görə də körpülərin tam yandırılmamasına çalışırlar.
– Tramp hakimiyyətə gəlsə, Şimali Koreya təhlükəsi yarana bilərmi?
– Xeyr. Tramp siyasətdə yeni deyil və 4 il prezident olub. Azərbaycandakı siyasi durumla Trampın və başqanının prezident olmasının birbaşa əlaqəsi yoxdur. Əlbəttə, indiki prezident idealist çıxışlar edir, bütün dünyada azadlıqları müdafiə edir, bunu eşitmək dünyanın hər yerində demokratları ruhlandırır. Yaxud Blinken son 6 ayda Əliyevlə Azərbaycandakı siyasi məhbuslar məsələsini müzakirə edir. Bunlar xoşdur, amma açığı nəyəsə nail olublar? Baydenin idealist çıxışları, Blinkenin Bakıya zəngləri nəticəsində indiyə qədər 303 məhbusdan yalnız Qubad İbadoğlunun azadlığa çıxmasını göstərə bilərik. Ancaq Tramp prezident olanda, bizim 19 yanvar mitinqindən sonra 53 siyasi məhbus azad olunmuşdu. Ən böyük mitinqimiz də, ən böyük əfv fərmanı da Trampın hakimiyyəti dövrünə düşmüşdü. Yəni birbaşa bağlamaq ki, Tramp gələndən sonra avtoritar liderlər istədiklərini edəcəklər, elə olmayacaq.
– Deməli, sizin Qərb demokratiyasının Azərbaycana münasibətdə gözləntiniz yoxdur?
– Var. Bilirsiniz necədir, gərək, ortada olan həqiqəti tapmağa çalışaq. Azərbaycan cəmiyyətində iki radikal səhv yanaşma var: bəzilər hesab edir ki, daxili faktor heç nə etmir, hər şey dünya güclərinin mövqeyinə bağlıdır. İsrarla təlqin edirlər ki, xalq kimdir, nə zaman böyüklər qərar verəndə, Azərbaycanda vəziyyət dəyişəcək, bu, səhvdir. İkinci radikal səhv yanaşma, dünyanın gedişatında Azərbaycandakı hadisələrə təsiri yoxdur. Həqiqət ondan ibarətdir ki, xalq həlledici amildir və bunu xalqımızı ruhlandırmaq üçün demirəm. 2018-ci ildə Ermənistanda inqilab olanda Putin Rusiyası güclüydü, ya yox?
– İndikindən daha güclüydü Rusiya…
– ABŞ Prezidenti də Tramp idi, Paşinyan da həbsdəydi. Ancaq erməni xalqı 3-4 saatda kütləvi hərəkata başlayıb Sarkisyanı hakimiyyətdən getməyə məcbur etdi. Düzdür, təəssüf ki, Ermənistandan misal gətirməli oluram, amma başqaları da var. Əslində, bu, azərbaycanlılara toxunmalıdır, Putinin güclü vaxtında, Tramp da hakimiyyətdə olanda qonşularımız demokratik inqilab edibsə, biz niyə edə bilmərik? Bu, nə bədbinlik və nə özgüvənsizlikdir, Putin dəyişməsə, Azərbaycana çarə yoxdur… Birinci xalq faktorudursa, ikinci amil də var, 2005, 2010 və digər seçkilər saxtalaşdırlandan sonra Qərb dünyası nə deyirdi?
– Bir addım irəliləyişdir…
– Bəli, halbuki, saxtakarlıq olub, əlimizdən mandatımızı alıblar, lakin Qərb ölkələrindən biri utanmadan deyir ki, Azərbaycan demokratikləşmə istiqamətində addım atdı.
– Yaxud 2003-cü ildə seçki başa çatmamış ABŞ rəsmisi Armitac Əliyevi təbrik etdi…
– Bəli. Çünki o zaman dünyada indiki gündəm yox idi, Putin və avtoritarzim beynəlxalq faktora çevrilməmişdi, təkqütblü dünya olduğundan Vaşinqton düman edirdi ki, hamısı düzələcək. Həmin illərdə Əliyevin təsdiqlədiyi milli təhlükəsizlik konsepsiyasında Azərbaycanın inteqrasiyası avroatlantik məkana yazılmışdı. Deməli, o zaman bizim mübarizəmiz görməzdən gəlinirdi. İndi 2003 və 2005-ci illərdə etdiklərimizin mənzərəsini yaratsaq, dünyanın münasibəti necə olar, tam tərsinə… Ona görə də yuxarıdakı radikal yanaşmaları rədd etmək lazımdır.
– Yekun sullarıma gələk, ola bilər bunlara görə məni siz də, tərəfdarlarınız da qınayacaqsınız. Ancaq sabah bu məsələlər gündəmə gələndə, sizin cavabınıza ehtiyac olmasın. Bir neçə gün əvvəl, AXC-nin 35 illiyi qeyd olundu, Azərbaycanın müstəqillik qazanması baxımından böyük bir tarixdir. Ancaq indiki vəziyyətin yaranmasında, yəni İlham Əliyevin hakimiyyətə gəlməsində və Azərbaycanda monarxik rejimin qurulmasında siz də daxil, xalq hərəkatının liderləri, İsa Qəmbərin və Etibar Məmmədovun siyasi-mənəvi məsuliyyəti yox deyilmi? Mən Elçibəyin adını çəkmirəm, çünki bu məsələ tarixçilərin öhdəsindədir…
– Mən şəxsən elə bir məsuliyyət daşıdığımı düşünmürəm. Faktlara da müraciət edə bilərik. Bilirsiniz, ölkə çıxılmaz, Azərbaycan demokratiyası da acınacaqlı durumdadır. Belə bir ümumi şəkildə şablon ifadəni, “hamımız günahkarıq” deyə təkrarlayaq. Təbii ki, hamımızın indiki duruma məsuliyyəti var. Lakin konkret olaraq, nə İlham Əliyevin, nə Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlməsində özümü məsul bilirəm. Birincisi, Heydər Əliyevin hakimiyyətə dəvət olunmasının əleyhinə olmuşam, hər yerdə də açıq demişəm və o prosesdə də iştirak etməmişəm. İştirak edən cəbhədaşlarımı vaxtında qınamışam, indi yox. İlham Əliyevin hakimiyyətə gəldiyi 2003-cü ildə müxalifətin birliyi naminə əlimdən gələni etmişəm. 2003-cü il siyasi fəaliyyətimin ən parlaq dövrlərindən biri idi. Bir vacib məqamı xatırladım, Xalq Cəbhəsində məlum parçalanma olmamışdan əvvəl 2000-ci ildə İsa Qəmbərin liderliyi ilə parlament seçkilərinə getməyi təklif etmişəm.
– Mən elə 2000-ci il seçkilərindəki faktları sizə göstərəcəm. Bu şəkil “Azadlıq” qəzetinin 2020-ci ilin parlament seçkisinin təbliğat kampaniyasındandır, İlham Əliyevin şəklidir. Həmin dövr idi ki, “Azadlıq” qəzetində müxalifətdəki və iqtidardakı islahatçılardan silsilə yazılar yazılır, onların əməkdaşlığının mümkünlüyü vurğulanır. S onra həmin yazıları yazan adam gedib Az.Tv-də Almaniyanı “dağıtdı”. Bu həmin dövr idi ki, İsa Qəmbər “hakimiyyətin dəyişəcəyi şəksizdir” bəyanatını verir, təsisçi olduğu qəzet isə “X” günüylə cəmiyyəti “mübarizə”yə hazılayırdı. Yaxud Etibar Məmmədov İlham Əliyevin prezident seçiləcəyini fantaziya sayırdı. Nəhayət, biz dəfələrlə Demkonqress, SİDSUH, DUBB və daha hansı adlarla müxalifətin birləşib, ayrılan qurumlarını gördük. Bunları ona görə sadaladım ki, siz 30 illik bu səhvlərin indiki mənzərəni yaratdığını etiraf edirsinizmi?
– Yox. Birinci ondan başlayaq ki, mən özüm də “Azadlıq” qəzetində fəaliyyətə başlamışam, dost olan adamlar da orada çalışıb. Ancaq qəzetdə indiyə qədər 100-dən çox adam işləyib və onların hamısı təsdiqləyər ki, mən də hamı kimi qəzeti alıb oxuyandan sonra xəbər tutmuşam. Yəni senzor işləmirdim ki, hansısa materialları öncədən görüm. Əslində, bu suala görə təşəkkür edirəm. Bu yazıların əksəriyyəti Siyasət Şöbəsinin rəhbəri İbrahim Məmmədovun idi, sonra Az.Tv-də Almaniyanı “dağıtdı” və “Əmək” ordeni aldı. İndi o gedişlə bütün deputat olanların da məsuliyyətini mənə yükləyəcəksiniz? Hərənin özünün əməlinin öz məsuliyyəti var. Həmin 2000-ci ildə Xalq Cəbhəsinin qeydiyyatı ləğv olunub, əgər partiyanın siyasəti idisə, qeydiyyat niyə ləğv olunurdu? Deməli, mənim münasibətim fərqli olduğundan o da “Azadlıq” qəzetində qala bilmədi, çıxıb getdi. Onunla birgə başqaları da getdi, adlar çəkmək istəmirəm. Bilirsiniz ki, o dövrdə islahat xətt aparan adamların hamısı qəzetdən uzaqlaşdırılıblar.
– Ancaq səhvlər olub da Əli bəy, yəni həmin təbliğat kampaniyasının o cür verilməsi səhv idi…
– Natiq bəy, dedim axı, AXCP-də bugünə kimi nə qədər mövqeyini sapanlar və dönüklər olub, onlara əliniz çatmır, onların məsuliyyətini qoyun mənim üzərimə də… Xətrinizə dəyməsin, sizinlə bir yola çıxmışam, sona qədər gedirəm, siz qalırsınız, üçüncü gəlib məsuliyyəti məndən tələb edir, axı mən gedirəm, büdrəməmişəm. 2000-ci ildə İsa Qəmbərə təklif etdim ki, bir yerdə gedək, siyahıda da birinci sən olacaqsan, seçki də proporsional qaydada keçirilirdi. İsa Qəmbər həmin gedişlə deputat olacaqdı.
– Bəli, “Elçibəy-İsa Qəmbər siyahısı” vardı…
– Bəli, həmin siyahıda birinci onun, ikinci mənim adım idi. İndi köhnə söhbətləri uzatmaq istəmirəm. 2003-cü ildə bizi siyasi qüvvə kimi siləcəkdirlər, bizim də Elçibəyin sağlığında AMİP-lə tərəfdaşlıq sazişimiz vardı. Partiyada parçalanma olanda Etibar Məmmədov ənənəvi müttəfiqlərimizin bizi məhv etmək istədiyini görəndə, bizi partiya kimi tanıdığını bildirdi. Ona görə Etibar Məmmədovu dəstəkləyəsi olduq, amma hara qədər, seçki kampaniyasının gedişində görəndə ki, İsa Qəmbər şanslıdır, onda ad çəkmək istəmirəm, bir sıra adamlarla AMİP liderinə təzyiq etdim ki, o güzəştə getsin. Bu məsələnin bəzi hissəsini Qurban Məmmədov danışıb. Beləliklə, onları razılığa gətirdik, Londonda “Dördlər”in görüşünə hazır layihə ilə getdim ki, seçkiyə vahid namizədlə qatılaq. Lakin mən gecə yatdığım yerdə, o razılıq pozulubsa, niyə məsuliyyət üzərimdə qalmalıdır?!
– Mən başqa məsələyə diqqətinizi yönəltmək istəyirəm, bütün bu danışdıqlarınızdan Heydər Əliyev məharətlə istifadə edib oğlunu hakimiyyətə gətirdi. Bunu qəbul edirsinizmi?
– Bəli, o hissəsini qəbul edirəm, amma bir az da hüquqşünaslığımdan irəli gəlir, deyirəm, hər kəsin məsuliyyəti fərdi olmalıdır. Kollektiv məsuliyyət fərdi məsuliyyəti aradan qaldıran amildir.
– Siz də ətrafınıza elə adamları yığın ki, dayanaqlı olsun da.
– Natiq bəy, birincisi o zaman hadisələr indikindən çox intensiv şəkil alırdı və siyasi partiyayıq. Bu, xüsusi xidmət orqanı deyil, partiyadır, adama deyə bilməzsən ki, qoşulma. İkinci, bütün yaxşı resurslar və yaxşı yaşamaq imkanı hökumətin əlində toplanıb. Həmin dövrdə şəxsi münasibətlərdə yaxşı olan cəbhədaşlardan biri hökumət məmurları ilə əlaqələr yaradandan sonra mənə belə bir etiraf etdi ki, o, məni də bu işə qoşmaq istəyirdi və AXCP-yə hökumətlə əməkdaşlıq təklifi vardı.
– Həmin adam yəqin indi də deputatdır?
– Dəqiqləşdirmək istəmirəm… Mənə dedi ki, Əli, o tərəfdə başqa həyat var, biz yaşamırıq. Bütün maddi nemətlər, siyasi imtiyazlar, hər şey hökumətin əlində toplanıb və sənin təşkilata cəlb etdiyin adamların hamısı da sufi deyillər. Onların arasında da maddi nemətlərə, imtiyazlara can atanlar var. Hökumət də belələrini tapıb, sovurub özlərinə birləşdirdilər. İndi bunların hamısının məsuliyyətini onlardan imtina edənin üzərinə qoymaq sizi rahat edirsə, buyurun!
