عُشر. این واژه این روزها برای باغ‌داران هراتی نماد زورگیری و فشار است. باغ‌داران می‌گویند که وقتی نیروهای طالبان برای گرفتن عشر و زکات می‌آیند، آنان از ترس این‌که با مجازات سنگین‌تر روبه‌رو شوند، ناگزیر اند به درخواست طالبان گردن بنهند. مشکل، از قول این باغ‌داران، این است که آنان امسال -به‌خاطر افزایش رقابت در بازار- مجبور هستند داشته‌های خود را به قیمت ارزان‌تر از سال‌های قبل بفروشند و در عین حال عشر نیز بپردازند.
سلطان‌احمد، مالک یکی از باغ‌های میوه به مساحت سه جریب زمین در ولسوالی انجیل شهر هرات است. او در یکی از روزهای گرم تابستان مصروف چیدن شفتالو از درختان است تا بامداد فردا محصولات خود را جهت فروش به میدان بار ببرد.
سلطان‌احمد می‌گوید: «حکومت طالبان بر محصولات زراعتی و باغ‌داری عشر تعیین کرده است، اما هیچ کاری برای ما انجام نمی‌دهد. وقتی زمینه‌ی انتقال محصولات ما به بیرون کشور مهیا نیست و بازار مناسب فروش داخلی وجود ندارد، چرا ما باید به طالبان عشر بدهیم؟»
سلطان‌احمد می‌گوید که طالبان از هر ۸۰ کیلوگرام محصول کشاورزی و باغ‌داری، چهار کیلوگرام را به‌عنوان عشر از باغ‌داران طلب می‌کنند.
سنگینی عشر و ناگزیری
گردآوری عشر از سوی طالبان بر شانه‌های بسیاری از باغ‌داران، از جمله عبدالحمید، یکی از باغ‌داران مسن در ولسوالی گذره هرات سنگینی می‌کند؛ اما او از بیم این‌که وضعیت برایش بدتر شود، هیچ اعتراضی در مقابل نیروهای طالبان نمی‌تواند.
عبدالحمید شفتالوهایی را که از باغش چیده، به میدان بار قفسلان، نرسیده به آسیاب کلوخی درب قندهار آورده است، اما خریدار کم است.
او به روزنامه اطلاعات روز گفت: «ما در هر هفته دو بار زمین‌ها را آبیاری کردیم، اما می‌بینید که حالا کسی میوه‌های ما را نمی‌خرد. چهار کیلو شفتالو را به ۱۰۰ افغانی هم می‌دهم، اما کسی نمی‌خرد.»
عبدالحمید و دو فرزندش که یک سال وقت شان را برای مراقبت از باغ شان صرف کردهاند، می‌گوید که دیگر باغ‌داری به‌دلیل پرداخت عشر و زکات به طالبان و همچنین نبود بازار برای فرآورده‌های‌شان، شغل مناسبی برای تأمین نیازهای زندگی‌شان نیست.
در گوشه‌ای دیگر از میدان بار، جلیل‌احمد، یکی دیگر از باغ‌داران هرات ایستاده که چند کارتن انگور برای فروش آورده است.
جلیل‌احمد هم از طالبان می‌خواهد که فشارشان را ازروی «گلوی باغ‌داران» و کشاورزان به‌خاطر عشر و زکات بردارند و اجازه دهند که درآمد ناچیزی را که از همین کار شان بدست می‌آورند به سر سفره‌‌ی خانواده‌های‌شان ببرند.
او به روزنامه اطلاعات روز گفت: «هر چهار کیلوگرام انگور بالای خود ما ۷۰ الی ۸۰ افغانی تمام می‌شود، اما قیمت بازار ۶۰ افغانی است و این روزها ما انگورهای خود را به تاوان می‌فروشیم. ما ماندیم که چه کار کنیم؛ تمام میوه‌ها روی دست ما مانده است و طالبان هم می‌گویند عشر بدهید.»
گردآوری عشر بدون توجه به وضعیت روز
منابع مردمی به روزنامه اطلاعات روز گفته‌اند که طالبان افراد مشخصی را برای جمع‌آوری عشر در هر ولسوالی پیش از آغاز فصل برداشت میوه و فرآوردهای کشاورزی منصوب کردهاند و از مردم خواسته‌اند که هرچه زودتر عشر شان را بپردازند.
چندین باغ‌دار به روزنامه اطلاعات روز گفتند که نیروهای مسلح طالبان پس از ختم فصل برداشت، به باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی سر می‌زنند و براساس تخمینی که قبلا خودشان از فرآورده‌های زراعتی کرده بودند، اقدام به گردآوری محصول می‌کنند.
مکتوب ملا قدرت الله احمدی، ولسوال طالبان برای ولسوالی زنده‌جان عنوانی کشاورزان به اختیار روزنامه اطلاعات روز قرار گرفته است که او با استناد به حکم ملا هبت‌الله آخوندزاده، از تمامی کشاورزان و باغ‌داران خواسته است که عشر بپردازند.
در این مکتوب آمده است: «به اساس حکم امیرالمؤمنین به تمام دهقانان/کشاورزان هدایت داده شده که اگر واجد شرایط عشر هستند باید هرچه زودتر عشر محصولات خود را بپردازند.»
در این مکتوب خطاب به ملا امامان مساجد تأکید شده است: «پرداخت عشر فرض الهی است و هر مسلمان مکلف است تا به‌خاطر پاکی مال خود عشر را پرداخت کند. از خطیب صاحب خواهشمند هستیم تا در ارتباط موضوع پرداخت عشر روشنی کامل به مردم ارائه کند.»
باج‌گیری در پاسگاه‌ها
براساس اطلاعات منابع محلی، نیروهای طالبان در هرات تنها به جمع‌آوری عشر اکتفا نکرده‌اند. آنان در پاسگاه‌های امنیتی در مسیر منتهی به شهر هرات نیز از مردم پول می‌خواهند.
یکی از باغ‌داران در ولسوالی انجیل هرات به شرط افشانشدن هویتش به اطلاعات روز گفت که بارها به نیروهای طالبان در پاسگاه مالان منتهی به شهر هرات پول پرداخته است. او گفت که در بدل هر کارتن میوه‌ی تازه ۲۰ افغانی پول پرداخت کرده است. مشخص نیست که این پول را طالبان به چه دلیلی جمع‌آوری کردهاند.
او گفت: «طالب‌های پاسگاه مالان از باغ‌داران پول می‌گرفتند و پول زیادی از مردم جمع‌آوری کردند. ما رفتیم پیش والی هرات و برایش گفتیم که این پول را نیروهای‌شان به چه حساب می‌گیرند و اگر مالیه می‌گیرند، چرا پس هیچ برگه و یا سندی ارائه نمی‌کنند.»
او افزود که پس از اعتراض و دادخواهی باغ‌داران، طالبان از گرفتن پول در دروازه‌های ورودی شهر هرات صرف نظر کردند؛ اما هیچ تضمینی وجود ندارد که دوباره این روند باج‌گیری از سر گرفته نشود.
جمع‌آوری عشر و زکات از سوی طالبان در هرات موضوع تازه نیست. طالبان در دوره‌ی نظام جمهوریت نیز به بهانههای مختلف از کشاورزان و باغ‌داران باج می‌ستاندند. بخشی از درآمد طالبان در هرات از عشر و زکات تأمین می‌شد. با روی‌کارآمدن مجدد حکومت طالبان در افغانستان، باغ‌داران و کشاورزان هرات امیدوار بودند که به روند باج‌دهی به طالبان نقطه‌ی پایان گذاشته شود، اما این کار صورت نگرفت. باغ‌داران هراتی می‌گویند که گرفتن عشر و پول به بهانههای مختلف از سوی طالبان با توجه به نبود بازار فروش بر شانه‌های آنان سنگینی می‌کند و آنان را به ادامه‌ی کار زراعتی دل‌سرد ساخته است.
کاهش قیمت در نبود بازار بیرونی
بشیراحمد احمدی، مدیر ترویج ریاست زراعت و مالداری هرات می‌گوید که به‌دلیل بارندگی‌های زیاد و به موقع، فرآورده‌های زراعتی در کل ۳۰ درصد افزایش را در قیاس به سال پار نشان می‌دهد.
او می‌افزاید که افزایش سطح محصول به‌دلیل نمونه‌گیری از باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی صورت گرفته است؛ «حاصلات زراعتی امسال خوشبختانه به پیمانه‌ی وسیع افزایش یافته است، اما حالا مارکت و بازار مناسب برای فروش کم است و دلیل این کار هم این هست که تمام میوه‌ها در یک زمان به پختگی می‌رسد و انبوه محصول به بازار وارد می‌شود و این قیمت‌‌ها را کاهش می‌دهد.»
باغ‌داران و دهقانان می‌گویند که طالبان از یک‌سو عشر و زکات می‌خواهند و از سوی دیگر برای مشکل نگه‌داری محصولات (در غیاب سردخانه‌های معیاری) و صادر کردن محصولات به بازارهای بیرونی هیچ سیستم حمایتی ندارند. این وضعیت سبب شده که باغ‌داران با دست پر به بازار بیایند و با دست خالی به خانه‌های خود برگردند. یادداشت: نام‌های مصاحبه‌شوندگان مستعار است.