Noong Marso 13, 2018, naglabas ng pahayag si dating Pangulong Rodrigo Duterte na nagsasabing aalis na ang Pilipinas bilang state party sa Rome Statute na nagtayo ng International Criminal Court (ICC). Nagkatotoo ito noong 2019. 

Ito ang mga rason ng ating pag-atras ayon kay Duterte: paglabag sa kanyang karapatan sa due process, kawalang ng jurisdiction kay Duterte, ang pangingibabaw ng mga batas ng ating bansa, presidential immunity from suit at kakulangan ng kinakailangang publikasyon sa Philippines’ Official Gazette.

Lumabas ang desisyon matapos simulan ng ICC ang paunang imbestigasyon sa drug war ng administrasyong Duterte. Sa parehas na taon, naglunsad na sila ng pormal na inquiry. Matapos ang ating pag-alis, wala na ring naging plano ang administrasyong Marcos Jr. na maging bahagi uli ng ICC. Ayon kay Marcos Jr., ang desisyong ito ay para protektahan ang ating soberanya. Wala na raw tayo sa jurisdiction ng international tribunal at dapat na Pilipino ang mag-imbestiga sa dating pangulo.

Sa unang tingin, makatarungan ang desisyong ito dahil nanggagaling ito sa kagustuhang depensahan ang ating soberanya. Ayon sa kanya, dapat ay dito talakayin ang kaso sa halip na sa The Hague dahil sa Pilipinas nangyari ang ‘di umanong krimen at Pilipino rin ang mga biktima.

Tila makatwiran naman ang argumentong ito, ngunit kung titingnan nang mas mabuti, paimbabaw ang desisyong ito. Hindi pinagtuunan ni Marcos Jr. ng pansin ang katotohanan na mayroon nang complaint laban kay Duterte bago pa siya magdesisyon para sa Pilipinas na umalis sa Roman Statute. Hindi nawala ang jurisdiction ng ICC sa kaso mula sa pag-alis dahil nauna ang complaint.

Dahil naganap ang paunang imbestigasyon ni retired prosecutor Fatou Bensouda noong Pebrero 2018 bago pa kumalas ang Pilipinas sa ICC, itinuloy ang proseso ng imbestigasyon. Kahit ang Korte Suprema, kinikilala na sa kabila ng pag-alis ng Pilipinas, obligado pa rin tayong makipagtulungan sa imbestigasyon. Direkta at tiyak na pahayag ito ng Korte Suprema na tumutukoy sa kaso ni Duterte.

Malinaw sa desisyon ng korte na hindi maaaring gamitin ni Rodrigo Duterte ang pag-alis ng Pilipinas sa Rome Statute bilang paraan ng pag-iwas sa imbestigasyon ng ICC prosecutor para sa kanyang crimes against humanity na nakatali sa mga pagpatay sa war on drugs.

Dapat ay malinaw na kay Marcos Jr. ito nang tumanggi siyang makisama sa ICC probe. Ayon sa desisyon ng korte na isinulat ni Associate Justice Marvic Leonen, “Withdrawing from the Rome Statute does not discharge a state party from the obligations it has incurred as a member.”

Sa halip na usapin ng soberanya, mas usapin ito ng pagkilala sa ating mga obligasyong nakapaloob sa treaty na tinanggap natin bilang party ng Rome Statute. Binding ang mga treaty at dapat silang sundin nang tapat.

Parehas ang desisyon ng high court. Bilang dating state party, nakatali ang Pilipinas na kilalanin ang jurisdiction ng ICC at makisama sa mga proseso nito kahit matapos ang ating pag-alis sa treaty.

Bilang pangulo, nakatali na ngayon si Marcos Jr. na respetuhin ang desisyon ng korte kapag naglabas na ito ng pinal na desisyon. Obligado siyang sumunod dito sa kabila ng hindi niya pagsang-ayon. Sa kasaysayan, madalas na pinupuna ng pangulo ang Korte Suprema, ngunit wala siyang kapangyarihan na ipagwalang-bahala ang mga hatol nito. 

Ayon sa datos ng gobyerno, higit sa 6,000 na tao ang nawalan ng buhay dahil sa 200,000 anti-drug operations. Nilalabanan ng ICC prosecutors ang datos na ito dahil ayon sa kanila, mas mataas ang bilang ng namatay na nasa 12,000 hanggang 30,000. Sa United Nations Report on the Human Rights Situation in the Philippines naman, itinatala na 8,663 ang namatay bilang resulta ng drug war. 

Itong isyu ng hindi pagsunod sa ICC ay hindi lang usapin ng soberanya. Isa itong laban upang mabigyan ng hustisya ang libo-libong biktima ng drug war ni Duterte.