خالد محمدی
در بیست‌وششم مارچ سال جاری میلادی، یک بمب‌گذار انتحاری موتر حامل شهروندان چینی در منطقه‌ی «بشام» در ایالت خیبرپختونخوا را هدف قرار دارد. در آن حمله پنج انجنیر چینی و راننده‌ی پاکستانی آنان کشته شدند. این موتر پس از انفجار به داخل دره سقوط کرده بود و به همین‌خاطر شناسایی اجساد بسیار دشوار شده بود. این رویداد هنگامی رخ داد که کاروان این انجنیران از اسلام‌آباد، پایتخت پاکستان به سمت سد داسو، که توسط یک شرکت چینی ساخته می‌شود، روان بودند.
این حمله تهدید کلانی در برابر پروژه‌های بلندپروازانه‌ی پکن در پاکستان تلقی می‌شود. چین در سال ۹۴ قرارداد سرمایه‌گذاری به ارزش ۴۶ میلیارد دالر را با پاکستان امضا کرد. این قرارداد احداث جاده، خطوط آهن، اعمار نیروگاه‌های برق، ترمینال گاز مایع و خط لوله‌ی گاز به پاکستان را شامل می‌شود؛ اما با به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، تهدید امنیتی بر پروژه‌های چین در پاکستان افزایش یافته است. پاکستان با بحران شدید مالی و اقتصادی مواجه است و در مقطع کنونی قادر به راه‌اندازی عملیات گسترده‌ی نظامی برای سرکوب گروه‌های شبه‌نظامی نیست.
چین افزون بر پاکستان، روابط نزدیک با حکومت طالبان در افغانستان برقرار کرده است. پکن همچنین سفارت افغانستان را به طالبان واگذار کرده و اعتبارنامه‌ی اسدالله بلال کریمی، سفیر حکومت طالبان در پکن در نشست رسمی از سوی شی جین پینگ، رییس‌جمهور این کشور پذیرفته شده است. از سویی هم، هیأت‌های مختلف از طالبان به چندین نشست رسمی در چین دعوت شده‌اند. در چندین مورد، چین درحالی‌که بر گسترش روابط با پاکستان، از جمله روابط اقتصادی تأکید داشته است، از طالبان خواسته است که در راستای مبارزه با گروه‌های تروریستی اقدام کنند. طالبان به پکن اطمینان داده‌اند که از افغانستان هیچ تهدیدی علیه منافع هیچ کشوری نیست. اما در کنار گروه‌های تروریستی‌ای چون تحریک طالبان پاکستان (تیتیپی)، جنگ‌جویان اویغورها نیز در افغانستان حضور دارند.
اسلام‌آباد از حکومت طالبان در افغانستان می‌خواهد که تهدیدهای امنیتی به این کشور را دفع کنند و به همین منظور، هیأت پاکستانی به رهبری محمد خرم آغا، معاون وزارت داخله‌ی پاکستان به افغانستان سفر کرد. این هیأت با مولوی محمدنبی عمری، معاون وزارت داخله‌ی طالبان و امیرخان متقی، وزیر خارجه‌ی طالبان دیدار کرده است.
در اطلاعیه‌ی وزارت داخله‌ی طالبان که چهارشنبه (۹ جوزا) منتشر شد، آمده است که معاون وزارت داخله‌ی طالبان از حمله به انجنیران چینی در ایالت خیبرپختونخوا به‌عنوان رویداد تروریستی یاد کرده و ادعا کرده است که حکومت طالبان از خاک افغانستان اجازه‌ی سوءاستفاده به هیچ‌کس را نمی‌دهد و از دیگران هم همین تقاضا را دارد.
اما وزارت خارجه‌ی پاکستان گفته بود که هیأت اعزامی این کشور تحقیقاتی درباره‌ی حمله به انجنیران چینی را با وزارت داخله‌ی طالبان در میان گذاشته و خواستار کمک طالبان برای گرفتاری عاملان این رویداد شده است. پاکستان ادعا کرده است که حمله‌ی بشام در افغانستان سازماندهی شده است.
ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان می‌گوید که ناتوانی نیروهای امنیتی پاکستان نباید باعث ملامتی افغان‌ها شود و باید پاکستان در راستای تأمین امنیت اقدام کند.
او در مصاحبه با رادیو ملی افغانستان، تحت کنترل طالبان گفت: «ما برای بهبود روابط با پاکستان تمام تلاش خود را کردیم. متأسفانه یاد کردن اتهام‌های بی‌مورد و بی‌جا هیچ دردی را دوا نکرده و روابط دو کشور را خدشه‌دار می‌سازد. اگر در پاکستان کدام حادثه می‌شود، نباید به افغانستان ربط داده شود.»
از زمان روی‌کارآمدن حکومت طالبان در افغانستان، چندین‌بار هیأت‌های بلندپایه‌ی پاکستان به کابل آمده‌اند و از طالبان خواسته‌اند که در راستای مهار تهدید تروریسم و ناامنی همکاری کنند. در ماه حوت دو سال قبل خواجه محمد آصف، وزیر دفاع و جنرال ندیم احمد انجم، رییس سازمان اطلاعات نظامی پاکستان (آی‌اس‌آی) به افغانستان آمدند. این هیأت پناهگاه‌های تحریک طالبان پاکستان (تیتیپی) را به مقامهای طالبان سپرد که علیه شان اقدام کند، اما هیچ گزارشی مبنی بر اقدام طالبان علیه تیتیپی به خواست اسلام‌آباد صورت نگرفت. طالبان در مدت سلطه‌ی‌شان در افغانستان تنها ادعای هدف قراردادن و سرکوب شاخه‌ی خراسان دولت اسلامی (داعش) را مطرح کرده‌اند.
نظامیان پاکستانی چندین مرتبه بر قلمرو افغانستان حمله‌های هوایی و توپخانه‌ای انجام داده‌اند و رسانه‌های پاکستانی هم ادعا کرده‌اند که بخشی از این حمله‌ها بر مواضع تیتیپی انجام شده است. این حمله‌ها نقض صریح حریم زمینی افغانستان قلمداد می‌شود که پس از دودهه توسط پاکستان انجام شده است.
سرکشی طالبان
پاکستان از حامیان اصلی به قدرت رسیدن طالبان بود و برای دودهه پس از فروپاشی طالبان براثر حمله‌ی ائتلاف جهانی به رهبری ایالات متحده امریکا، میزبان برخی از رهبران و مقامهای طالبان بود؛ اما محاسبه‌ی اسلام‌آباد از کنترل بر گروه‌های تروریستی توسط طالبان اشتباه از آب در آمد. طالبان پیوند مستحکمی با برخی از گروه‌های تروریستی دارند. تحریک طالبان پاکستان (تیتیپی) که تهدید جدی برای منافع پاکستان به حساب می‌آید، در هنگام جنگ طالبان در افغانستان از این گروه حمایت کرده است. شماری از فرماندهان و نیروهای تیتیپی دوشادوش گروه طالبان در مقابل حکومت پیشین افغانستان و متحدان غربی آن، از جمله امریکا جنگیده‌اند و این باعث شده که طالبان خودشان را مدیون تیتیپی بدانند.
مبارزه با تیتیپی برای حکومت طالبان هم آسان نیست و نارضایتی برخی از فرماندهان این گروه که وابستگی به تیتیپی دارند را در پی خواهد داشت. به‌باور برخی از تحلیل‌گران مسائل افغانستان و پاکستان، فشار حکومت طالبان بر تیتیپی، این گروه را تحت فشار قرار خواهد داد که با دیگر گروه‌های تروریستی، از جمله شاخه‌ی خراسان دولت اسلامی (داعش) بیعت کند و آن زمان، تهدید امنیتی برای حکومت طالبان بیشتر می‌شود. این در حالی است که داعش جدی‌ترین تهدید برای حکومت طالبان در افغانستان قلمداد می‌شود و در دوران حاکمیت طالبان حمله‌هایی بر مقامهای طالبان و نیروهای این گروه انجام داده است. داعش عملا ادعای تأمین امنیت سرتاسری طالبان در افغانستان را نیز زیر پرسش جدی برده است.
آتش‌بس ناکام
حکومت طالبان و به‌ویژه سراج‌الدین حقانی، وزیر داخله‌ی طالبان و رهبر شبکه حقانی که مسئول خونین‌ترین و مرگ‌بارترین حمله‌ها در افغانستان بوده است، تلاش زیادی برای برقراری آتش‌بس میان اسلام‌آباد و تیتیپی کرده است. طالبان چندین‌بار میزبان گفت‌وگوهای صلح میان حکومت پاکستان و تیتیپی بوده‌‌اند که منجر به آتش‌بس شکننده شد. تیتیپی حکومت پاکستان را به نقص آتش‌بس متهم کرد و در نوامبر ۲۰۲۲ به نیروهایش دستور داد که حمله در پاکستان را از سرگیرند و از آن زمان تا اینک، بیشتر ایالت‌های خیبرپختونخوا و بلوچستان گواه حمله‌های تیتیپی و متحدان آن بوده است. تیتیپی از تاکتیک‌‌های گروه طالبان که در مقابل حکومت افغانستان و متحدان غربی آن استفاده می‌کردند، بهره می‌برد. این تاکتیک‌ها شامل استفاده از نیروهای انتحاری، موترهای بمب‌گذاری‌شده و حمله‌های مسلحانه و شبانه بر نظامیان پاکستانی است.
تحریک طالبان پاکستان (تیتیپی) از ائتلاف برخی از گروه‌های جهادی پاکستان در سال ۲۰۰۷ ایجاد شد. بیت‌الله محسود نخستین رهبر این گروه بود که در حمله‌ی هوایی ارتش پاکستان در سال ۲۰۰۹ کشته شد. حکیم‌الله محسود، دومین رهبر تیتیپی هم در سال ۲۰۱۳ در حمله‌ی هواپیمای بدون سرنشین امریکایی در وزیرستان شمالی کشته شد. نورولی محسود، سومین رهبر تحریک طالبان پاکستان است که نیروهای تحت امرش در افغانستان نیز جنگیده‌اند و مهارت بلند در جنگ چریکی و فعالیت‌های تروریستی دارند. تیتیپی از بدو تأسیس، رفته‌رفته حمله‌هایش را در پاکستان افزایش داد. حمله به یک مکتب تحت مدیریت ارتش پاکستان در سال ۲۰۱۴ در پیشاور که به کشته‌شدن دست‌کم ۱۵۰ نفر، از جمله ۱۲۱ دانش‌آموز انجامید، از «مرگ‌بارترین» حمله‌های این گروه است. پس از این حمله، ارتش پاکستان عملیات گسترده‌ی پاکسازی را در مناطق قبایلی در ایالت خیبرپختونخوا -هم‌مرز با افغانستان- راه‌اندازی کرد و بخشی از فرماندهان و نیروهای تیتیپی مجبور شدند که به افغانستان کوچ کنند. اما تیتیپی دوباره نیروهایش را در پاکستان منسجم کرد و از کاهش بودجه‌ی ارتش در ایالت‌های خیبرپختونخوا و بلوچستان بهره برد. حمله‌های تیتیپی پس از روی‌کارآمدن مجدد طالبان در افغانستان، در پاکستان سیر صعودی را به خود گرفت.
بربنیاد چندین گزارش شورای امنیت سازمان ملل متحد، ۲۰ گروه تروریستی، از جمله شبکه القاعده، داعش و تیتیپی در افغانستان حضور دارند. سلطه‌ی طالبان پس از دودهه جنگ در افغانستان باعث «الهام‌بخشی» و «انگیزه‌دهی» به گروه‌های شبه‌نظامی و جهادی در سراسر افغانستان و پاکستان شده است. گروه‌هایی چون تحریک طالبان پاکستان (تیتیپی) و ارتش آزادی‌بخش بلوچستان در رویای بدست آوردن جغرافیا در پاکستان هستند. ارتش پاکستان بارها از دستیابی تروریستان و شبه‌نظامیان به تسلیحات ساخت امریکا که از حکومت پیشین افغانستان به‌جامانده، ابراز نگرانی کرده است. نظامیان پاکستانی گفته‌اند که ستیزه‌جویان با استفاده از این سلاح‌های پیشرفته و مجهز با دید شب، نظامیان این کشور را هدف قرار می‌دهند. با فروپاشی حکومت افغانستان، قاچاق سلاح رونق یافته است. برخی از نیروهای تیتیپی که دوشادوش طالبان در افغانستان می‌جنگیدند، به‌عنوان «غنیمت جنگی» به بخشی از این تسلیحات دست یافته و آن‌ها را به پاکستان منتقل کرده‌اند.
افزایش روزافزون تهدیدهای امنیتی در پاکستان، کشوری مجهز به سلاح هسته‌ای، نگرانی ایالات متحده امریکا را نیز برانگیخته است. در اواسط ماه ثور سال جاری جنرال مایکل کوریلا، فرمانده ستاد فرماندهی مرکزی امریکا (سنتکام) به اسلام‌آباد سفر و با جنرال عاصم منیر، رییس ستاد ارتش پاکستان دیدار کرد. این جنرال ارشد امریکایی بر حمایت از پاکستان در مواجهه با تهدیدهای تروریستی تأکید کرد و از بخشی‌هایی از ایالت خیبرپختونخوا -هم‌مرز با افغانستان- بازدید کرد. این ایالت کانون شورشگری و تروریسم در پاکستان است.
پاکستان برای چندین دهه است که با فعال نگه‌داشتن مدارس دینی که برخی از آن‌ها روایت تندروانه‌ای از اسلام را تدریس می‌کنند، باعث رشد انگیزه‌های «جهادی» شده است. اسلام‌آباد برای دودهه از جنگ و ناامنی در افغانستان حمایت کرد تا طالبان به قدرت برسند؛ سپس به «عمق استراتژیک» در این کشور دست پیدا کند و جلو نفوذ هند، رقیب دیرینه‌ی خود را بگیرد. اینک که طالبان در افغانستان حاکم هستند، بساط تروریسم و افراط‌گرایی در پاکستان پهن شده است و ارتش و سازمان استخبارات قدرتمند این کشور هم قادر به جلوگیری و یا کاهش تهدیدهای تروریستی و امنیتی نیستند. این موارد در حالی رخ داده است که بارها مقامهای حکومت پیشین افغانستان به اسلام‌آباد هشدار داده بودند که حمایت از تروریسم باعث خواهد شد که ناامنی در آن کشور نیز گسترش یابد؛ اکنون همین سناریو عملی شده است.