پولی شدن خدمات در شفاخانه‌های دولتی

این‌روزها برای یاسین، مردی حدود پنجاه‌‌ساله، سخت‌‌ترین روزهای زندگی‌اش رقم خورده است. او که پس از پانزده سال کار در یکی از اداره‌های دولتی در سرپل، به‌ دستور طالبان اخراج شده، اکنون با بیماری همسرش که مبتلا به مشکل کیسه صفرا است، دست‌‌وپنجه نرم می‌کند. بیماری همسر او شدت یافته و با تهوع و استفراغ همراه شده است. آنان ناگزیر به شفاخانه‌ ابوعلی سینا در بلخ مراجعه کرده‌اند، اما بخشی از خدمات دولتی این شفاخانه به دستور طالبان پولی شده است.

یاسین می‌افزاید: «همسرم چند سال بود بیمار بود، اما این وقت‌ها وضعیت‌اش زیاد خراب شد. ده‌ هزار افغانی پس‌‌انداز داشتم، همان را گرفته بلخ آمدیم. از بخت بد ما، در شفاخانه‌ دولتی هم حالا پول می‌گیرند. از وقتی که آمدیم، از معاینه تا عملیات مجبور شدیم پول پرداخت کنم.»

یاسین از این‌که در برابر خدمات دولتی مجبور به پرداخت پول شده، انتقاد می‌کند و می‌گوید که پس از خانه‌نشین شدن هیچ پولی ندارد.

او در مورد هزینه‌هایی که در شفاخانه‌ دولتی ابو علی سینا بلخ پرداخت کرده، چنین روایت می‌کند: «۵۸۰ افغانی به‌‌خاطر معاینات ابتدایی و خون پرداخت کردم. ۲۰۰ افغانی برای بسترشدن، سه هزار افغانی برای عملیات پرداخت کردم. البته هزار و ۵۰۰ افغانی رسمی و هزار و ۵۰۰ افغانی دیگر را به‌عنوان شیرینی گرفتند. همین قسم، هزار و ۴۵۰ افغانی را وسایل عملیات خریدم. پول باقی‌ مانده را از بیرون دارو گرفتم. در هشت روز، یک قلم داروی رایگان ندادند. فعلا نسخه دارم، ولی پول نیست که خریداری کنم.»

یاسین می‌گوید ناچار است از نزدیکانش مقداری پول برای ادامه‌ی درمان همسرش قرض بگیرد؛ «از یک بچه‌ کاکایم پول درخواست کردم. معلوم نیست که پول می‌دهد یا خیر. انتظار می‌کشم تا ختم امروز، شاید پول روان بکند. اگر روان نکرد، زنم بدون دارو می‌ماند.»

یاسین که از بیکاری رنج می‌برد، از پولی شدن روند ارائه‌ی خدمات درمانی در شفاخانه‌ دولتی ولایت بلخ شاکی است و این تصمیم طالبان را ظلم آشکار در برابر شهروندان فقیر و بی‌بضاعت بیان می‌کند.

یاسین می‌افزاید: «این واقعا بی‌عدالتی است. ما مردم فقیر و بیکار، از کجا بکنیم پول را؟ تنها امید ما فقیران همین شفاخانه‌های دولتی بود، اما حالا پول می‌گیرند.»

منابع معتبر در ریاست صحت عامه‌ ولایت بلخ تأیید می‌کنند که وزارت صحت عامه‌‌ی طالبان به‌تاریخ بیستم حوت سال ۱۴۰۳، طی یک مکتوب رسمی از مسئولان شفاخانه‌ حوزوی ابو علی سینا بلخی خواسته است تا پس از این در برابر ارائه‌‌ی خدمات صحی از بیماران پول جمع‌آوری کنند.

براساس لایحه‌ای که در برخی از بخش‌های این شفاخانه نصب شده، برای هر نوع خدمات نرخ مشخصی تعیین گردیده است. مطابق این نرخ‌‌نامه، مبالغی از ۲۰ افغانی تا هزار و ۵۰۰ افغانی برای خدمات مختلف وضع شده است.

در این لایحه، هزینه‌ی معاینه‌ عادی ۲۰ افغانی، بستر شدن ۲۰۰ افغانی، سی‌تی‌اسکن ۵۰۰ افغانی، ام‌آرآی ۵۰۰ افغانی، اکسری ۱۰۰ افغانی، سایر معاینات ۱۰۰ افغانی، هستوپتالوژی ۲۵۰ افغانی، و عملیات‌ها میان هزار تا هزار و ۵۰۰ افغانی مشخص شده است.

دستان خالی و هزینه‌ی درمان بلند

مردی با چشم‌های نگران و لباس‌های کهنه به ستون‌های آهنی مقابل غرفه‌ تازه‌ تأسیس‌‌شده برای جمع‌‌آوری پول از بیمارداران تکیه داده و در انتظار نوبت ایستاده است. نامش عبدالله است؛ مردی که زندگی‌اش را میان بیکاری، فقر و بیماری به‌ سختی پیش می‌برد.

عبدالله می‌گوید که حتا در بهترین روزهای کاری‌اش دست‌‌مزدش از ۱۵۰ افغانی فراتر نمی‌رود، اما حالا داکتران بخش صحت روان به او گفته‌اند که برای انجام معاینات و سی‌تی‌اسکن خانمش باید مبلغی در حدود هزار و ۲۰۰ افغانی پرداخت کند؛ رقمی که عبدالله شاید در شش روز کار پیاپی هم نتواند آن را به‌‌دست آورد.

او مانند صدها بیماردار دیگر، روزهای زیادی را در «چوک مردی‌کاربازار» در آرزوی یافتن کار می‌گذراند؛ اما حالا در شفاخانه‌ دولتی ابو علی سینا، میان بی‌پولی و بیماری درمانده است. او می‌گوید: «هیچ‌کس نیست یک داروی آرام‌‌بخش به خانمم بدهد. همگی به فکر این هستند که باید اول پول را پرداخت کنم. هیچ فکر نمی‌کنند که ما مردم غریب پول را از کجا پیدا کنیم.»

عبدالله نیز مانند بسیاری از شهروندان، شفاخانه‌های دولتی را تنها پناهگاه بیماران نادار می‌دانست. اما حالا زیر سلطه‌‌ی طالبان، او باور دارد که این امید نیز از دست رفته است.

او می‌گوید: «مردم فقیر پس چه کنند؟ وقتی ما پول داشته باشیم چرا به شفاخانه دولتی بیاییم؟ خدا شاهد است که من فعلا دو هزار افغانی قرض کرده آمدیم.»

نگرانی عبدالله تنها محدود به پولی شدن خدمات شفاخانه نیست؛ او توان پرداخت هزینه‌هایی را که داکتران برای معاینه و درمان خانمش تعیین کرده‌اند، ندارد.

او می‌افزاید: «۲۰ افغانی در معاینه دادم، ۲۰۰ افغانی را هم به‌خاطری که باید بستر شود، گرفتند. حالا هزار و ۲۰۰ افغانی دیگر را به‌خاطر معاینات و آزمایش خون‌اش می‌گیرند.»

پایان درمان رایگان

در حالی‌ که براساس قانون اساسی نظام پیشین و قانون صحت عامه‌ افغانستان، ارائه‌ی هرگونه خدمات درمانی در مراکز دولتی باید به‌ شکل کاملا رایگان باشد، اما طالبان با تعدیل این قوانین، روند تازه‌ای را آغاز کرده‌اند که بیماران را وادار به پرداخت پول در برابر خدمات درمانی می‌سازد.

پیش از این، شرافت زمان، سخن‌گوی وزارت صحت عامه‌‌ی طالبان در گفت‌وگو با رسانه‌ها، پولی شدن خدمات درمانی در شفاخانه‌ دولتی کابل را تأیید کرده و گفته بود که این روند قرار است در سایر شفاخانه‌های کشور نیز عملی شود.

او مدعی شده بود: «امارت اسلامی تلاش دارد که دست بخش صحت را از کمک‌های جهانی کوتاه کند و این بخش را به خودکفایی مطلق برساند.»

این تصمیم در حالی گرفته شده که میلیون‌ها شهروند افغانستان در فقر مطلق به‌‌سر می‌برند. با پولی‌سازی خدمات درمانی، نگرانی‌ها از فاجعه‌ی انسانی گسترده‌تر افزایش یافته است.

 شفاخانه دولتی اما پولی

شفاخانه‌ حوزوی ابو علی سینا بلخی، بزرگ‌ترین مرکز درمانی دولتی در زون شمال افغانستان به‌ شمار می‌رود. این نهاد صحی نه‌‌تنها به بیماران ولایت بلخ، بلکه به بیماران ولایت‌های دیگر، از جمله سمنگان، جوزجان، فاریاب، سرپل، تخار و گاه حتا بادغیس خدمات ارائه می‌کند.

به‌‌تازگی، کمال‌‌خان زدران، سخن‌گوی صحت عامه‌‌ی طالبان در بلخ ادعا کرده است که روزانه دست‌‌کم دو هزار و ۵۰۰ بیمار به این شفاخانه مراجعه می‌کنند. این در حالی‌ است که طالبان هم‌‌زمان با اجرای طرح پولی‌‌سازی خدمات صحی، این مرکز درمانی را با کمبود جدی کادر متخصص و بستر کافی روبه‌رو ساخته‌اند.

شفاخانه‌ ابو علی سینا، با حمایت مالی کشور آلمان، حدود سیزده سال پیش با ظرفیت ۴۰۰ بستر ساخته شد. اما پس از بازگشت طالبان به قدرت، ظرفیت این شفاخانه به ۸۰۰ بستر افزایش یافته است. با آن‌که ظرفیت بستر افزایش یافته، اما منابع صحی می‌گویند که تعداد داکتران و تشکیلات کارمندی همچنان براساس ساختار پیشین باقی مانده است.

یکی از داکتران این شفاخانه، که به‌دلیل نگرانی‌های امنیتی نخواست نامش فاش شود، به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «ما داکتر و کارمند برای ۴۰۰ بستر را داریم، اما اکنون بیماران ما در سطح ۸۰۰ بستر هستند. بنابراین، نمی‌توانیم به بیماران درست رسیدگی کنیم. به‌ جایی که داکتران ما بیشتر شوند، اکثریت‌ شان خارج رفتند و یا ترک وظیفه کردند.»

او می‌گوید که پس از روی‌‌کارآمدن طالبان، شمار زیادی از کادرهای متخصص شفاخانه یا کشور را ترک کرده‌اند یا از وظیفه کنار رفته‌اند و این مسأله فشار مضاعفی بر کارمندان باقی‌ مانده وارد کرده است.

اشرف روان، آمر شفاخانه‌ حوزوی ابو علی سینا بلخی نیز بارها از کمبود کادرهای متخصص در این نهاد صحی ابراز نگرانی کرده و خواستار جذب داکتران ورزیده شده است. او اگرچه آمار مشخصی از میزان مهاجرت یا خروج داکتران متخصص ارائه نمی‌دهد، اما همواره تأکید کرده است که با خروج این کادرها، پیکر صحی بلخ آسیب جدی دیده است.

در چنین وضعیتی، اجرای طرح پولی‌‌سازی خدمات صحی، چالش بزرگی را برای شهروندان و به‌‌ویژه خانواده‌های فقیر و کم‌‌درآمد خلق کرده است. در حالی که طبق قوانین پیشین، دریافت خدمات درمانی رایگان از حقوق بنیادین هر شهروند شمرده می‌شود، اما این حق حالا با تصمیم طالبان در معرض حذف قرار گرفته است. 

داکتر فرید (نام مستعار)، یکی از کارشناسان صحی در ولایت بلخ می‌گوید: «خدمات صحی براساس ماده‌ ۵۲ قانون اساسی حکومت پیشین و ماده‌ دوم وزارت صحت، حق هر شهروند است. براساس این قوانین، حکومت موظف است که برای شهروندان خدمات صحی را رایگان ارائه کند. پولی‌شدن خدمات، جفایی به حق مردم افغانستان، به‌خصوص قشر فقیر جامعه است.»

او هشدار می‌دهد: «این موضوع فشار زیادی را بر خانواده‌های فقیر وارد می‌کند. در بسیاری موارد بیماران از درمان صرف‌ نظر می‌کنند یا تا زمانی که وضعیت‌شان وخیم و بیماری‌شان شدید نشود، به شفاخانه مراجعه نمی‌کنند و صبر می‌کنند، چون توانایی پرداخت هزینه را ندارند.»