ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر گروه طالبان روز چهارشنبه (۲۵ سرطان) در فرمانی شفاهی، نُه نفر را در مسندهای جدید گماشت. بااین‌حال، مطابق معمول، هیچ سند رسمی از این انتصاب‌ها منتشر نشده است؛ نه مکتوبی در میان است، نه مهر و نه امضایی که مشروعیت حقوقی این فرمان‌ها را تأیید کند.
این نخستینبار نیست که فرمان‌های رهبر طالبان بدون سند رسمی منتشر می‌شود. در حالی که در سراسر جهان، امضا و مهر مقام‌های ارشد دولتی یکی از الزامات قانونی برای اعتبار اسناد رسمی است، در ساختار اداره‌ی طالبان چنین چیزی وجود ندارد و فرمان‌های رهبر این گروه به‌‌صورت شفاهی یا تنها از طریق شبکه‌های اجتماعی اعلام می‌شود.
اغلب این فرمان‌ها از طریق حساب کاربری ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی گروه طالبان در ایکس منتشر می‌شود. او تا کنون هیچ‌‌گاه سندی حاوی امضا یا مهر رهبر طالبان را به نمایش نگذاشته است. ذبیح‌الله مجاهد، که از چهره‌های معتمد رهبر طالبان به شمار می‌رود، بیشتر وقت خود را در قندهار، مرکز تصمیم‌گیری‌های کلان این گروه، سپری می‌کند.
حساب ذبیح‌الله مجاهد در ایکس، با بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار دنبال‌‌کننده، یکی از پر مخاطب‌ترین حساب‌ها در میان کاربران افغانستان است. او از این بستر برای ترویج دیدگاه‌های طالبان، تبلیغ «امارت اسلامی» و معرفی رهبر این گروه به‌‌عنوان مرجع بلامنازع قدرت استفاده می‌کند.
دو نوع فرمان
بخشی از فرمان‌هایی که از سوی ملا هبت‌الله آخوندزاده صادر می‌شوند و موضوع‌شان مستقیما به توزیع قدرت، تخصیص ثروت یا جابه‌جایی‌های سیاسی ربط ندارد، دارای شماره و تاریخ صدور بوده و در قالب نسخه‌های چاپی منتشر و در جریده رسمی طالبان درج می‌شوند. پس از انتشار، این فرمان‌ها جنبه اجرایی پیدا می‌کنند و از سوی نهادهای حکومتی طالبان در سطح جامعه تطبیق می‌شوند. اما در مورد حکم‌هایی که نشان‌‌دهنده‌ی تغییرات و جابه‌جایی‌ها در ساختار قدرت و حکومت طالبان اند، وضعیت متفاوت است. این حکم‌ها معمولا فاقد تاریخ صدور بوده و بیشتر آن‌ها از طریق ذبیح‌الله مجاهد یا دفتر رسانه‌ای او منتشر می‌شوند. برخلاف عرف رایج در حکومت‌های رسمی، در این اسناد نه نشانی از امضا وجود دارد و نه مهری که اعتبار آن را تثبیت کند. با وجود این، این حکم‌ها و فرمان‌ها بدون چون‌‌وچرا تطبیق می‌شوند. منابع متعدد تأیید می‌کنند که تمام تصمیم‌های کلان، از جمله صدور حکم‌ها و فرمان‌های رهبری، در قندهار تنظیم می‌شوند. سپس این تصمیم‌ها به وزارت‌خانه‌ها، اداره‌ها و دفتر سخن‌گوی حکومت طالبان ابلاغ می‌شود تا به‌‌صورت رسمی اعلام و اجرایی گردد. هیچ مخالفتی با این تصمیم‌ها از سوی جامعه یا حتا اعضای برجسته‌ی این گروه برای مرکز قدرت طالبان، یعنی قندهار، قابل پذیرش نیست. مخالفت با حکم‌های رهبر به سرعت با سرکوب، بازداشت یا تهدید پاسخ داده می‌شود.
یکی از منابع نزدیک به طالبان در قندهار در گفت‌وگو با اطلاعات روز گفته است: «فرمان‌ها و حکم‌های مهم رهبر طالبان به‌‌صورت شفاهی به حلقه نزدیکش ابلاغ می‌شود و سپس این افراد آن را به وزارت‌خانه‌ها و ریاست‌ها می‌رسانند.»
او افزوده است: «تمام تصامیم مهم و کلیدی در قندهار گرفته می‌شود. ملا هبت‌الله آخوندزاده به‌گونه‌ی شفاهی فرمان و حکم می‌دهد و بعد این دستورها به کابل فرستاده می‌شود تا تطبیق شود. ملا شیرین، والی طالبان در قندهار و دیگر چهره‌های نزدیک به رهبر طالبان، در روند تصمیم‌گیری‌ها و جابه‌جایی مقام‌ها نقش اساسی دارند.»
طالبان به رهبر خود لقب «امیرالمؤمنین» داده‌اند؛ لقبی که نخستینبار در تاریخ اسلام به عمر بن خطاب، خلیفه دوم مسلمانان نسبت داده شد. البته در روزگار حکومت عمر بن خطاب سنت مکتوب‌‌نگاری، مهر و صدور فرمان‌های اداری با سند و سندیت رایج بوده است. خود عمر بن خطاب نیز برای تعیین و برکناری مقام‌ها، فرمان‌هایی با مهر رسمی صادر می‌کرد. اما در حکومت طالبان، بخشی از تغییر و تبدیل‌های مقام‌ها تنها با یک یادداشت ساده در ایکس از سوی ذبیح‌الله مجاهد یا دیگر مقام‌های رسانه‌ای این گروه صورت می‌گیرد؛ بدون آن‌که حتا تصویری از مکتوب، مهر یا امضای رسمی منتشر شود.
طالبان در چند نوبت، با انتشار نوارهای صوتی، ادعا کردند که رهبرشان در اجتماعات عمومی سخنرانی کرده است، اما هیچ خبرنگار یا فعال رسانه‌ای اجازه‌ی حضور در این نشست‌ها را نیافته و هیچ تصویری از آن سخنرانی‌ها منتشر نشده است.
تکرار یک سناریو؟
آیا ملا هبت‌الله آخوندزاده، که از نشان دادن چهره‌ی خود امتناع می‌ورزد، همان راهی را خواهد رفت که ملا عمر، بنیان‌گذار این گروه طی کرد؟ ملا عمر نیز در انظار عمومی ظاهر نمی‌شد و حتا مرگش تا مدت‌ها پنهان نگه داشته شد. شش سال پس از مرگ ملا عمر، طالبان اعلام کردند که او به اثر «قضای الهی» در ماه ثور سال ۱۳۹۲ خورشیدی از دنیا رفته است. آنان تا دو سال پس از مرگ رهبر شان، همچنان به‌‌نام او بیانیه، اعلامیه و فرمان صادر می‌کردند. مرگ ملا عمر حتا از بسیاری از اعضای ارشد طالبان و معاونان نزدیکش مخفی نگه داشته شده بود. زمانی که این خبر بالاخره فاش شد، شماری از چهره‌های کلیدی طالبان، از جمله ملا رسول، معاون ملا عمر، از بیعت با جانشین او، اخترمحمد منصور، خودداری کرد؛ رخدادی که منجر به نخستین انشعاب علنی در ساختار درونی طالبان شد.
اکنون به نظر می‌رسد که ملا هبت‌الله آخوندزاده و نزدیکانش در پی تکرار همان سناریو هستند. رهبر طالبان با پنهان نگه داشتن چهره‌اش و امتناع از دیده شدن در محضر عام زمینه‌ای را فراهم کرده تا در صورت مرگ یا کشته‌‌شدن، حلقه‌ی نزدیک به او در قندهار فرصت داشته باشند که پیش از علنی شدن خبر، فرد مورد نظر خود را به‌‌عنوان «امیرالمؤمنین» جدید شان معرفی کرده و قدرت اصلی طالبان را در شاخه‌ی قندهار نگه دارند.
در درون ساختار طالبان، سراج‌الدین حقانی، رهبر شبکه حقانی و وزیر داخله‌ی حکومت این گروه یکی از چهره‌های بارز است که چشم به مقام رهبری این گروه دوخته است. او با حفظ ساختار جنگی و نیروهای انتحاری شبکه خود، توانسته در چهار سال گذشته، پایگاه نظامی قدرتمندی را، به‌‌ویژه در مناطق شرقی افغانستان، حفظ کند.