فریدون ۳۲ ساله یکی از هزاران مهاجر افغانستانی است که از ایران اخراج شده و اکنون با همسر و دو کودک خردسالش به گذرگاه اسلامقلعه در ولایت هرات رسیده است. نگرانی و اضطراب از بازگشت به افغانستان تحت حاکمیت طالبان به وضوح در چهره‌اش دیده می‌شود. فریدون پیش از سقوط نظام جمهوریت در صفوف پولیس نظم عامه خدمت می‌کرد، اما حالا بیم آن دارد که هدف پیگرد یا حملات انتقام‌‌جویانه‌ی طالبان قرار گیرد.
او در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «در شرایط بسیار سختی قرار داشتم. ۱۰ روز تمام به‌‌خاطر نفرتی که علیه مهاجران افغانستان جریان داشت، نمی‌توانستم از خانه بیرون بروم. نه می‌توانستم سر کار بروم و نه هم از بازار یا دکان خرید کنم. حتا در نانوایی، کسی برای مهاجران نان نمی‌داد. در شرایط بد روحی و اقتصادی قرار گرفتم و حالا به افغانستان آمدم.»
فریدون می‌گوید پس از حمله‌ی اسرائیل به ایران، موج تازه‌ای از مهاجرستیزی علیه شهروندان افغانستان به بلندترین حد خود رسید و فشارها بر جامعه‌ی مهاجران به‌‌گونه‌ی بی‌سابقه‌ای افزایش یافت.
در این میان، گذرگاه اسلامقلعه که این‌روزها شاهد تردد گسترده‌ی مهاجران اخراجشده از ایران است، با کمبود شدید امکانات درمانی، مراقبتی و غذایی مواجه است. با آن‌که شهروندان کشور با ارسال محموله‌های کمکی تلاش کرده‌اند به این مهاجران یاری رسانند، اما حکومت طالبان واکنش چندانی نشان نداده و تنها به همان کمک‌های مردمی بسنده کرده است.
فریدون که با دستان خالی و دلی پر از هراس به افغانستان برگشته، نگران جان خود و اعضای خانواده‌اش است. او گفت: «اکثر نظامیان، حتا کسانی که اقامت قانونی دارند، این‌روزها زندگی ذلت‌‌باری را در ایران تجربه می‌کنند. مردم عام ایران برخوردی زشت و توهین‌‌آمیز با مهاجران دارند. فعلا هیچ‌‌کس مهاجر افغانستانی را به کار نمی‌گیرد. بعد از جنگ ایران و اسرائیل، شرایط بسیار بدتر شده. در خیابان‌ها ما را جاسوس اسرائیل صدا می‌زنند. ۱۰ شبانه‌‌روز مثل یک زندانی در خانه بودم. نمی‌توانستم برای خرید بیرون بروم. با خود گفتم که از این زندگی، مردن در وطن بهتر است.»
فریدون که نزدیک به چهار سال همراه با همسر و دو فرزندش در ایران زندگی کرده، می‌گوید سیاست‌های «نژادپرستانه و مهاجرستیزانه» در ایران شرایط زندگی را غیرقابل تحمل ساخته است.
او می‌گوید که جو ضدمهاجران افغانستانی در ایران، بهویژه پس از گسترش شایعه‌ها مبنی بر همکاری برخی مهاجران با اسرائیل، شدت یافته و همین فضا سبب شده است تا شمار بیشتری از نظامیان پیشین افغانستان ناچار به بازگشت شوند.
بااین‌حال، فریدون هنوز نمی‌داند آینده‌اش چه خواهد شد. او با دل نگران، آرزو دارد بتواند زندگی‌اش را در افغانستان از نو آغاز کند، اما بیم بازداشت و شکنجه را حس می‌کند.
«خواب از چشمانم پریده»
میلاد، یکی از این نظامیان سابق، در حال حاضر در شهر مشهد ایران زندگی می‌کند و همانند بسیاری دیگر از نظامیان دوره‌ی جمهوریت، از ترس بازداشت و اخراج روزهای سختی را سپری می‌کند.
میلاد پس از سقوط نظام جمهوریت بهدست طالبان، برای نجات جان خود و بهدلیل نگرانی از انتقامجویی طالبان، قریب به چهار سال پیش به ایران پناه برده است. او که در دوره‌ی جمهوریت عضویت اداره‌ی امنیت ملی را داشته، از وضعیت دشوار نظامیان پیشین در ایران چنین روایت می‌کند:
«اخراج اجباری مهاجران افغانستانی در ایران، نظامیان پیشین را واقعا نگران کرده است. با شدت گرفتن روند بازداشت در خیابان‌ها، یک ماه است که از خانه بیرون نشده‌ام. برگه اقامت موقت دارم، اما سربازان ایرانی به آن توجه نمی‌کنند. فقط در خانه هستم تا مبادا خدای ناخواسته با طرح اخراج اجباری روبه‌رو شویم.»
میلاد می‌گوید که ادامه‌ی این وضعیت تأثیرات منفی عمیقی بر روان او گذاشته و دچار افسردگی شده است. او از یک‌‌سو در هراس بازداشت و استرداد به افغانستان است و از سوی دیگر با فشارهای معیشتی و دشواری تأمین نیازهای خانواده در ایران مواجه است؛ موضوعی که زندگی او را در این کشور به کام تلخی کشانده است.
این نظامی پیشین به روزنامه اطلاعات روز گفت: «در سراسر خیابان‌های ایران، فرقی نمی‌کند که نظامی باشی یا فرد عادی، همه را اخراج می‌کنند. فعلا نظامیان بدترین شرایط را در ایران تجربه می‌کنند. باید به وضعیت نظامیان سابق توجه شود. گزارش‌های موثقی دریافت کرده‌ایم که طالبان در مرز، بهویژه در گذرگاه اسلامقلعه، با دقت و تمرکز جدی در پی شناسایی نظامیان پیشین در میان مهاجران برگشتی هستند. خواب از چشمانم پریده است.»
میلاد اکنون برای تأمین هزینه‌های زندگی خانواده‌اش در ایران، به انجام کارهای ساختمانی روی آورده، اما می‌گوید که حتا بهدست آوردن کار نیز برای مهاجران افغانستان بسیار دشوار شده است. او شرایط فعلی مهاجران در ایران را نگران‌‌کننده می‌داند و از سازمان‌های بین‌المللی می‌خواهد که توجه ویژه‌ای به وضعیت نظامیان دولت پیشین افغانستان در ایران داشته باشند.
پس از سقوط نظام جمهوریت در افغانستان، هزاران نظامی پیشین برای فرار از خطر، به ایران پناه برده‌اند. بااین‌حال، بسیاری از آنان در معرض خطر اخراج اجباری قرار دارند. این نظامیان همچنین به اعلام طالبان مبنی بر «عفو عمومی» اعتماد ندارند و می‌گویند که در صورت بازگشت، در معرض تهدید، بازداشت و شکنجه قرار خواهند گرفت.
نگرانی از انتقامجویی
در میانه نگرانی‌های گسترده‌ی نظامیان اخراجشده مبنی بر احتمال هدف قرار گرفتن توسط طالبان، حمدالله فطرت، معاون سخن‌گوی حکومت طالبان به‌گونه‌ای تلویحی وقوع برخی رفتارهای انتقام‌‌جویانه را تأیید کرده است.
او روز پنج‌شنبه (۲ اسد) در پیامی در ایکس نوشت: «در بعضی نقاط حادثات اندکی رخ داده است که سیاسی نه، بلکه شخصی و بسیار جزئی می‌باشند.»
فطرت تأکید کرده است که همه‌ی بازگشت‌‌کنندگان به کشور مشمول فرمان «عفو عمومی» می‌شوند و مدعی است که «هیچ‌‌کسی از لحاظ سیاسی با آنان دشمنی، تضاد و رفتار انتقام‌‌جویانه نمی‌کند. اگر چنین چیزی واقع گردد، حکومت (طالبان) از آن بازپرسی و جلوگیری می‌کند و عاملان آن مجازات می‌شوند.»
این در حالی است که روند اخراج مهاجران افغانستان از ایران طی هفته‌های اخیر به‌‌گونه‌ی بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. به‌گفته‌ی کمیته رسیدگی به امور مهاجران در ولایت هرات، تنها در یک ماه گذشته، دست‌کم ۷۱۱ هزار و ۱۰۸ مهاجر از طریق گذرگاه اسلامقلعه وارد افغانستان شده‌اند.
بااین‌حال، جدی‌ترین نگرانی در میان این جمعیت بزرگ اخراجشده، بهویژه در میان نظامیان سابق، احتمال حملات تلافی‌‌جویانه و انتقام‌‌جویانه از سوی طالبان است. بسیاری از آنان باور دارند که حکومت طالبان در طول نزدیک به چهار سال حاکمیت مجدد خود، نسبت به نقض مکرر فرمان عفو عمومی بی‌توجه بوده و هیچ سازوکار مؤثر یا شفاف برای پیگیری این موارد وجود نداشته است. همین مسأله، سطح ترس و اضطراب بازگشت‌‌کنندگان، بهویژه نیروهای نظامی و امنیتی پیشین را دوچندان ساخته است.
یادداشت: بهدلیل حساسیت موضوع، نام مصاحبه‌‌شوندگان در این گزارش مستعار انتخاب شده است.