Bahalı təyyarələr hansı pullarla alınır?
Parlamentin buraxılması xəbəri gündəmi zəbt etdiyinə görə, vitse-prezident xanımın yarım milyardlıq təyyarə alması xəbəri bir az kölgədə qaldı. Bildiniz, yaxın günlərdə “AZAL” həmin lüks B777-200 (LR) təyyarəsini Bakıya gətirib prezident ailəsinin ixtiyarına verəcək. Məlumata görə, VIP hökumət nəqliyyatı üçün dizayn edilən təyyarədən “Boing” şirkəti indiyə qədər 59 ədəd istehsal edib. Təyyarənin alınması üçün “AZAL” nə az, nə çox, 346 milyon 900 min ABŞ dolları və ya 589 milyon 730 min manat ödəyib, yəni yarım milyarddan çox. Yəqin ki, ölkənin ən böyük yeyinti şirkətləri arasında “AZAL” ilk beşlikdə yer alar. Zaman-zaman mətbuatda hava yolları şirkətinin havaya uçurduğu milyardlardan söhbət açılır, amma onun rəhbəri Cahangir Əsgərova dəyib-toxunan olmur. Səbəbi aydındır, o, ailəyə yaxın biridir və heç vaxt onların cızdığı dairədən kənara çıxmır. Xatırlayırsınızsa, üç il əvvəl Əsgərovun başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti Böyük Britaniyada “Farnborough Airshow-2016″ Beynəlxalq aerokosmik salonunda iştirak edərək, “Boeing”, “Ilyuşin”, “Antonov” və s. kimi böyük aviatikinti şirkətləri ilə danışıqlar aparmışdı. “Boeing” şirkətinin rəhbərləri ilə görüşdə 2018-2020-ci illərdə 10 ədəd Boeing 737 MAX təyyarəsinin tədarükü məsələsi müzakirə olunmuşdu. “Ilyuşin Finans Ko.” şirkəti ilə də MC-21 təyyarələrinin lizinqə verilməsi haqqında danışıqlar aparılmışdı. Tərəflər iyun ayında 10 yeni MS-21 orta magistral təyyarələrin lizinqə verilməsinə dair niyyət memorandumu imzalamışdılar. Təyyarələrin tədarükü 2019-2020-ci illər üçün nəzərdə tutulmuşdu. Sizcə, qiyməti çox baha olan təyyarələrin alınması üçün vəsait hardan gəlir? Ölkə büdcəsini bu bahalı təyyarələrə yönəltmək hansı zərurətdən doğur görəsən? Əslində, ekspertlər də təsdiq edir ki, “AZAL” kommersiya təşkilatı və dövlət müəssisəsi olaraq sözügedən təyyarələri öz gəlirləri hesabına əldə edə bilər. Amma o, ölkənin hava məkanında uçuşlara nəzarət edən yeganə monopolist şirkət olmasına baxmayaraq, hər il ziyanla işlədiyini bəyan edir. “Burada böyük mənimsəmələrdən söhbət gedir. Lakin bütün hallarda hesab edirəm ki, təyyarələrin alınması şirkətin daxili imkanları hesabına həyata keçirilməlidir. Həmin vəsait dövlət büdcəsinə yüklənməməlidir”. Bunu iqtisadçı Qadir İbrahimli deyir.
Hava yollarında tək inhisarçı
İndi baxaq, şirkət o təyyarələri öz imkanları hesabına alır, yoxsa yükləyir büdcənin üstünə? 2018-ci ilin yekunlarına görə, yerli aviaşirkətlər (“AZAL”, “BUTA”) ümumilikdə 208 milyon 233 min manat zərərlə işləyib. Bir ildə aviaşirkətlərin zərəri 2017-ci ilə nisbətən 20,8 faiz artıb. Ölkənin ən böyük inhisarçı şirkətlərindən biri olan “AZAL” büdcədən ən çox dotasiya alsa da, regionda ən baha qiymətə bilet satsa da, yenə də ziyanla işləyir. 2016-cı ildə Hesablama Palatası milyardlarla dollar yeyinti faktına görə şirkətdə audit yoxlamalar aparırdı. Sonra yoxlamaların nəticələri ört-basdır edilib getdi, Cahangir Əsgərov də, gördüyünüz kimi, sağ-salamat ortada yeyib, üzdə gəzir. “AZAL” ölkədə fəaliyyət göstərən bütün xarici hava yolları şirkətlərini bir-bir sıradan çıxarıb. Yadınızdadırsa, şirkət 4 il əvvəl Macarıstanın “WizzAir” və Türkiyənin “Pegasus” şirkətinin Azərbaycandakı fəaliyyəti dayandırıldı. Həmin hava yolları şirkətləri biletlərin ucuzluğuna görə populyar idi. Sonradan “WizzAir” aviaşirkətinin ölkədə fəaliyyəti təkrar bərpa edilsə də, hazırda şirkət ancaq Bakıdan Budapeştdə uçuşlar həyata keçirir.
Əsgərovu ailəyə bağlayan tellər
Başqa maraqlı bir məqam da var. Azərbaycan yeganə ölkədir ki, aviaşirkət hava limanının sahibidir və burada göstərilən bütün xidmətlər “SilkWay Holding”in nəzarətindədir. Bəli, elə əsl kilid məsələ də “SilkWay Holding”in üzərindədir. Həmin holdinqin kimin nəzarətində olduğunu da bilirsiniz-prezidentin qızı Arzu Əliyevanın. Ölkədəki bütün düyünləri yaradan yuxarıdakı qarışıq hakimiyyət kələfidir. Hansı sahədə düyünü tərpətsəniz, ucu gedib Əliyevlərin üstünə çıxacaq. Cahangir Əsgərov, adı ölkədəki korrupsiya cinayətlərində daim hallanan şəxslərdən biridir. Hakimiyyət nədən onu bu qədər cidd-cəhdlə qoruyur? Üç il əvvəl Hesablama Palatasının üstünü açdığı milyardlarla dollar yeyinti faktı kimlərin sayəsində ört-basdır edildi? Nədən o boyda qalmaqaldan sonra Əsgərovla bağlı heç bir ölçü götürülmədi? İlham Əliyev “kadr islahatı”nı əldə bayraq edib, Əsgərov kimilərini qoruyursa, onun islahatına hansı normal adam inanar?