خالد محمدی
بیش از صد نفر از باشندگان ولسوالی درایم بدخشان در شمال‌شرق افغانستان پیکر نظام‌الدین بای، فردی را که از سوی افراد منسوب به طالبان کشته شده جهت اعتراض در روز جمعه (۱۴ ثور ) به نمایش گذاشتند. این معترضان شعارهایی علیه طالبان پشتون‌تبار سر دادند و آنان را به شلیک به غیرنظامیان و ورود غیرقانونی به خانه‌های مسکونی متهم کردند.
معترضان که بر گرد پیکر نظام‌الدین بای جمع شده بودند، با شعار «عدالت»، خواستار تسلیم کردن نیروی طالبان که متهم به قتل است، شدند. چندین معترض شعار «مرگ به امارت» نیز سر دادند.
گفته می‌شود که طالبان پشتون‌تبار جهت تخریب مزارع کوکنار در روستای «قرلق» آمده بودند که با مقاومت مالک این مزرعه مواجه شده و این فرد براثر شلیک نیروهای طالبان کشته شده است.
یکی از معترضان ادعا می‌کند که نیروهای طالبان به سمت غیرنظامیان شلیک کرده‌اند.
یکی از معترضان گفت: «همین تظاهرات ما به‌خاطر حفظ ناموس و ارزش‌های ما است. پشتون‌ها در داخل خانه‌ها و حریم ما می‌شوند. مردم ما و قوم ما به همین‌خاطر تظاهرات کرده‌اند. از حکومت (اشاره به طالبان) می‌خواهیم که قاتل ما را بدهد.»
ورود طالبان به خانه‌ها و مزارع، از سوی باشندگان ولسوالی درایم «تجاوز» توصیف می‌شود و آنان از طالبان می‌خواهند که جلو این موارد را هرچه زودتر بگیرند.
یکی از افرادی که به نمایندگی از باشندگان درایم سخنرانی می‌کرد، گفت: «مردم ما دیدند که به ناموس و دین آنان تجاوز صورت می‌گیرد و در خانه‌ها وارد می‌شوند و دیوارها را چپه می‌کنند. مردم مجبور شدند که اقدام کنند و از این حرکت ناجوانمردانه و نامشروع مصون و محفوظ بمانند.»
یک روز پس از این رویداد، نیروهای طالبان بر باشندگان ولسوالی «ارگو»ی بدخشان نیز شلیک کردند و منابع محلی در بدخشان به روزنامه اطلاعات روز گفتند که در این رویداد یک نفر کشته و دست‌کم پنج نفر دیگر زخمی شده‌اند. فرد کشته‌شده در ارگو «عبدالباسط» نام دارد.
منابع مردمی گفتند که درگیری میان طالبان و باشندگان محل در روستای «گنده چشمه»ی ولسوالی ارگو پس از آن رخ داد که طالبان مانع تخریب مزارع تریاک شدند. باشندگان محل با بیل و چوب علیه طالبان در ارگو اعتراض کردند.
ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان در حساب ایکس خود نوشت که هیأت قاری فصیح‌الدین، رییس ستاد ارتش این گروه به‌منظور بررسی روند تخریب مزارع کوکنار و حل مشکلات به‌وجودآمده‌ی ناشی از آن در بدخشان توظیف شده است.
او گفت این هیأت وظیفه دارد که رویداد اخیر بدخشان را بررسی کند و گزارش آن را به نخست‌وزیر این گروه بسپارد.
مجاهد گفت: «در شماری از ولسوالی‌های بدخشان کوکنار کشت شده و پروسه‌ی ازبین‌بردن آن نیز آغاز گردیده است تا این پدیده‌ی ضدبشری و قاچاق از بین برده شود. هیچ منطقه از این حکم مستثنا نیست.»
مجاهد، برخی از افرادی را که از آنان به‌عنوان «متخلف» نام برد، گفت که با نیروهای امنیتی طالبان که مصروف مبارزه با کوکنار بودند، هجوم بردند.
طالبان در حالی بر مبارزه با کشت کوکنار تأکید دارند که طی دودهه‌ی اخیر بخشی از درآمد جنگی‌شان را از کشت، فرآوری و ترانزیت مواد مخدر کسب می‌کردند. اما ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان در اپریل ۲۰۲۲ طی فرمانی کشت، تولید، قاچاق، مصرف و خریدوفروش مواد مخدر را در افغانستان صادر کرد.
این در حالی است که پیشتر وزارت داخله و ریاست استخبارات طالبان، هر نوع برپایی تجمعات اعتراضی و راهپیمایی‌ها علیه این گروه را ممنوع اعلام کرده‌اند. طالبان پیشینه‌ی بازداشت عاملان و سازماندگان تجمع‌ها و راهپیمایی‌های اعتراضی را دارند.
اختلاف میان‌گروهی طالبان
بافت جمعیتی بدخشان بیشتر غیرپشتون است، اما با روی‌کارآمدن طالبان، آنان سعی کردند حضور نظامی نیروهای پشتون‌تبار در این ولایت را افزایش دهند. در همین روند، بخشی از طالبان تاجیک‌تبار از مسندهای مهم و کلیدی محلی برکنار شده‌اند و در عوض آنان طالبان پشتون‌تبار و بیشتر از ولایت‌های جنوبی گمارده شده‌اند.
طالبان بدخشانی به رهبری قاری فصیح‌الدین نقش برجسته‌ای در تسهیل سقوط ولایت‌های شمال‌شرقی از حکومت پیشین افغانستان داشته‌اند. شمار طالبان بدخشانی هم زیاد بودند و هم مجهز با تسلیحات پیشرفته؛ حتا دوربین‌های شب‌بین. اما وقتی طالبان به قدرت رسیدند، رفته‌رفته روند تضعیف طالبان تاجیک‌تبار را عملی کردند.
قاری فصیح‌الدین هرچند به‌عنوان رییس ستاد ارتش طالبان کار می‌کند، اما در قیاس به مقام بلند نظامی خود از صلاحیت و قدرت در وزارت دفاع طالبان برخودار نیست. وزارت دفاع طالبان در انحصار طالبان پشتون‌تبار و بیشتر از ولایت‌های جنوبی با محوریت قندهار قرار دارد.
قاری فصیح‌الدین با پشتوانه‌ی نظامی و نفوذ خود در بدخشان توانسته بود که مولوی امان‌الدین منصور، از افراد نزدیک خود را به‌عنوان فرمانده نیروی هوایی طالبان به‌کار بگمارد، اما پس از مدتی، امان‌الدین منصور از مقامش برکنار شد و به‌عنوان والی بدخشان گمارده شد. پس از برکناری منصور از مسند فرمانده نیروی هوایی طالبان، ماه حمل سال گذشته حدود ۲۰۰ نفر از طالبان بدخشانی هم از فرماندهی نیروی هوایی طالبان اخراج شدند. مولوی امان‌الدین از مسند والی طالبان برای بدخشان هم برکنار شد و به‌عنوان فرمانده قول اردوی ۲۱۷ عمری در قندوز گمارده شد.
اواخر سال گذشته محمدایوب خالد، فرمانده پشتون‌تبار طالبان و والی بدخشان دستور داده بود که سلاح و تجهیزات نظامی جنگ‌جویان تاجیک‌تبار این گروه مصادر شود. محمدایوب خالد گفته بود افرادی که نیاز به داشتن سلاح دارند، باید جواز حمل آن را از فرماندهی پولیس طالبان در بدخشان اخذ کنند و در غیر آن‌صورت اجازه ندارند که با خود سلاح حمل کنند.
روند سبز به رهبری امرالله صالح، معاون ریاست‌جمهوری در حکومت پیشین ادعا کرده است که رهبری گروه طالبان به‌خاطر «ریشه‌یابی» و «حل اختلافات» میان طالبان قندهاری و قاری فصیح‌الدین، رییس ستاد ارتش این گروه هیأتی گمارده است. روند سبز گفته است که در رأس این هیأت محمدهارون نافذ، یکی از رؤسای ریاست استخبارات طالبان قرار دارد.
در گزارش روند سبز ذکر شده است: «در مکتوب استخبارات طالبان به زبان پشتو نوشته شده است که در این اواخر کشیدگی و اختلاف میان مجاهدان قندهار و افراد قاری صاحب فصیح‌الدین زیاد شده است. هیأت وظیفه دارد که به اسرع وقت موضوع را بررسی نموده و راه‌حلی برای تعصبات قومی و زبانی در وزارت دفاع پیشنهاد نماید.»
روند سبز ادعا کرده است: «مدت‌ها است که رییس ستاد ارتش سمبولیک ملیشه‌های طالبان به حاشیه رفته است. او روزها در قندهار انتظار کشید تا توانست فقط یک نفر از فرماندهان خود را در ولسوالی وردوج حفظ کند. تمام سرکرده‌های طالب در بدخشان برکنار و یا تبدیل شده‌اند.»
روند سبز گفت که تمام مقام‌های بلندپایه‌ی حکومت طالبان در بدخشان قندهاری هستند و شروع به خلع سلاح و وضع قیودات در صفوف طالبان بدخشانی کرده‌اند.
رقابت و اختلاف شدید میان طالبان تاجیک‌تبار و پشتون‌تبار در بدخشان و تخار شکل گرفته است. برخی از ناظران بر این باور اند که نیروهای تاجیک‌تبار طالبان که از بدنه‌ی قدرت منزوی شده‌اند، در مواردی به گروه‌های دیگر همچون شاخه‌ی خراسان دولت اسلامی (داعش) می‌پیوندند. طی سال‌های گذشته افراط‌گرایی دینی در بدخشان رشد یافته است و طالبان تاجیک‌تبار با جنگ‌جویان اویغور در این ولایت نیز روابط نزدیک دارند.
از سویی هم، حکومت طالبان به انحصار شدید قدرت اقدام کرده است و بیشتر پشتون‌تباران در مسندهای کلیدی قرار دارند و معدود چهره‌های غیرپشتونی را که در مسندهای بلند گمارده‌اند، از صلاحیت زیادی برخوردار نیستند.