گروه طالبان وقتی در برابر حکومت پیشین میجنگید، با نیرو و امکانات کم توانست جنگ تبلیغاتی بسیار مؤثری را علیه نظام و اردوی قبلی راه بیندازد. بازوهای تبلیغاتی طالبان حالا آن تجربهی جنگ تبلیغاتی را در مقیاسی بزرگتر و در اشکال مؤثرتر برای تبلیغات ایدئولوژیک، یارگیری از میان شهروندان و ترویج و تمجید خشونت به کار میبرند. یکی از ابزارهای مهم این کارزار تبلیغاتی پلتفرم تیکتاک است.
پلتفرم تیکتاک، پس از ایکس (توییتر سابق) و یوتیوب، به میدان تبلیغاتی جدید طالبان، بهویژه شبکه حقانی به رهبری سراجالدین حقانی، وزیر داخلهی طالبان بدل شده است. پس از فروپاشی حکومت افغانستان، استفاده از تیکتاک در میان شهروندان و بهویژه پناهندگان در اروپا و امریکا افزایش یافته است و این باعث شده است که طالبان به یارگیری از میان این شهروندان بپردازند.
صدها حساب کاربری توسط طالبان و فعالان تبلیغاتیشان محتویات متنوعی در حمایت از حکومت طالبان و تطهیر عوامل انفجار و انتحار منتشر میکنند. از آنجا که تیکتاک محدودیت چندانی بر محتویات تبلیغی و خشونتآمیز مرتبط با طالبان وضع نکرده است، این پلتفرم امکان وسیعی برای طالبان فراهم کرده تا دست آزاد برای تأثیرگذاری بر افراد متمایل به ایدئولوژی رادیکال مذهبی داشته باشند. وقتی عبارتهای «امارت اسلامی افغانستان»، «استشهادی لشکر» و واژگان مرتبط دیگر را در موتور جستوجوی تیکتاک بنویسید، به بخش مهمی از محتویات تبلیغاتی طالبان در این پلتفرم دست مییابید. بیشتر حسابهایی که حامی طالبان در تیکتاک اند، با نامهای مستعار و بدون هویت اند.
تیکتاک تولید و تدوین محتوای صوتی و ویدیویی را با ابزارهای ساده و افکتهای متنوع برای کاربران آسان کرده است و به همین خاطر، ویدیوهای زیادی از سوی طالبان و هوادارانشان با پسزمینهی ویدیو و صدای متناسب در این فضا منتشر میشوند.
خالد بصیر، یکی از حسابهای کاربری وابسته به طالبان با بیش از ۳۴ هزار دنبالکننده و بیش از ۳۶۱ هزار لایک است که ویدیوهایی از مهاجمان انتحاری و مقامهای ارشد طالبان، از جمله سراجالدین حقانی، وزیر داخله و رهبر شبکه حقانی و ملا یعقوب، وزیر دفاع و فرزند ملا عمر، بنیانگذار طالبان منتشر میکند. این حساب ویدیوهایی بدرالدین حقانی، مشهور به «سالار استشهادیها»، برادر سراجالدین حقانی که در حملهی هواپیمای بیسرنشین امریکا در منطقهی وزیرستان در سال ۱۳۹۱ در پاکستان کشته شد، نیز منتشر کرده است. ویدیوهای این حساب کاربری بازدید بالایی گرفته است و طالبان و هوادرانشان کامنتهای حمایتی گذاشتهاند.
بسمالله سادات، یکی دیگر از کاربران تیکتاک با حدود هفت هزار دنبالکننده و ۱۰۳ هزار لایک است که محتوای تبلیغاتی با سرودهای طالبان پخش میکند. با بررسی این حساب کاربری وابسته به طالبان دیده میشود که عکسهایی از سراجالدین حقانی، ملا عبدالغنی برادر و دیگر مقامهای طالبان و نیروهای این گروه را منتشر کرده است.
«سلامی کانال» یکی از حسابهای ناشناس وابسته به طالبان با بیش از نُه هزار و ۹۰۰ دنبالکننده و بیش از ۵۱ هزار لایک، بیشتر ویدیوهایی منتسب به سخنرانیهای ملا هبتالله آخوندزاده، رهبر طالبان و ملا یعقوب، وزیر دفاع این گروه را منتشر میکند و برخی از این ویدیوها تا ۱۳۱ هزار بازدید خورده است.
خواجه نظیر، حساب وابسته به طالبان با بیش از ۱۹۶ هزار دنبالکننده و بیش از سه میلیون لایک است و ویدیوهایی از مقامهای طالبان، از جمله رهبر این گروه را منتشر میکند.
یارگیری از نظامیان پیشین
یک منبع آگاه در میان طالبان به روزنامه اطلاعات روز گفت که شبکه حقانی فعالیت تبلیغاتی برای متقاعد کردن نظامیان پیشین حکومت افغانستان مستقر در اروپا و امریکا را از طریق تیکتاک آغاز کرده است.
تیکتاک یکی از پلتفرمهای مورد علاقهی بیشتر نظامیان پیشین افغانستان مستقر در اروپا و امریکا است و شبکه حقانی از همین طریق کانال ارتباطی با برخی از این نظامیان برقرار کرده است.
منبع گفت که برخی از اعضای پیشین «قطعه محافظتی خوست» با تضمین شبکه حقانی و از طریق تیکتاک به افغانستان کشانده شدهاند.
«قطعه محافظتی خوست» بخشی از نیروهای ویژه در افغانستان بود که از سوی سازمان اطلاعات مرکزی امریکا (سیا) برای مبارزه با تروریسم آموزش دیده بود و تحت نظر این سازمان فعالیت میکرد.
یکی از اعضای پیشین قطعه محافظتی خوست مقیم ایالات متحده امریکا به روزنامه اطلاعات روز گفت که تصمیم بازدید از افغانستان را دارد و طالبان تهدیدی برای آنان نیستند و در میدان هوایی کابل از اعضای این قطعه استقبال کردهاند.
او چند ماه پیش گرینکارت (سند اقامت دائمی) امریکا را دریافت کرده است.
او افزود: «طالبان به ما کار ندارند و از ما خوشحال هستند، بهخاطریکه در امریکا پول پیدا می کنیم و این پول را به افغانستان میفرستیم. من وقتی ویدیوهایی از افغانستان را در تیکتاک میبینم، شوق میکنم که برای سفر آنجا بروم.»
طالبان در دورهی نخست حاکمیت شان در بین سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ نشرات تلویزیون را ممنوع اعلام کرده بودند و تنها بنگاه تبلیغاتیشان رادیو «صدای شریعت» و چند روزنامه و مجله بود، تا اینکه در حملهی ائتلاف جهانی به رهبری امریکا حکومت شان ساقط شد. طالبان با گسترش جنگ در مقابل حکومت پیشین و متحدان غربی آن به استفاده از شبکههای اجتماعی فیسبوک، ایکس، یوتیوب و پیامرسان واتساپ روی آوردند.
تا پیش از فروپاشی حکومت افغانستان، حضور طالبان و هوادارانشان در ایکس پر رنگ بود، اما رفته رفته، منتقدان طالبان در این پلتفرم حضور یافتند تا در مقابل طالبان و همفکرانشان واکنش نشان دهند. به نظر میرسد که تحت تأثیر این واکنشهای گستردهی خلاف طالبان، این گروه، بهویژه شبکه حقانی مدتی است که تمرکز خود را روی شبکه تیکتاک منتقل کرده است.
طالبان و شبکه حقانی عکس و ویدیوهایی مرتبط با نیروهای انتحاری و بخشهایی از عملیاتهایشان را در پلتفرم تیکتاک منتشر کردهاند. این محتویات بازدید زیادی داشتهاند و توسط گردانندگان تیکتاک حذف نشدهاند.
بسمالله تابان، یکی از مقامهای ارشد پولیس در حکومت پیشین و پژوهشگر مطالعات امنیتی، نظارت و فیلترینگ بر محتوای تیکتاک را در قیاس با سایر شبکههای اجتماعی کمتر میداند و معتقد است که بهخاطر همین عدم نظارت، طالبان و شبکه حقانی از تیکتاک برای ترویج و عادیسازی خشونت و جلبوجذب و ترویج تروریسم استفاده میکنند.
او به روزنامه اطلاعات روز گفت: «طالبان تیکتاک را بهعنوان پلتفرمی با قابلیت اجرایی بیشتر و محدودیت کمتر نسبت به ایکس مد نظر دارند. [از طرفی] علاقهمندی جوانان اهل افغانستان مهاجر به تیکتاک زیاد شده است. جوانان بیشتر به محتوای ویدیویی و خلاقانه علاقهمند هستند؛ طالبان هم از تیکتاک بهعنوان مرکز فرماندهی جلبوجذب نسل جدید استفاده میکنند و کوشش دارند که محتوایی را که در فیسبوک، انستاگرام و ایکس منتشر کرده نمیتوانند، در تیکتاک منتشر کنند.»
او افزود که تولید محتوای کوتاه، تدوین آسان و انتشار گسترده، ظرفیت تبلیغاتی طالبان را در تیکتاک بلند برده است؛ «تیکتاک قابلیت پخش ویروسی محتوا را دارد و این به معنای این است که به محتوای پرطرفدار اجازه میدهد که به سرعت در میان کاربران دستبهدست شود. این به طالبان و شبکه حقانی اجازه میدهد تا برنامههای تبلیغاتی خود را به سرعت بسیار بالا و با کمترین هزینه به جمع بزرگ مخاطبان برسانند. »
آقای تابان به هویت ناشناس حسابهای کاربری طالبان و هوادارانشان در تیکتاک اشاره میکند که باعث میشود طالبان فعالیت تبلیغاتیشان را بدون شناسایی عامل تبلیغات گسترش دهند؛ «گمنامی نسبی کاربران تیکتاک نسبت به سایر پلتفرمها بیشتر است. تیکتاک به کاربران این امکان را میدهد که با پروفایلهای ناشناس فعالیت کنند و به راحتی محتوا منتشر کنند. این امر به گروههای مانند طالبان و شبکه حقانی که بهدنبال حفظ هویت و فعالیتهای خود در سایه هستند، بسیار جذابیت دارد.»
هرچند طالبان تمرکز زیادی روی تیکتاک دارند، از پتانسیل رادیو و تلویزیون ملی افغانستان، خبرگزاری باختر، روزنامهها و وبسایتهای دیگر نیز برای پیشبرد محتوای تبلیغاتیشان استفاده میکنند. آنان همچنین حضور پر قدرتی در ایکس و یوتیوب دارند و به زبانهای فارسی، پشتو، انگلیسی، عربی و اردو محتوا تولید و منتشر میکنند.