طاهر، گیتاریست مزاری، این روزها با یکی از رنگ‌مالان به‌عنوان دستیار کار می‌کند. وقتی که طالبان آمدند، جای گیتار او در «رسته‌ی هنرمندان» شهر مزار شریف را جاروب گرفت. «رسته‌ی هنرمندان» واقع در ناحیه‌ی دوم شهر مزار شریف، مرکز بلخ تا پیش از روی‌کارآمدن طالبان جایی برای گردهم‌آمدن اهل هنر و موسیقی بود. این مکان هنری اینک به بازار فروش جاروب‌های دستی بدل شده است. طاهر، که نمی‌خواهد اسم اصلی‌اش را بگوید، ناگزیر شده است برای تأمین معیشت خانواده‌ی خود به رنگ‌مالی مشغول شود.
در بلخ، افرادی که اهل هنر موسیقی بودند، در نخستین روزهای تسلط طالبان یا از زادگاه خود فرار کردند یا دروازه‌های دفترها و آموزشگاه‌های موسیقی را بستند و مهر سکوت بر دهان زدند. در «رسته‌ی هنرمندان بلخ» ده‌ها آوازخوان، نوازنده و نیروی تدارکاتی‌شان مصروف فعالیت بودند و اینک بیشتر این افراد بیکار و خانه‌نشین شده‌اند.
برخی از باشندگان ناحیه‌ی دوم شهر مزار شریف به روزنامه اطلاعات روز گفته‌اند که دفترها و آموزشگاه‌های موسیقی در «رسته‌ی هنرمندان» تخریب شده و این مکان در اختیار جاروب‌فروشان قرار گرفته است.
یکی از جاروب‌فروشان به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که با آمدن طالبان، اهل موسیقی دفترهای‌شان را مسدود کردند و جاروب‌فروشان مکان «رسته‌ی هنرمندان» را کرایه کردند تا جاروب‌های تولیدی ولسوالی شورتپه را به شکل عمده و پرچون به فروش برسانند.
علاءالدین ۲۵ ساله یکی از باشندگان بلخ است که هفته‌ی چند بار از مسیر «رسته‌ی هنرمندان» در شهر مزار شریف عبور می‌کند. او به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که در دوران نظام جمهوری نوای سازوآواز از این مکان شنیده می‌شد، اما اینک از موسیقی در این مکان خبری نیست.
او می‌گوید: «طالبان تمام خوشی‌های مردم را حرام کردند و هیچ امیدی هم نیست که این گروه به هنرمندان و نوازندگان اجازه‌ی فعالیت دوباره بدهد. دیگر هیچ خبری از موسیقی در شهر مزار شریف نیست و چیزی هم که پخش می‌شود، سرودهای طالبان است.»
نقیب‌الله، یکی از آوازخوانان و نوازندگان مطرح ولایت بلخ است، اما حالا مجبور شده است که با ریکشا مسافرکشی کند تا مصارف خانوادهاش را تأمین نماید. او به روزنامه اطلاعات روز گفت که روزانه کم‌تر از ۳۰۰ افغانی عاید دارد و با این پول نمی‌تواند چرخ زندگی‌اش را بچرخاند. نقیب‌الله می‌افزاید که به بسیار دشواری تنها نیازهای اولیه‌ی خانوادهاش را فراهم می‌‌سازد؛ «پول همین ریکشا را از رفیق خود گرفتم و حالا مجبور هستم که روزانه ۳۰۰ افغانی برای این رفیق خود بدهم. زندگی خیلی سخت شده است.»
نقیب‌الله می‌گوید که یک مرکز آموزش موسیقی و نوازندگی را در منطقه‌ی «رسته‌ی هنرمندان» مدیریت می‌کرده است و در آن مکان، ده‌ها جوان به آوازخوانی و نوازندگی بلدیت پیدا کردند.
او گفت: «از میان هنرجوهایی که من داشتم سه نفر در برنامه‌ی رقابتی ستاره‌ی افغان شرکت و برای خود افتخار کسب کردند. من و دوستان دیگر در کنار این‌که در محافل خوشی مردم شرکت می‌کردیم، برای شماری از جوانان هم فرصت کاری فراهم کرده بودیم؛ اما طالبان همه چیز ما را گرفتند.»
فشاری که طالبان بر هنرمندان و اهل موسیقی آورده‌اند، حتا بر رفتار برخی از مردم نیز تأثیر گذاشته است. نقیب گفت: «اکنون روزگار ما بد شده است. ما دیگر جایگاه و ارزش گذشته را نداریم و در جامعه‌ای که تا دیروز هنرمند بودیم، امروز به‌عنوان افراد فاسد شناخته می‌شویم. پس از تغییر نظام، رفتار مردم هم در مقابل ما تغییر کرده است. این رفتار در گذشته بسیار خوب بود، اما حالا برخی مردم ما را حتا کافر می‌خوانند.»
زیر فشار بیکاری و ناداری، نقیب‌الله به ثبت‌نام کردن برای دریافت کمک‌های سازمان ملل متحد راضی شده است؛ «از طالبان چه بگویم. حتا مردمی که یک عمر برای‌شان خدمت کردیم، روحیه‌ی‌شان بد شده است. چند روز قبل، زمانی که درخواست کردم که در جمع نیازمندان به کمک‌های بشردوستانه‌ی سازمان جهانی غذا باشم، بعضی از مردم محل گفتند که نمی‌شود؛ من پولدار هستم و مستحق نیستم.»
فشارهای این‌چنینی سبب شده که نقیب‌الله شب و روز به ترک وطن فکر کند؛ «دیگر زندگی برای ما در زیر حاکمیت طالبان دشوار شده است. ما روزگار خوش نداریم و از بازار کار حذف شده‌ایم. به ما به‌عنوان منبع فساد و عامل بدبختی مردم نگاه می‌شود.»
یکی از آوازخوانان بلخ به روزنامه اطلاعات روز گفت که در رسته‌ی هنرمندان، ۲۰ زن پس از فراگیری مهارت‌های تصویربرداری، عکاسی و دیجی موسیقی مصروف به کار بودند، اما وقتی طالبان به قدرت برگشتند، همگی‌شان بیکار و خانه‌نشین شدند.
طاهر، که حالا رنگ‌مالی می‌کند، پس از سقوط بلخ به‌دست طالبان، یکی از گیتارهایش را پنهانی به خانه‌اش آورده است و هرازگاهی که دلش تنگ می‌شود، به‌یاد روزهای گذشته می‌نوازد؛ «این گیتار بخشی از جان من است و هرگز آن را از خودم دور نمی‌کنم و برخی شبها آن را بیرون می‌کنم و چند دقیقه می‌خوانم و می‌نوازم.»
طاهر با گلوی بغض‌کرده می‌افزاید: «روزهای زیادی گرسنگی کشیدم. هیچ‌کس به آوازخوانان و نوازندگان کمک نمی‌کند. افغانستان دیگر جایی برای زندگی ما نیست.»
این گیتاریست می‌گوید که تحت حاکمیت طالبان، هیچ افق روشنی برای ازسرگیری فعالیت آوازخوانان و نوازندگان نیست و طالبان «دشمن» موسیقی هستند.
با روی‌کارآمدن مجدد طالبان در قدرت در آگست ۲۰۲۱، سیاست ممنوعیت موسیقی و پخش آن از طریق رسانه‌ها به تدریج سختگیرانه‌تر شد. دفترهای ولایتی وزارت امر به معروف و نهی از منکر این گروه در چندین ولایت آله‌های موسیقی را آتش زدند و هشدار دادند با کسانی که موسیقی بنوازند، برخورد جدی خواهند کرد و موسیقی در شریعت اسلام «حرام» است.
در دوران حاکمیت طالبان بسیاری از اهالی موسیقی از ترس طالبان کشور را ترک کرده‌اند و شماری دیگر هم در تلاش خروج هستند. طالبان در نیمه‌ی دوم دهه‌ی ۹۰ میلادی، در دوره‌ی نخست حاکمیت شان هم موسیقی را ممنوع کرده بودند.
یادداشت: نام‌های مصاحبه‌شوندگان مستعار است.