لوحه «سینما آریانا» با خط نستعلیق با رنگ سفید، توجه عابران را به سمت ساختمان قدیمی دومنزله در نزدیکی «میدان پشتونستان» در سمت شمالی رودخانه‌ی کابل جلب می‌کند، اما هیچ خبری از نمایش فیلم در پرده‌ی این سینما نیست و دروازه‌ی آن مسدود است. طالبان تنها دو مرتبه دروازه‌ی این سینما را بازگشایی کردند و آن‌هم به هدف به نمایش گذاشتن فیلم‌های کوتاه و مستند در جشنواره‌ی فلم «دید نو». طالبان سه ماه پس از فروپاشی افغانستان، در فرمان هشت‌ماده‌ای، پخش «فیلم‌های مغایر اصول شرعی و افغانی، فلم‌هایی که سبب بد‌اخلاقی اجتماعی می‌شوند» را منع کردند و این امر تعطیلی سینما آریانا را کلید زد.
در بیشتر روزها، یک سرباز طالب با موهای ژولیده و بلند و کلاه قندهاری بر سر، برای پاسبانی جلو این سینما می‌ایستد. گزارشگر روزنامه اطلاعات روز که جهت بازدید از سینما «آریانا» رفته بود، می‌گوید که این عسکر طالبان در بیشتر ساعت‌های روز مصروف گوش دادن به ترانه‌های پشتویی است که در توصیف گروه طالبان سروده شده‌اند. محوطه‌ی سینما آریانا تحت پوشش کمره‌های امنیتی است و طالبان با استفاده از این کمره‌ها وضعیت امنیتی را کنترل می‌کنند.
بسیاری از افرادی که در نزدیکی «سینما آریانا» کاروبار و یا بساط دارند، از مصاحبه خودداری کردند. یک مرد جوان که مصروف فروختن نوشیدنی و سگریت در نزدیکی سینما آریانا است، در پاسخ به درخواست مصاحبه، نیروی طالبان را نشان می‌دهد و می‌گوید: «سینما کجا بود برادر. متوجه باش که دیوار موش دارد و موش هم گوش دارد.»
نمایش انتحار
«یک روز طالبان در سینما آریانا جشنواره‌ی فلم برگزار کرده بودند و من هم برای تماشا رفتم. یک فیلم در مورد گروه انتحاری طالبان بود و وقتی آن را دیدم، دلم از سینما رفتن بد شد. از سالن سینما بیرون شدم و پشت سر خود را هم نگاه نکردم، طالبان چیز دیگری برای نمایش دادن ندارند.»
این روایت محمدعلی، باشنده‌ی کابل از رفتن به سینما آریانا در ماه حمل ۱۴۰۱ در دوران حاکمیت طالبان است. او می‌گوید که هیچ‌گاهی شوق رفتن دوباره به سینما را تحت حاکمیت طالبان نخواهد کرد. او در هنگام صحبت دست خود را به ریش سفید خود می‌کشد و آهسته می‌گوید: «طالب به غیر از انتحار و انفجار، قتل، کشتار و سنگسار مگر چیزی برای نمایش دادن دارند؟ نیاز نیست به سینمای طالب برویم، خودمان هر روز با چشم خود می‌بینیم که طالب قتل، کشتار و غارت می‌کند.»
با ختم جشنواره‌ی «دید نو»، دروازه‌ی سینما آریانا دوباره به‌روی مردم مسدود شد. پرده‌ی نمایش این سینما به دستور طالبان و در زمانی که نمایش فیلم با روایت طالبان باشد، دوباره بازگشایی خواهد شد.
یکی از دکان‌داران در نزدیک سینما آریانا به روزنامه اطلاعات روز گفت که طالبان جز خشونت و جنگ، چیزی برای به نمایش گذاشتن روی پرده‌ی سینما ندارند و اگر دروازه‌ی سینما باز هم شود، به‌جز نیروها و هواداران‌شان کسی به آن‌جا نخواهد رفت.
او افزود: «اگر طالبان سینما آریانا را باز هم بکنند، فکر نمی‌کنم کسی آن‌جا برای دیدن فیلم برود. ما برویم در سینما و فیلمی ببینم که طالبان چگونه پل و پلچک را تخریب کردند یا چگونه مکتب‌ها را آتش زدند؟ چگونه واسکت انتحاری را به جان افراد خردسال بستند و به مساجد، شفاخانه‌ها و مکاتب روان کردند تا خودشان را انتحاری کنند؟ سینمای طالبان همین است و بس.»
محسن، یکی از باشندگان شهر کابل است که تجربه‌ی رفتن چندین مرتبه به سینما آریانا در دوران حکومت پیشین را دارد. او به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که بیشتر فیلمهایی از سینمای بالیوود هند در سینما آریانا به نمایش گذاشته می‌شد. به‌گفته‌ی او، این فیلم‌ها مخالف طرز فکر و اندیشه‌ی طالبان است و هیچ‌گاهی این گروه چنین فیلم‌ها را اجازه نمی‌دهد که در سینما به نمایش گذاشته شود.
او گفت: «با اعضای خانواده چندین بار به سینما رفتم. آن زمان (نظام جمهوریت) مثل حالا نبود که مردم نتوانند به سینما بروند. سینما رفتن جزء فرهنگ شهری در کابل بود و من حداقل هفته‌ی یک بار سینما می‌رفتم و تجربه‌ی خیلی خوبی بود.»
سفیدنمایی، کارنامه‌ی خونین؟
طی سه سال حاکمیت طالبان در افغانستان دو مرتبه جشنواره‌ی فیلم «دید نو» از سوی ریاست افغان فیلم تحت کنترل طالبان و با همکاری تلویزیون ملی برگزار شده است. طالبان در این جشنواره‌ها به‌گونه‌ی نمادین به زنان هم سهم دادند که در آن فیلم‌های کوتاه و مستندشان را به نمایش بگذارند، تا از این طریق نشان دهند که آنان مخالف حضور زنان در سینما نیستند.
علی محبی، دانش‌آموخته‌ی تئاتر و مسئول انجمن دانشجویی هنرهای زیبا به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که برگزاری جشنواره‌های فیلم از سوی طالبان، جز سفیدنمایی و تطهیر کارنامه‌ی این گروه چیز دیگری را بازتاب نمی‌دهد.
او گفت: «طالبان با برگزاری جشنواره‌ی دید نو در پی خلق روایت جدید از خود بودند تا تصویر متفاوت و مثبت از طالبان در سطح جهان ارائه شود و آنان به جهان بگویند که تغییر کرده‌اند. این جشنواره در سطح داخلی در پی آن است که بگوید ما (طالبان) با سینما، هنر، فیلم و حضور زنان در آن مشکلی نداریم.»
او تأکید دارد که طالبان تلاش می‌کنند که از آخرین ظرفیت خود در سینما، تلویزیون و پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی، برای «امارت اسلامی» تبلیغ کنند تا افراد بیشتری را هم‌سو با اندیشه‌های خود کنند.
محبی گفت: «اتفاقی که ما در جشنواره‌ی دید نو در کابل شاهد بودیم، این بود که طالبان می‌خواهند به کمک رسانه‌های تحت کنترل شان، گروه انتحاری را به گروه استشهادی و ملا عمر، بنیان‌گذار گروه طالبان را به بابای ملت تبدیل کنند. به‌طور نمونه، مستند طالبان تحت عنوان “از اشغال تا استقلال” یک مستند شسته‌ورفته‌ای است که توسط رادیو و تلویزیون ملی ساخته شده است و هدف آن تغییر اذهان عامه به نفع این گروه است.»
طالبان در نیمه‌ی دوم دهه‌ی ۹۰ میلادی نیز بر افغانستان حاکم بودند و در آن زمان، تلویزیون ملی افغانستان و سینماها را تعطیل و بخشی از آرشیف افغان فیلم و تلویزیون را از بین بردند. اما پس از شروع جنگ و شورشگری و رشد رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، طالبان از ظرفیت این پلتفرم‌ها برای تبلیغ و جنگ روانی استفاده کردند. دستگاه فرهنگی و تبلیغی طالبان از پتانسیل سینما دولتی آریانا هم تنها به هدف تبلیغ و اهداف خود استفاده می‌کند.
در دوران نظام جمهوریت مورد حمایت کشورهای غربی، تولید فیلم‌های کوتاه و مستندهای داستانی در افغانستان رشد یافته بود، اما وقتی کابل سقوط کرد، بخش زیادی از اهالی سینما کشور را ترک کردند و این عقب‌گردی در تاریخ سینمای افغانستان تلقی می‌شود. میدان تولید فیلم و مستند در تسخیر طالبان و هواداران‌شان است تا روایت جنگ طالبان را با کلیدواژه‌های «جهاد»، «مبارزه با کفار» و «ختم اشغال» در اذهان عامه ترویج دهند و از میزان خشم و نفرت مردم علیه شان بکاهند.
شهر کابل در آگست ۲۰۲۱ بدست طالبان سقوط کرد و از آن زمان تا اینک، «امارت اسلامی طالبان» تلاش زیادی برای تطهیر و سفیدنمایی کارنامه‌ی خود در کشتار، انفجار و انتحار انجام داده است. گروه طالبان با در اختیار داشتن رادیو و تلویزیون ملی افغانستان که در نظام جمهوری بازسازی و مدرن‌سازی شد، در تولید محتوای ویدیویی دست بالای دارد و نیروی شاغل در این تلویزیون چندین مستند از عملکرد طالبان طی دودهه جنگ ساخته‌اند. در برخی از این مستندها با نیروهای انتحاری و خانواده‌های‌شان مصاحبه شده است.
با مرور عملکرد طالبان در سه سال گذشته دیده می‌شود که طالبان از ساختمان سینما آریانا به‌گونه‌ی ابزاری و در راستای به نمایش گذاشتن چهره‌ی مثبت از خود مبنی بر این‌که آنان در قیاس به دوره‌ی نخست حاکمیت این رژیم تغییر کرده‌اند و مخالف سینما نیستند، استفاده کرده‌اند.
یادداشت: نام‌های مصاحبه‌شوندگان مستعار است.