چهارمین سال محرومیت زنان و دختران: بحران خاموش سلامت قاعدگی

اشاره: روزنامه اطلاعات روز از متون تحقیقی‌ای که در مورد مسائل افغانستان و جهان به روزنامه فرستاده می‌شوند، استقبال می‌کند. نشر این‌گونه متون برای گسترش و تعمیق گفت‌وگو در باب مسائل مهم مفید است. اما ادعاهای مطرح‌شده در این متون، متدلوژی تحقیق و اعتبار داده‌ها و یافته‌های این پژوهش‌ها به خود پژوهشگران و نویسندگان مربوط است.

پانزدهم آگست ۲۰۲۱ روزی بود که نظام جمهوریت سقوط کرد و طالبان برای دومین‌بار به قدرت رسیدند. روزی که برای خیلی‌ها ختم آرزو و اهداف شان بود و رویاهای‌ خود را برای همیشه از دست دادند. این روز، به‌خصوص برای زنان و دختران افغانستان روز سیاه بود. بعد از پانزدهم آگست ۲۰۲۱، زنان و دختران افغانستان با محدودیت‌های بی‌سابقه در بخش‌های آموزش، کار و صحت مواجه شده‌اند، این محدودیت‌ها، علاوه بر حذف سیستماتیک زنان از عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی، باعث فشارهای روانی گسترده‌ای نیز شده است. چالش‌های روانی چون استرس، اضطراب و افسردگی تقریبا همه‌ی ابعاد زندگی زنان و دختران را فراگرفته‌اند و به تدریج در جنبه‌های مختلف صحی آنان آشکار می‌شود. 

 در پهلوی انبوهی از مشکلات صحی که زنان و دختران افغانستان با آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کنند، یکی از بخش‌هایی که از چشم‌ها پنهان مانده است و حتا سخن گفتن در مورد آن تابو است، سلامت قاعدگی است. در طی چهار سال گذشته، محدودیت‌های وضع‌شده و‌ فشارهای اجتماعی روی زنان و دختران، باعث افزایش چشم‌گیر استرس، اضطراب و افسردگی در میان آنان شده است. این فشارهای روانی، نه‌تنها تأثیر مستقیم بالای کیفیت زندگی زنان و دختران افغانستان گذاشته است، بلکه سلامت جسمی آنان را نیز به خطر انداخته است. 

از نگاه طبی، استرس، اضطراب و افسردگی مزمن می‌توانند باعث اختلال در چرخه‌ی قاعدگی (عادت ماهوار) زنان شوند و نیز باعث افزایش دردهای ماهانه و حتا قطع چرخه‌ی قاعدگی شوند. در ضمن این‌که استرس و اضطراب چنین تأثیرات مستقیم روی چرخه‌‌ی قاعدگی دارند، باعث کم‌انگیزگی در فرد نیز می‌شوند. این مسأله می‌تواند باعث کاهش انگیزه برای مراقبت از سلامت شود و زنان و دختران کم‌تر دنبال مشاوره صحی و مدیریت چنین چالش‌ها باشند. نبود یا کمبود داکتران زن، محدودیت دسترسی به داکتران و خدمات بهداشتی، این مشکل را چندین برابر کرده و زنان را با رنجی خاموش و بی‌صدا تنها گذاشته است. 

این مسأله فردی نیست، بلکه بخشی از سلامت عمومی زنان است که اختلال عدم توجه به آن باعث چالش‌های بیشتر فردی و اجتماعی می‌شود؛ اختلال در چرخه‌ی قاعدگی بر توانایی یادگیری، کار و سلامت باروری آینده تأثیر می‌گذارد. وقتی یک نسل کامل از دختران، تحت فشارهای روانی و اجتماعی، به

منابع حمایتی، آموزشی و معلومات‌دهی دسترسی نداشته باشند، پی‌آمدهای آن طولانی‌مدت خواهد بود که برای سال‌ها و نسل‌های بعدی نیز تأثیر می‌گذارد. 

برای بررسی دقیق این وضعیت، یک پرسش‌نامه‌ی تحقیقی میان زنان و دختران افغانستان توزیع شد که در آن حدود ۱۰۵ نفر اشتراک کردند. در این پرسش‌نامه در مورد میزان تغییرات استرس، اضطراب و افسردگی زنان و دختران بعد از سال ۲۰۲۱ و اختلال چرخه‌ی قاعدگی‌شان پرسیده شد. سؤالات پرسش‌نامه در اخیر این مقاله درج گردیده است. این پرسش‌نامه به‌خاطر دریافت میزان تأثیرات محدودیت‌های تحمیل‌شده از سوی حکومت طالبان بالای زنان و دختران و افزایش سطح استرس، اضطراب و افسردگی و تغییرات و اختلالات در چرخه‌ی قاعدگی آنان تهیه شده بود. همچنان، هدف از جمع‌آوری معلومات، ارائه‌ی شواهد و یافته‌های تجربی برای درک بهتر ابعاد این بحران خاموش است. 

در تجزیه و تحلیل‎های ذیل، در وهله‌ی اول، محدودیت‌های طالبان به‌عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شده است که عوامل پیش‌بینی‌کننده‌ی آن استرس، اضطراب و افسردگی هستند. تغییر نظم عادت و شدت علایم عادت ماهوار به‌عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده‌اند. 

در وهله‌ی دوم، افزایش استرس، دفعات نگرانی یا اضطراب، کاهش دسترسی به آموزش، کار و خدمات صحی، و تأثیرات کمبود داکتران زن به‌عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شده‌اند و بی‌نظمی عادت ماهوار و شدت علایم عادت ماهوار به‌عنوان متغیر وابسته عمل می‌کنند. 

تفسیر یافته‌ها: این نتایج نشان می‌دهد که اکثر پاسخ‌دهندگان با محدودیت شدید دسترسی، سطح بالای استرس و اضطراب، و مشکلات جدی در سلامت قاعدگی مواجه‌ اند و کمبود داکتر زن یک عامل مهم در تشدید این مشکلات است.

تفسیر یافته‌ها: براساس یافته‌های آماری، با افزایش سطح استرس، بی‌نظمی در چرخه عادت ماهوار بیشتر می‌شود. همچنین، افزایش استرس با شدت بیشتر علایم عادت ماهوار مانند درد، تغییرات خلقی و خستگی همراه است.

تفسیر یافته‌ها :دفعات نگرانی یا اضطراب و کمبود داکتران زن هر دو پیش‌بینی‌کننده‌های معنادار و قوی برای بی‌نظمی عادت ماهوار هستند.

جدول ۴: (گرسیون لجستیک ترتیبی) به‌منظور دریافت شدت علایم عادت ماهوار آزمون

تفسیر یافته‌ها: استرس روزانه و کمبود داکتران زن هر دو به‌طور معنادار شدت علایم را افزایش می‌دهند.

بحث: یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که زنان و دختران افغانستان در شرایط فعلی با مجموعه‌ای از عوامل استرس‌زا و افسردگی‌زا روبه‌رو اند که این مجموعه عوامل اثر مستقیم و غیرمستقیم بر سلامت قاعدگی آنان دارد. محدودیت‌های شدید و گسترده در دسترسی به آموزش، کار، و خدمات صحی، همراه با کمبود داکتران زن، فشار روانی همچون استرس و اضطراب را به‌صورت چشم‌گیر افزایش داده‌اند. این وضعیت بحرانی، مشکلات روانی و جسمی قابل‌توجهی را به‌بار آورده است.

نتایج ارقامی این تحقیق نشان می‌دهد که افزایش استرس روزانه نه‌تنها بی‌نظمی در چرخه‌ی قاعدگی (عادت ماهوار) را تشدید می‌کند، بلکه شدت علایم قاعدگی مانند درد، تغییرات خلقی و خستگی را نیز افزایش می‌دهد. همچنان براساس یافته‌ها، کمبود داکتران زن و میزان بالای نگرانی یا اضطراب، نقش مهم و عمده‌ای در ایجاد یا تشدید بی‌نظمی قاعدگی داشتند. در میان تمام عوامل، استرس روزانه و کمبود داکتران زن از پیش‌بینی‌کننده‌ها یا عوامل اصلی شدت علایم قاعدگی بودند. از این آمار چنین برداشت می‌شود که فشارهای روانی و موانع ساختاری و اجتماعی موجود، در پهلوی همدیگر، چرخه‌ی قاعدگی (عادت ماهوار) زنان را به‌صورت بی‌سابقه مختل کرده است و همچنان ادامه دارد. برعلاوه، احساس ناتوانی در دریافت مراقبت‌ها و مشاوره‌های مناسب، سطح اضطراب زنان و دختران را افزایش داده و به یک چرخه‌ی معیوب از فشار روانی و مشکلات جسمی منجر می‌شود. 

پیشنهادات و نتیجه‌گیری: متأسفانه در چهار سال اخیر، مقابله با خرافات و تابوها بسیار کم‌رنگ‌ و آموزش و اطلاع‌رسانی عمومی در زمینه‌ی سلامت قاعدگی تقریبا متوقف شده است. یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین راهکارها برای کاهش مشکلات مرتبط با سلامت قاعدگی، ایجاد فضای امن برای گفت‌وگو درباره‌ی این موضوع است. این فضای امن می‌تواند از درون خانواده و میان مادران و دختران آغاز شود تا صحبت درباره‌ی قاعدگی به یک امر طبیعی و عادی مانند سایر موضوعات زندگی تبدیل گردد.

آگاهی‌بخشی از سنین پایین به هر دو جنس -دختر و پسر- درباره‌ی قاعدگی، می‌تواند باعث ایجاد درک و احترام متقابل شود. این آگاهی نه‌تنها به دختران کمک می‌کند تا با آمادگی بیشتری این دوره را تجربه کنند، بلکه پسران را نیز به درک و حمایت بهتر از اعضای خانواده ترغیب می‌کند. 

در کنار این اقدامات فرهنگی و آموزشی، استفاده از ابزارهای دیجیتال مانند اپلیکیشن رایگان کلو به زنان امکان می‌دهد چرخه‌ی قاعدگی و علایم مرتبط را به‌طور منظم ثبت کنند، تغییرات فیزیکی و احساسی خود را پیگیری نمایند، و هشدارهایی درباره‌ی زمان قاعدگی یا تخمک‌گذاری دریافت کنند. کلو (Clue) همچنین محتوای علمی و قابل ‌اعتمادی درباره‌ی مدیریت علایم، کاهش درد، و شناسایی نشانه‌های غیرطبیعی ارائه می‌دهد. استفاده‌ی مداوم از این ابزار می‌تواند به زنان کمک کند تا بدن خود را بهتر بشناسند، عوامل تشدیدکننده‌ی بی‌نظمی یا درد را شناسایی کنند و حتا در شرایطی که دسترسی به خدمات بهداشتی محدود است، آگاهی و کنترل بیشتری بر سلامت قاعدگی خود داشته باشند.

سؤالاتی که در پرسش‌نامه‌ی مورد استفاده در این تحقیق به کار گرفته شدند:

۱. در مقایسه با قبل از سال ۲۰۲۱ (قبل از به قدرت رسیدن طالبان)، دسترسی شما به آموزش، کار یا خدمات صحی چقدر کاهش یافته است؟

• خیلی کم‌تر شده
• کم‌تر شده
• تغییری نکرده
• بیشتر شده
• خیلی بیشتر شده

۲. از سال ۲۰۲۱ به بعد، تا چه اندازه شرایط و محدودیت‌های طالبان باعث افزایش استرس روزانه‌ی شما شده است؟

• اصلا افزایش نیافته
• کمی افزایش یافته
• افزایش متوسط داشته است
• افزایش زیاد داشته است
• افزایش بسیار زیاد داشته است

۳. در یک ماه گذشته، چند بار به‌دلیل محدودیت‌ها یا مقررات طالبان (مانند هنگام بیرون رفتن، مواجهه با نیروهای امر به معروف، یا ترس از برخورد نظامیان طالبان) احساس نگرانی یا اضطراب داشته‌اید؟

• اصلا نداشته‌ام
• دو یا سه بار
• بیش از پنج بار
• بیش از ده بار
• تقریبا هر روز

۴. بعد از سال ۲۰۲۱ (بعد از به قدرت رسیدن طالبان) تا امروز، نظم عادت ماهوار شما در نتیجه فشارهای روانی مثل استرس، اضطراب و افسردگی چگونه تغییر کرده است؟

• خیلی منظم‌تر شده
• منظم‌تر شده
• تغییری نکرده
• نامنظم‌تر شده
• خیلی نامنظم‌تر شده

۵. در مجموع، در چهار سال اخیر، آیا شدت علایم عادت ماهوار شما (مانند درد، تغییرات خلقی یا خستگی) بیشتر از حد معمول شده است که احتمال می‌دهید به‌دلیل استرس، نگرانی، اضطراب یا افسردگی باشد؟

• اصلا بیشتر نشده است
• کمی بیشتر شده است
• به اندازه‌ی معمول بوده است
• نسبتا بیشتر شده است
• خیلی بیشتر شده است

۶. آیا کمبود داکتران زن باعث شده که نتوانید مشکلات شخصی خود را با داکتر شریک کنید یا اصلا به داکتر مراجعه نکنید؟

• اصلا تأثیری نداشته است
• تأثیر کمی داشته است
• تأثیر متوسط داشته است
• تأثیر زیادی داشته است
• تأثیر بسیار زیادی داشته است