در اواخر قرن نوزدهم، زمانی که امیر عبدالرحمان به قتل‌عام هزاره‌ها دست زد و از طریق کشتارهای گسترده، تخریب خانه‌ها و منابع معیشتی، غارت اموال، کوچاندن اجباری، خشونت جنسی و برده‌سازی در حدود شصت درصد از جمعیت هزاره‌ها را نابود کرد، مفاهیمی چون پاکسازی قومی و نسل‌کشی هنوز وارد ادبیات حقوقی جهان نشده بودند. سازوکارهای لازم برای مستندسازی دقیق چنان کارزارهای هولناک نسل‌کشانه نیز پدید نیامده بودند. در آن روزگار، برای پیشگیری از آن جنایات فجیع یا مجازات عاملان آن ساختارهای حقوقی بین‌المللی وجود نداشتند. اما امروز وضعیت فرق کرده است. امروز پاکسازی قومی و نسل‌کشی مفاهیم شناخته‌شده‌ای در نظام حقوقی بین‌المللی هستند و سازوکارهای تعریف‌شده‌ای برای مستندسازی این جنایات و مجازات عاملان آن‌ها وجود دارند. کنوانسیون منع و مجازات جنایت نسل‌کشی سازمان ملل در سال ۱۹۴۸ (که افغانستان نیز یکی از امضاکنندگان آن است) یکی از اسناد مهم حقوقی برای پیشگیری از نسل‌کشی و تعقیب و مجازات عاملان آن است.
گزارش حقوقی مؤسسه‌ی نیولاینز برای راهبرد و پالیسی،* که به‌تازگی منتشر شده است، کوششی است برای مستندسازی جنایت نسل‌کشی علیه هزاره‌ها در افغانستان. این گزارش، که یازده بخش دارد، شواهد تکان‌دهنده‌ای از حملات سیستماتیک و گسترده علیه جامعه‌ی هزاره در افغانستان ارائه می‌دهد که مصداق جنایت نسل‌کشی تحت کنوانسیون منع و مجازات جنایت نسل‌کشی ۱۹۴۸ است. در این گزارش تاکید می‌شود که خشونت علیه هزاره‌ها ریشه‌ای عمیق در تاریخ افغانستان دارد (از جمله کارزار نسل‌کشی علیه هزاره‌ها توسط امیر عبدالرحمان در اواخر قرن نوزدهم)، اما تاکید گزارش بیشتر بر موارد نسل‌کشی در دوره‌های متاخرتر است. این گزارش، که توسط تیمی از کارشناسان برجسته‌ی حقوق بین‌الملل و حقوق بشر تدوین شده، با مستندسازی و تحلیل دقیق و جزئی خشونت‌های هدفمند علیه هزاره‌ها، به این پرسش پاسخ می‌دهد که بر اساس چه شواهد و دلایلی می‌توان خشونت‌های دیرینه و سیستماتیک علیه هزاره‌ها را واجد تمام شروط و شرایط «نسل‌کشی» دانست. جزئیات این گزارش نشان می‌دهد که جنایات انجام شده علیه هزاره‌ها (عمدتا توسط طالبان و داعش شاخه خراسان (IS-KP)، شرایط، عناصر و معیارهای حقوقی نسل‌کشی را برآورده می‌کنند و می‌توانند -طبق چارچوب تحلیلی سازمان ملل برای جنایات فجیع- به‌عنوان مصادیق روشن نسل‌کشی ثبت شوند.
این گزارش به خشونت‌های گسترده علیه هزاره‌ها در اواخر قرن بیستم نیز اشاره می‌کند: در قتل‌عام افشار در فبروری ۱۹۹۳ میلادی در کابل، که توسط شبه‌نظامیان جمعیت اسلامی و اتحاد اسلامی انجام شد، حدود ۱۰۰۰ غیرنظامی هزاره به قتل رسیدند. این خشونت‌ها به قتل غیرنظامیان محدود نبودند و شامل اعمالی چون مثله کردن، قطع اندام تناسلی، رها کردن اجساد در خیابان‌ها و ربودن حدود ۸۰۰ نفر (از جمله کودکان) نیز می‌شدند. در قتل‌عام مزار شریف در آگست ۱۹۹۸، طالبان بین ۲۰۰۰ تا ۸۰۰۰ نفر از مردم هزاره را کشتند. مقام‌های طالبان، از جمله ملا منان نیازی، با «کافر» خواندن هزاره‌ها، آن‌ها را به تغییر مذهب، ترک افغانستان یا روبه‌رو شدن با مرگ تهدید کردند. این قتل‌عام با اعدام‌های جمعی، خفگی در کانتینرها و جلوگیری از دفن اجساد قربانیان هزاره همراه بود. گزارش نشان می‌دهد که این الگوی نسل‌کشانه از طریق خشونت سیستماتیک در کشتار قزل‌آباد (۱۹۹۷)، بامیان (۱۹۹۹)، رُباطک (۲۰۰۰)، و یکاولنگ (۲۰۰۱) ادامه یافت.
در این گزارش آمده است:
«جنایات فجیعی که در این گزارش بررسی شده‌اند، نیازمند پاسخ‌های حقوقی برای تحقق عدالت و پاسخ‌گویی هستند- از جمله مسئولیت کیفری فردی عاملان و همین طور مسئولیت دولت و مسئولیت مقام‌های بالفعل (de facto) افغانستان.
با توجه به این‌که حکومت بالفعل افغانستان خود نیز در نقض کنوانسیون نسل‌کشی دخیل است، دیگر دولت‌های عضو کنوانسیون باید به تعهدات خود عمل کنند- تعهداتی مبنی بر حفاظت از هزاره‌ها و به‌کارگیری تمام ابزارهای معقول در دسترس برای جلوگیری از ادامه‌ی اعمال نسل‌کشانه در افغانستان و نیز مجازات عاملان از طریق تضمین عدالت و پاسخ‌گویی.»
عناصر حقوقی نسل‌کشی
گزارش با استناد به ماده دوم کنوانسیون نسل‌کشی، نسل‌کشی را شامل اعمالی می‌داند که با قصد نابودی کامل یا جزئی یک گروه ملی، قومی، نژادی، یا مذهبی انجام می‌شوند. براساس این گزارش، اعمالی چون کشتار اعضای گروه (ماده دوم، الف)، ایجاد آسیب جدی جسمی یا روانی (ماده دوم، ب)، تحمیل عمدی شرایط نامناسب زندگی برای نابودی فیزیکی گروه (ماده دوم، ج)، جلوگیری از توالد در گروه (ماده دوم، د) و انتقال اجباری کودکان یک گروه به گروه دیگر (ماده دوم، هـ) در برابر هزاره‌ها انجام شده‌اند. طبق اسناد کنوانسیون، برای احراز نسل‌کشی سه عنصر باید اثبات شود:
- هدف‌گیری یک گروه حفاظت‌شده طبق تعریف کنوانسیون: هزاره‌ها، به‌عنوان یک گروه قومی و مذهبی، به‌دلیل فرهنگ، زبان و مذهب خود یک گروه حفاظت‌شده) Protected Group) مطابق ماده دوم کنوانسیون شناخته می‌شوند.
- عمل مادی/عنصر مادی (actus reus): ارتکاب یکی از اعمال ممنوعه‌ی ذکرشده در ماده‌ی دوم.
- قصد ذهنی/عنصر معنوی ((mens rea: قصد خاص (dolus specialis) برای نابودی کامل یا جزئی گروه.
این گزارش با شواهد گسترده نشان می‌دهد که مبنای موجهی برای این باور وجود دارد که حملات خشونت‌بار علیه هزاره‌ها متضمن تمام این عناصر مادی و عناصر ذهنی (یا عناصر معنوی و روانی) نسل‌کشی هستند. در گزارش تاکید شده است که عبارت «به‌طور کامل یا جزئی» اشاره به قصد عاملان دارد و نه به میزان واقعی تخریب. بنابراین، هر یک از پنج عمل ذکرشده در ماده‌ی دوم کنوانسیون نسل‌کشی چنانچه با قصد نابودی یک گروه حفاظت‌شده به‌طور کامل یا جزئی انجام شود، آن عمل مصداق نسل‌کشی است. نیز، قصد خاصی که عاملان نسل‌کشی دارند، مستلزم برنامه‌ریزی طولانی‌مدت از سوی عاملان نیست.
براساس گزارش مذکور، مطالعه‌ی وضعیت هزاره‌ها و بررسی شواهد خشونت سازمان‌یافته علیه این مردم (در قرن نوزدهم و بیستم و دهه‌های آغازین قرن بیست‌ویکم) نشان می‌دهد که این گروه قومی-مذهبی در حال حاضر و در آینده به‌شدت آسیب‌پذیر است و به همین دلیل، تجربه‌ها و شواهد ثبت‌شده‌ی موجود باید به‌عنوان نشانه‌هایی از خطر نسل‌کشی هزاره‌ها در زمان‌های پیش رو تلقی شوند. در این گزارش ذکر شده که داعش خراسان پس از آن‌که در ششم جنوری سال ۲۰۲۴ یک اتوبوس مسافربری هزاره‌ها را هدف قرار داد و مسئولیت آن را بر عهده گرفت، به‌عنوان بخشی از کارزار هزاره‌کشی خود شعار «آن‌ها (کافران/هزاره‌ها) را در هر جا که یافتید، بکشید» را مطرح کرد.
طبق این گزارش، اسناد رسمی، بیانیه‌های سیاسی، گزارش‌های رسانه‌ای یا هرگونه مستندات دیگری که قصد نسل‌کشی (به زبان حقوقی Mens Rea ) و یا تحریک به آماج قرار دادن هزاره‌ها را منعکس می‌کنند، باید جدی گرفته شوند. بر اساس یافته‌های این گزارش، قصد خاص برای نابودی هزاره‌ها از شواهد زیر استنباط می‌شود:
- بیانیه‌های رسمی: داعش-خراسان مسئولیت حملاتی مانند بمب‌گذاری جنوری ۲۰۲۴ را با شعار «کافران را هر جا یافتید بکشید» بر عهده گرفته است؛
- زبان تحقیرآمیز و تهدیدکننده: به کار بردن اوصافی چون «کافر» برای هزاره‌ها و تهدید به نابودی آنان؛
- حملات سیستماتیک: هدف‌گیری مکرر اماکن عبادی، مراکز آموزشی، و نمادهای فرهنگی هزاره‌ها؛
- جابه‌جایی و کوچ اجباری و تخریب: اخراج هزاره‌ها از سرزمین‌های‌شان و نابودی منابع معیشتی‌شان.
این الگوها، همراه با عدم مداخله‌ی طالبان برای توقف این رفتارها و حملات نشان‌دهنده‌ی قصد نابودی کامل یا جزئی جامعه‌ی هزاره در نزد عاملان نسل‌کشی است.
بنا بر این گزارش، عوامل خطر دیگری که می‌توانند زمینه‌ساز نسل‌کشی در حال حاضر یا آینده شوند، ممکن است به این اشکال ظهور کنند:
- حذف فیزیکی هدفمند اعضای یک گروه تحت حمایت، چه سریع و چه تدریجی، که می‌تواند به نابودی گروه منجر شود؛
- اقدامات تبعیض‌آمیز یا هدفمند گسترده و نظام‌مند، یا خشونت علیه زندگی، آزادی یا تمامیت جسمی و اخلاقی یک گروه حفاظت‌شده، حتا اگر هنوز این اقدامات به سطح نابودکننده نرسیده باشند؛
- توسعه‌ی سیاست‌ها یا اقداماتی که به‌طور جدی بر حقوق باروری زنان تأثیر می‌گذارند، یا جداسازی و انتقال اجباری کودکان متعلق به گروه‌های حفاظت‌شده را در بر می‌گیرند؛
- توسل به روش‌ها یا شیوه‌های خشونت‌آمیزی که به‌ویژه برای یک گروه تحت حمایت مضر هستند؛ سیاست‌هایی که از یک گروه اجتماعی انسانیت‌زدایی می‌کنند و نشان‌دهنده‌ی قصد تحقیر و ایجاد ترس یا وحشت برای متلاشی کردن گروه یا تغییر هویت آن هستند؛
- توسل به شیوه‌های خشونت‌آمیزی که به‌طور ویژه مضر هستند یا تحت قواعد حقوق بین‌الملل ممنوع‌اند- از جمله استفاده از سلاح‌های ممنوعه علیه یک گروه حفاظت‌شده؛
- ابراز شادی عمومی در کنترل یافتن بر یک گروه حفاظت‌شده؛
- انجام حملات برای نابودی خانه‌ها، مزارع، کسب‌وکارها یا سایر منابع معیشتی یک گروه حفاظت‌شده و/یا نمادها و دارایی‌های فرهنگی و مذهبی آن‌ها.
شواهد نسل‌کشی در حملات اخیر
براساس گزارش مؤسسه‌ی نیولاینز برای راهبرد و پالیسی، از زمان تسلط طالبان در آگست ۲۰۲۱، حملات علیه هزاره‌ها همچنان ادامه یافته و در مواردی شدت گرفته است. این حملات، عمدتا توسط داعش-خراسان و طالبان، در مکان‌های غیرنظامی مانند مکاتب، مساجد، شفاخانه‌ها، و فضاهای عمومی رخ داده‌اند. برخی از این حملات که مستند شده‌اند، از این قرار اند:
حملات بر مکاتب و شفاخانه‌ها
طبق گزارش، هزاره‌ها به‌طور فزاینده‌ای در مکاتب و مراکز آموزشی در مناطق عمدتا هزاره‌نشین مورد حمله قرار گرفته و کشته و زخمی شده‌اند. بعضی از نمونه‌های گزارش‌شده:
- ۱۵ آگست ۲۰۱۸: حمله‌ی داعش-خراسان بر مرکز آموزشی موعود در دشت برچی کابل، ۴۰ کشته و ۶۷ زخمی؛
- ۸ اکتبر ۲۰۱۹: حمله‌ی داعش-خراسان بر دانشگاه غزنی در ولایت غزنی، ۲۷ کشته؛
- ۲۴ اکتبر ۲۰۲۰: حمله‌ی داعش-خراسان بر مرکز آموزشی کوثر دانش در دشت برچی کابل، ۴۰ کشته و ۷۹ زخمی؛
- ۸ می ۲۰۲۱: حمله بر مکتب سیدالشهدا در دشت برچی کابل، دست‌کم ۸۵ کشته و ۲۱۶ زخمی؛
- ۱۹ اپریل ۲۰۲۲: حمله‌ی دو بمبی داعش-خراسان بر لیسه عبدالرحیم شهید در دشت برچی کابل، شش کشته و بیش از ۲۰ زخمی؛
- ۳ سپتامبر ۲۰۲۲: حمله بر مرکز آموزشی کاج در دشت برچی کابل، ۵۴ کشته و بیش از ۱۱۴ زخمی (عمدتا زنان هزاره). هیچ گروهی مسئولیت حمله را بر عهده نگرفت.
براساس گزارش مذکور، «هزاره‌ها همچنین در شفاخانه‌ها و مراکز صحی هدف قرار گرفته‌اند: از جمله حمله داعش-خراسان (در دوازدهم می ۲۰۲۱) به بخش زایمان یک شفاخانه در دشت برچی که عمدتا به هزاره‌ها خدمات می‌داد و توسط داکتران بدون مرز اداره می‌شد. در آن حمله ۲۴ غیرنظامی کشته و ۲۳ نفر دیگر، از جمله زنان باردار، کودکان و نوزادان تازه متولدشده و پرستاران زخمی شدند.»
حملات بر اماکن عبادی
- ۶ دسامبر ۲۰۱۱: حمله‌ی انتحاری هدفمند علیه عبادت‌کنندگان هزاره شیعه در زیارت ابوالفضل در کابل، ۵۴ کشته و ۱۵۰ زخمی؛
- ۱۱ اکتبر ۲۰۱۶: حمله‌ی داعش-خراسان بر مراسم مذهبی در محله‌ی کارته سخی کابل، ۱۸ کشته و ۵۸ زخمی؛
- ۱۲ اکتبر ۲۰۱۶: حمله بر مسجد شیعیان در منطقه‌ی خواجه‌غولک ولایت بلخ؛
- ۲۱ نوامبر ۲۰۱۶: حمله بر مسجد باقرالعلوم در غرب کابل؛
- ۱ جنوری ۲۰۱۷: حمله بر مسجد محمدباقر در شهر هرات، یک کشته و ۵ زخمی؛
- ۱ آگست ۲۰۱۷: حمله بر مسجد جوادیه در شهر هرات، ۲۹ کشته و ۶۴ زخمی؛
- ۲۰ اکتبر ۲۰۱۷: حمله‌ی داعش-خراسان بر مسجد امام زمان در دشت برچی کابل، ۶۹ کشته و ۶۰ زخمی؛
- ۵ جولای ۲۰۱۹: حمله بر مسجد محمدیه در منطقه‌ی خاک‌غریب شهر غزنی، دو کشته و ۲۲ زخمی؛
- ۸ اکتبر ۲۰۲۱: حمله بر مسجد گذر سیدآباد در شهر قندوز، ۱۵۱ کشته و ۲۰۰ زخمی؛
- ۱۵ اکتبر ۲۰۲۱: حمله بر مسجد امام‌بارگاه در شهر قندهار، ۴۰ کشته و حداقل ۷۰ زخمی؛
- ۲۱ اپریل ۲۰۲۲: حمله‌ی داعش-خراسان به مسجد شیعیان در منطقه‌ی سه‌دکان مزار شریف ولایت بلخ، ۳۱ کشته و ۸۷ زخمی؛
- ۱۳ اکتبر ۲۰۲۳: حمله‌ی داعش-خراسان به مسجد شیعیان در پلخمری ولایت بغلان، ۲۱ کشته و ۳۰ زخمی؛
- جنوری ۲۰۲۴: انفجار داعش-خراسان نزدیک مسجد ابومسلم خراسانی؛
- ۲۹ اپریل ۲۰۲۴: حمله‌ی داعش-خراسان به مسجد صاحب‌الزمان در هرات، شش کشته؛
- ۲۹ اپریل ۲۰۲۴: حمله‌ی داعش-خراسان به مسجد شیعیان-هزاره‌ها در غرب ولایت هرات، شش کشته (از جمله یک کودک).
حملات بر وسایل نقلیه‌ی غیرنظامی
- ۲۵ جولای ۲۰۱۴: حمله‌ی طالبان بر فلانکوج حامل مسافران هزاره در منطقه‌ی بادگاه، ولسوالی چغچران ولایت غور، ۱۴ کشته (شامل سه زن و یک کودک)؛
- ۱ –۲ جون ۲۰۲۱: حمله با بمب مقناطیسی بر چهار مینی‌بوس در غرب کابل، ۲۸ کشته و ۲۲ زخمی؛
- ۱۰ دسمبر ۲۰۲۱: سه حمله‌ی داعش-خراسان بر وسایل نقلیه مسافربری هزاره در غرب کابل:
– مقابل ساختمان مصلی عبدالعلی مزاری در دشت برچی، دو کشته و سه زخمی؛
– در میدان عبدالعلی مزاری، منطقه‌ی پل سوخته؛
– در منطقه‌ی دهبوری؛ - ۲۹ اپریل ۲۰۲۲: دو حمله‌ی داعش-خراسان بر وسایل نقلیه غیرنظامیان شیعه در مزار شریف، ۱۱ کشته و ۱۸ زخمی؛
- ۲۶ می ۲۰۲۲: حمله‌ی داعش-خراسان بر فلانکوج در ولایت بلخ، ۱۳ کشته و ۲۰ زخمی؛
- ۳۰ اپریل ۲۰۲۲: حمله‌ی داعش-خراسان بر مینی‌بوس در ناحیه سوم شهر کابل (منطقه‌ی هزاره‌نشین)، سه کشته و ۲ زخمی؛
- ۶ جنوری ۲۰۲۴: حمله‌ی داعش-خراسان با بمب دستی بر مینی‌بوس حامل هزاره‌ها در دشت برچی کابل، پنج کشته و ۱۴ زخمی؛
- ۲۰ اپریل ۲۰۲۴: حمله‌ی بمب مقناطیسی داعش-خراسان در دشت برچی کابل، یک کشته و ۱۰ زخمی؛
- ۱۱ آگست ۲۰۲۴: حمله‌ی بمب مقناطیسی داعش-خراسان به مینی‌بوس در دشت برچی کابل، یک کشته و ۱۳ زخمی؛
- ۲ جون ۲۰۲۱: حمله با بمب مقناطیسی به چهار مینی‌بوس در غرب کابل که حداقل ۲۸ غیرنظامی هزاره را کشت و ۲۲ نفر را زخمی کرد؛
- ۶ جنوری ۲۰۲۴: حمله‌ی داعش-خراسان به مینی‌بوس در دشت برچی، پنج کشته و ۱۴ زخمی؛
حملات بر مراسم عروسی و جشن‌ها
- ۲۱ مارچ ۲۰۱۸: حمله‌ی انتحاری بر هزاره‌ها در جشن نوروز نزدیک حرم کارته سخی کابل، ۳۵ کشته و ۶۵ زخمی؛
- ۲۱ مارچ ۲۰۱۹: انفجار بمب کنترلی داعش-خراسان در جشن نوروز در کارته سخی کابل، شش کشته و ۲۳ زخمی؛
- ۱۷ آگست ۲۰۱۹: حمله‌ی داعش-خراسان بر تالار عروسی «دوبی سیتی» در غرب کابل، ۹۱ کشته و ۱۴۳ زخمی.
حملات علیه کارگران هزاره
- ۶ جنوری ۲۰۱۷: حمله بر کارگران معدن زغال‌سنگ هزاره در ولسوالی تاله و برفک ولایت بغلان، هفت کشته و سه زخمی؛
- ۳ مارچ ۲۰۲۱: اعدام هفت کارگر هزاره در کارخانه گچ در ولسوالی سرخ‌رود ولایت ننگرهار؛
- ۸ جون ۲۰۲۱: حمله‌ی داعش-خراسان به کارگران پاکسازی ماین «هالو تراست» در ولسوالی بغلان جدید، ولایت بغلان، ۱۱ کشته و ۱۵ زخمی؛
- ۲۶ اپریل ۲۰۲۲: حمله‌ی مسلحانه افراد ناشناس بر کارگران معدن هزاره در ولایت سمنگان، پنج کشته و یک زخمی.
حملات بر اعتراضات مسالمت‌آمیز
- ۲۳ جولای ۲۰۱۶: حمله‌ی انتحاری داعش-خراسان بر تظاهرات مسالمت‌آمیز در میدان دهمزنگ کابل، ۸۵ کشته و ۴۱۳ زخمی؛
- ۲۹ جنوری ۲۰۲۱: حمله بر اعتراض مسالمت‌آمیز هزاره‌ها در ولسوالی بهسود ولایت میدان وردک، ۴۲ کشته و زخمی؛
- ۱۸ جنوری ۲۰۲۲: کشف جسد حنیفه نظری (فعال حقوق زنان هزاره) و مهدی وحیدی (فعال مدنی) پس از اعتراضات علیه طالبان در مزار شریف و بغلان.
حملات بر مراسم یادبود
- ۷ مارچ ۲۰۱۹: حمله‌ی داعش-خراسان بر مراسم یادبود در دشت برچی کابل، ۱۱ کشته و ۱۰۴ زخمی؛
- ۶ مارچ ۲۰۲۰: حمله‌ی داعش-خراسان بر گردهمایی بزرگ در دشت برچی کابل به‌مناسبت سالگرد عبدالعلی مزاری، ۳۳ کشته و ۷۹ زخمی.
حملات بر فعالیت‌های ورزشی و تفریحی
- ۵ سپتامبر ۲۰۱۸: انفجار انتحاری داعش-خراسان در باشگاه ورزشی میوند در دشت برچی کابل، ۳۵ کشته و ۹۵ زخمی؛
- ۱ اپریل ۲۰۲۲: حمله‌ی دو بمبی به بازیکنان یک بازی سنتی در محله‌ی جبرئیل هرات (منطقه‌ی هزاره‌نشین)، پنج کشته و ۲۵ زخمی؛
- ۲۶ اکتبر ۲۰۲۳: انفجار دستگاه دست‌ساز داعش-خراسان در باشگاه ورزشی دشت برچی کابل، ۲۱ کشته و ۳۰ زخمی.
حملات بر بازارها
- ۲۴ نوامبر ۲۰۲۰: بمب‌گذاری‌ها در بازار اصلی شهر بامیان، ۱۸ کشته و ۶۰ زخمی.
حملات بر مراکز فرهنگی
- ۲۱ دسمبر ۲۰۱۷: حمله‌ی داعش-خراسان در بیرون یک کتاب‌خانه در محله‌ی هزاره‌نشین شهر هرات؛
- ۲۸ دسامبر ۲۰۱۷: حمله‌ی انتحاری داعش-خراسان به مرکز فرهنگی تبیان در کابل، ۴۲ کشته و ۷۷ زخمی.
حملات بر مراکز ثبت‌نام رأی‌دهندگان
- ۲۲ اپریل ۲۰۱۸: حمله‌ی انتحاری داعش-خراسان در ورودی مرکز ثبت‌نام رأی‌دهندگان در دشت برچی کابل، ۶۰ کشته و ۱۳۸ زخمی.
حملات بر اموال، ربایش‌ها و جابه‌جایی اجباری
حملات بر اموال:
- نوامبر ۲۰۱۸: حمله‌ی کوچی‌های تحت حمایت طالبان به ولسوالی‌های بهسود و دای‌میرداد ولایت میدان وردک همراه با تخریب خانه‌ها، غارت اموال، کشته‌شدن حداقل هشت غیرنظامی و جابه‌جایی هزار و ۹۵۸ خانواده؛
- ۲۰۱۸ (بدون تاریخ دقیق): حمله‌ی مشترک کوچی‌ها و طالبان به ولسوالی ناهور ولایت غزنی همراه با تخریب خانه‌ها، مزارع، مدارس و مراکز صحی، مرگ غیرنظامیان و جابه‌جایی ۷۸۲ خانواده؛
- ۲۰۱۸ (بدون تاریخ دقیق): حمله‌ی طالبان و داعش-خراسان به روستای میرزااولنگ در ولایت سرپل همراه با آتش‌زدن ۳۰ خانه و کشتن ده‌ها غیرنظامی؛
- ۲۰۱۸ (بدون تاریخ دقیق): حمله‌ی طالبان به ولسوالی‌های جاغوری و مالستان ولایت غزنی همراه با تخریب بیش از سه هزار خانه، کشته و زخمی شدن ۳۷ غیرنظامی، ربایش کارکنان صحی و جابه‌جایی هزاران خانواده؛
- سپتامبر ۲۰۲۱: حمله‌ی کوچی‌ها به ولسوالی ناهور ولایت غزنی؛
- نوامبر ۲۰۲۱: تخریب خانه‌ها توسط طالبان و کوچی‌ها در خیرآباد و نوآباد، دشت برچی کابل؛
- اپریل و جون ۲۰۲۲: ورود کوچی‌ها به زمین‌های زراعتی هزاره‌ها در بهسود، میدان وردک؛
- ۲۵–۲۶ می ۲۰۲۵: درگیری کوچی‌ها با باشندگان محل در ولسوالی بهسود هنگام تلاش برای تصرف زمین‌های کشاورزی؛
- بین ۱۵ آگست ۲۰۲۱ – ۱۵ آگست ۲۰۲۴: تخریب نواحی پولیس کابل در جوامع اقلیت (عمدتا هزاره) همراه با کشتار و نقض‌های جدی حقوق بشر.
ربایش‌ها:
- ۲۰۱۵: براساس گزارش ملل متحد، گروه‌های ضددولتی ۲۲۴ هزاره را در ولایت‌های مختلف ربودند؛
- ۲۰۱۵–۲۰۱۶: ۲۰ مورد ربایش هدفمند شامل ۱۴۶ هزاره توسط طالبان یا داعش-خراسان؛
- ۱۹ می ۲۰۲۱: طالبان سه مسافر هزاره را در منطقه‌ی بند بیان (مسیر غور-هرات) تیرباران کردند؛
- ۱۲ سپتمبر ۲۰۲۴: داعش-خراسان یک موتر حامل هزاره‌ها را در مرز غور و دایکندی ربود و پس از پیاده‌کردن، ۱۴ نفر را کشت و ۴ نفر دیگر را زخمی کرد.
جابه‌جایی و کوچاندن اجباری
- می ۲۰۱۰: جابه‌جایی اجباری هزار و ۹۵۸ خانواده به‌دلیل حمله‌ی کوچی‌ها و طالبان به بهسود و دای‌میرداد (میدان وردک)؛
- جون ۲۰۱۱: جابه‌جایی اجباری ۷۸۲ خانواده در نتیجه حمله‌ی کوچی‌ها و طالبان به ناهور (غزنی)؛
- اکتبر–نوامبر ۲۰۱۸: جابه‌جایی اجباری ۵۰۰ خانواده در ولسوالی خاص ارزگان (ارزگان)؛
- نوامبر ۲۰۱۸: جابه‌جایی اجباری چهار هزار و ۷۸۵ خانواده (۳۳۴۹۵ نفر) در جاغوری و مالستان (غزنی)؛
سپتامبر–اکتبر ۲۰۲۱: اخراج اجباری هزاره‌ها از هلمند، بلخ، دایکندی و ارزگان؛ - ۲۰۲۱ (بدون تاریخ دقیق): جابه‌جایی ۲۰۰۰ خانواده از ۱۵ روستا در دایکندی و ارزگان توسط طالبان؛
- ۲۰۲۱ (بدون تاریخ دقیق): جابه‌جایی ۴۰۰۰ خانواده از ولسوالی قبة‌الاسلام مزار شریف (بلخ) توسط طالبان؛
- ۲۰۲۱ (بدون تاریخ دقیق): اخراج باشندگان هزاره از روستای پشت اسمدان (سرپل).
مسئولیت دولت‌ها و طالبان
گزارش مذکور بیان می‌کند که طبق ماده اول کنوانسیون، دولت‌ها موظف به پیشگیری و مجازات نسل‌کشی، حتا در خارج از قلمرو خود هستند. دیوان بین‌المللی دادگستری (آی‌سی‌جی) تأکید کرده که این وظیفه از لحظه‌ی آگاهی یا امکان آگاهی از خطر جدی نسل‌کشی آغاز می‌شود. شواهد این گزارش، که عمدتا براساس استفاده از منابع باز تدوین شده است، نشان می‌دهد که دولت‌ها (که دسترسی به اطلاعات گسترده دارند) منطقا باید از خطر نسل‌کشی علیه هزاره‌ها آگاه باشند.
طبق این گزارش، طالبان، هرچند به‌عنوان یک دولت مشروع به رسمیت شناخته نمی‌شوند، اما به‌عنوان مقام‌های بالفعل در حاکمیت کنونی که مسئولیت‌های شبه‌دولتی تحت ضوابط حقوق بین‌الملل دارند، در پیشگیری از نسل‌کشی هزاره‌ها ناکام مانده‌اند. طالبان نه‌تنها در متوقف کردن، تحقیق، یا پیگرد حملات داعش-خراسان کوتاهی کرده‌اند که در مواردی خود نیز در حملات مستقیم علیه هزاره‌ها دخیل بوده‌اند. این ناکامی، فرهنگ مصونیت عاملان نسل‌کشی را تقویت کرده و مرتکبان را جسورتر کرده است.
این گزارش جامعه‌ی جهانی را به اقدامات فوری برای رسیدگی به نسل‌کشی هزاره‌ها دعوت می‌کند:
- اقدامات بین‌المللی:
- ایجاد مکانیسم سازمان ملل مشابه IIIM یا IIMM برای جمع‌آوری شواهد. این دو میکانیسم توسط سازمان ملل به ترتیب برای جمع‌آوری و حفظ شواهد جنایات در سوریه و میانمار ایجاد شدند؛
- ارجاع وضعیت هزاره‌ها به دیوان کیفری بین‌المللی (ICC)، مشابه پرونده آزار و آپارتاید جنسیتی توسط حکومت طالبان؛
- طرح دعوی در دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) علیه نقض‌های طالبان.
- اقدامات داخلی:
- انجام تحقیقات ساختاری درباره‌ی جنایات علیه هزاره‌ها؛
- پیگرد مرتکبان تحت صلاحیت جهانی؛
- اعمال تحریم‌های مگنیتسکی علیه مسئولان جرایم نسل‌کشی تحریم‌های مگنیتسکی (Magnitsky sanctions) به نوعی از تحریم‌های بین‌المللی گفته می‌شود که علیه افرادی اعمال می‌شوند که متهم به نقض حقوق بشر یا فساد مالی گسترده هستند.
- حمایت از بازماندگان:
- ارائه‌ی غرامت و خدمات بازپروری به قربانیان؛
- تضمین دسترسی به کمک‌های بشردوستانه.
این گزارش با موخره‌ای از لرد آلتون، رییس کمیته حقوق بشر پارلمان بریتانیا، خاتمه می‌یابد. آقای آلتون این گزارش را تلاشی برجسته برای مستندسازی جنایات علیه هزاره‌ها می‌داند. او تأکید می‌کند که «گزارش به‌طور قاطع نشان می‌دهد که افغانستان تعهد خود تحت ماده اول کنوانسیون برای پیشگیری از نسل‌کشی را نقض کرده و نتوانسته اقدامات معناداری برای محافظت از جامعه‌ی هزاره در برابر خشونت عمدی و مداوم انجام دهد. امضاکنندگان کنوانسیون نسل‌کشی اکنون مسئولیت جمعی دارند تا قاطعانه برای پیشگیری از جنایات بیشتر و پیگیری پاسخ‌گویی اقدام کنند.» رییس کمیته حقوق بشر پارلمان بریتانیا با ستایش از این گزارش نوشته است که این گزارش «با مستندسازی این نقض‌های فاحش، فراخوانی برای عدالت است و شواهد و چارچوب حقوقی لازم را برای اقدام بین‌المللی فراهم می‌کند تا رنج هزاره‌ها نه نادیده گرفته شود و نه فراموش شود. اکنون زمان آن است که دولت‌های عضو از تمام ابزارهای معقول در دسترس برای محافظت از مردم هزاره و پاسخ‌گوکردن مسئولان این جنایات استفاده کنند.»
*این گزارش انستیتوت نیولاینز برای استراتژی و پالیسی را تیمی برجسته از کارشناسان حقوق بین‌الملل و حقوق بشر نوشته است. مهدی حکیمی (حقوق‌دان و سردبیر ژورنال Commonwealth Law دانشگاه آکسفورد) نویسنده‌ی اصلی این گزارش است. وی در نوشتن این گزارش از یاری و همکاری داکتر ایولینا یو اوحاب، ماریا مینگو، سوسانا کیلی و امیلی پری برخوردار بوده است.