حکومت طالبان به‌دستور رهبر این گروه دسترسی به اینترنت فایبر نوری را در چند ولایت بزرگ افغانستان قطع کرده است. پس از ولایت بلخ، دسترسی به خدمات اینترنت فایبر نوری در چند ولایت دیگر از جمله قندهار، هرات، ارزگان، نیمروز، بغلان، تخار و قندوز نیز مسدود شد. گفته می‌شود که این تصمیم زمانی گرفته شد که برخی شرکت‌های خصوصی نتوانستند مطابق خواست طالبان فیلترینگ موردنظر را اعمال کنند. مقام‌‌های طالبان در بلخ، دلیل قطع اینترنت فایبر نوری را «جلوگیری از منکرات» خوانده‌اند. عطاالله زید، سخن‌گوی والی طالبان در این ولایت گفت که قرار است مسیر جایگزینی اینترنت فایبر نوری در داخل کشور بررسی شود.
دستور رهبر طالبان مبنی بر قطع دسترسی به اینترنت پرسرعت فایبر نوری، موجی از نگرانی و پرسش‌های جدی را در جامعه برانگیخته است. روند مرحله‌وار اعمال این دستور رهبر طالبان شبیه به روند محدودکردن آموزش دختران و ممنوعیت نشر تصویر موجودات زنده در رسانه‌های افغانستان است.
پس از قطع اینترنت فایبر نوری، وای‌فای یا اینترنت بی‌سیم نیز قطع می‌شود چون منبع اصلی آن اینترنت فایبرهای نوری است. بیشتر خانه‌ها، دفتر‌های کاری خصوصی، صرافی‌ها و نهادهای دولتی و شخصی از وای‌فای یا اینترنت بی‌سیم استفاده می‌کنند. طالبان با قطع اینترنت فایبر نوری، عملاً بخش بزرگی از فعالیتهای مردم را در چند ولایت فلج کردند. کسب‌وکارهای آنلاین و شرکت‌های فناوری که برای عملیات روزمره خود به اینترنت پرسرعت وابسته‌اند، با توقف کامل یا کاهش شدید فعالیت مواجه شده‌اند. این محدودیت‌ها نشان می‌دهد طالبان قصد دارند کنترلی گسترده و سخت‌گیرانه بر اینترنت و شبکه‌های ارتباطی افغانستان اعمال کنند و در این مورد دستی باز دارند. این نگرانی وجود دارد که اینترنت شبکه‌های موبایل همراه نیز مشمول محدودیت‌های شدید شوند. هرچند طالبان مستقیماً اینترنت شبکه‌های مخابراتی را هدف قرار نداده‌اند، اما چون این شبکه‌ها نیز از فایبر نوری تغذیه می‌شوند، خدمات موبایلی نیز با کندی مواجه‌اند.
آیا طالبان اینترنت را به کلی قطع می‌توانند؟
تمام اینترنتی که مردم و اداره‌های افغانستان استفاده می‌کنند، از کشورهای همسایه خریداری می‌شود. کابل‌های فایبر نوری از پاکستان، ایران، ازبیکستان، تاجیکستان و ترکمنستان وارد افغانستان می‌شوند و سپس از طریق شبکه‌های داخلی به ولایت‌ها، شهرها و شرکت‌های مخابراتی پخش می‌شوند. این کابل‌ها ستون اصلی اینترنت افغانستان به شمار می‌روند.
در داخل کشور، شرکت‌های مخابراتی و دولتی مانند افغان‌تلیکام این فایبرهای نوری را مدیریت می‌کنند. اینترنت موبایل همراه هم که بیشتر مردم از آن استفاده می‌کنند، در نهایت به همین فایبرهای نوری متصل است. به همین دلیل اگر اینترنت فایبر نوری قطع یا مسدود شود، اینترنت موبایل همراه هم یا کاملاً از کار می‌افتد یا سرعت آن افت می‌کند.
طالبان به‌عنوان قدرت حاکم می‌تواند هر زمان بخواهد این مسیرها را قطع یا محدود کند، چون کنترل کابل‌های داخلی و شرکت‌های مخابراتی در دست آنهاست. با یک دستور ملا هبت‌الله، طالبان می‌توانند فایبر نوری را در یک ولایت یا حتی در سراسر کشور ببندد.
در حالی که کنترل‌کردن اینترنت ماهواره‌ای مثل استارلینک دشوار است، طالبان استفاده از آن را ممنوع کرده و تجهیزات مربوط به آن را ضبط می‌کند. در نتیجه، دسترسی افغانستان به اینترنت جهانی تقریباً به‌طور کامل وابسته به کابل‌های فایبر نوری است و طالبان قادر است با تصمیم خود آن را محدود یا قطع کند.
پیشینه فناوری اینترنت در افغانستان
در حکومت پیشین افغانستان، سرمایه‌گذاری چشم‌گیری در توسعه شبکه فایبر نوری شده است. پس از ۲۰۰۷ پروژه ملی اینترنت فایبر نوری با هزینه ۶۰ میلیون دالر آغاز شد که یکی از زیربناهای کلیدی تحول دیجیتال در افغانستان محسوب می‌شود. این فناوری با ارائه سرعت بالا و هزینه پایین فرصت‌های تازه‌ای برای رشد کسب‌وکارهای آنلاین، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ایجاد شغل فراهم کرده است. بسیاری از مردم به‌ویژه کارآفرینان افغانستان از همین بستر برای راه‌اندازی تجارت‌های نوین، آموزش آنلاین، تولید محتوا و حتی صادرات خدمات دیجیتال به کشورهای منطقه بهره می‌بردند.
افغانستان طی دو دهه اخیر پیشرفت قابل‌توجهی در توسعه زیرساخت‌های مخابراتی داشته است. طبق آمار وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی، تا نوامبر ۲۰۲۴ بیش از ۹ هزار کیلومتر شبکه فایبر نوری در کشور نصب شده و حدود ۲۶ ولایت به این سیستم متصل شده‌اند. همچنین، بیش از ۲.۸ میلیارد دالر سرمایه‌گذاری در بخش مخابرات صورت گرفته که نتیجه آن دسترسی حدود ۲۶ میلیون شهروند به خدمات مخابراتی و اشتغال مستقیم بیش از ۱۱۸ هزار نفر در این بخش است. در همین حال، بیش از ۳۴ میلیون سیم‌کارت در کشور توزیع شده است؛ آماری که نشان‌دهنده گسترش قابل ملاحظه ارتباطات در جامعه‌ای است که تا دو دهه قبل با دشواری‌های فراوان در تأمین ارتباطات ابتدایی روبه‌رو بود.
اداره‌ی طالبان، قطع اینترنت و مردم
قطع اینترنت فایبر نوری تا هنگام ارائه جایگزین مناسب اثرات مخربی بر فعالیتهای اقتصادی و خدمات اداری می‌گذارد. خدمات دولتی مانند اداره پاسپورت و شناسنامه الکترونیکی، عملیات بانکی و دادوستدهای تجاری تحت تأثیر قرار گرفته و عملکرد روزانه بسیاری از کسب‌وکارها با اختلال مواجه می‌شود. شرکت‌های خصوصی در حوزه فناوری و مخابرات، میلیون‌ها دالر در پروژه‌های فایبر نوری سرمایه‌گذاری کرده اند. یکی از فعالان این حوزه در کابل که در مزارشریف هم خدمات می‌دهد، گفت: «ده‌ها شرکت در سال‌های اخیر میلیون‌ها دالر برای توسعه فایبرنوری هزینه کرده‌اند که با این فرمان اکنون همه آن سرمایه‌گذاری نابود خواهد شد.»
به دلیل قطع اینترنت فایبر نوری، بسیاری بانک‌ها در ولایات دچار اختلال جدی شدند. در ولایت بلخ، سیستم بانکداری تا زمان صدور دستور استثنا توسط والی طالبان، تقریباً تعطیل شده بود. علاوه بر این، پروژه‌های زیربنایی جدید از جمله گسترش فایبر در شهرها متوقف شده و سرمایه‌گذاران خارجی نیز با تردید به ادامه فعالیت در افغانستان می‌نگرند. از این منظر، از دست‌رفتن و ممنوع‌شدن شبکه پرسرعت اینترنت فایبر آسیب جدی به رشد اقتصادی و توسعه دیجیتال کشور خواهد زد. قطع اینترنت فعالیت این بخش‌ها را دچار اختلال شدید در کوتاه مدت و درازمدت خواهد کرد:
نهادهای دولتی و خدمات عمومی: اگر اینترنت قطع شود بسیاری از نهادهای دولتی و ادارات اجرایی نمی‌توانند از کمپیوتر‌های متکی بر اینترنت استفاده کنند. خدمات مالیاتی، گمرکی و ثبت احوال که قبلاً اینترنتی شده بودند، با وقفه جدی روبرو می‌شوند.
بانک‌ها و امور مالی: بانک‌ها که بخش بزرگی از فعالیت‌ها و تراکنش‌های خود را به‌صورت الکترونیکی انجام می‌دهند، در دو روز گذشته در برخی ولایات از جمله بلخ متوقف شده بودند؛ تنها پس از دستور ویژه والی بلخ مبنی بر «استثنا کردن بانک‌ها» از قطع اینترنت، خدمات بانکی مجدداً برقرار شد. این وقفه باعث کندی معاملات مالی و کاهش اعتماد مشتریان می‌شود. علاوه بر بانک‌ها، بسیاری از صرافی‌های محلی در ولایات قطع شده از ایترنت پرسرعت نیز با اختلال مواجه می‌شوند و امکان تبادل ارز و انجام معاملات نقدی و آنلاین برای شهروندان به‌شدت محدود می‌شود، که فشار اقتصادی و عدم اطمینان مالی را در سطح محلی تشدید می‌کند.
زنان، آموزش و جامعه: اثرات قطع اینترنت تنها به اقتصاد محدود نمی‌شود؛ زندگی روزمره مردم و خصوصاً تحصیلات دختران را نیز تحت تأثیر قرار داده است. پس از ممنوعیت تحصیل و اشتغال زنان توسط طالبان، بسیاری از دختران و زنان ناگزیر شده بودند آموزش و فعالیتهای خود را به صورت آنلاین دنبال کنند. اکنون قطع اینترنت پرسرعت در بسیاری از ولایت‌ها، آنها را از فرصت‌های آموزشی و کسب‌وکار آنلاین محروم کرده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که این محدودیت، چالشی جدی برای ادامه تحصیل آنلاین دختران و زنان به وجود می‌آورد؛ آنها قبلاً از اینترنت برای شرکت در صنف‌های مجازی یا پلتفرم‌های آموزشی خارج از کشور بهره می‌بردند و حالا این پل ارتباطی قطع شده است.
کسب‌وکارهای آنلاین: فروشگاه‌های اینترنتی که برای ارائه کالا و خدمات خود به اینترنت پرسرعت نیاز دارند، کاملاً متوقف می‌شوند. بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط زنان که پس از قدرت گرفتن دوباره طالبان، روی فضای مجازی تکیه کرده بودند، با قطع اینترنت فایبر نوری، از دسترسی به بازار محروم خواهند شد.
سرمایه‌گذاری فناوری داخل افغانستان: اقدام اخیر طالبان سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را هراسان می‌کند. بسیاری از شرکت‌های خصوصی که طی سال‌های گذشته میلیون‌ها دالر برای توسعه شبکه فایبر نوری، تجهیزات مخابراتی و زیرساخت‌های دیجیتال هزینه کرده بودند، اکنون با خطر از دست‌دادن سرمایه‌گذاری خود مواجه‌اند. محدودسازی اینترنت باعث توقف پروژه‌های در حال توسعه و کاهش خدمات شرکت‌ها شده و نگرانی‌های جدی درباره بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها ایجاد کرده است.
طالبان و ابرپروژه‌های شرکای این گروه: قطع اینترنت فایبر نوری در افغانستان پیامدهای فراتر از مرزهای داخلی دارد و بر پروژه‌های بزرگ اقتصادی و زیرساختی چین و دیگر کشورهای همسایه تأثیر جدی می‌گذارد. طالبان با محدودسازی شبکه فایبر، جریان داده و ارتباطات آنلاین پروژه‌ها را که برای هماهنگی بین شرکت‌های خارجی، دفاتر محلی و مقامات طالبان حیاتی است، مختل می‌کنند. پروژه‌های مهم چین، مانند مس عینک و استخراج لیتیوم و مواد معدنی، برای مدیریت تجهیزات، ارسال گزارش‌ها و کنترل عملیات به اینترنت پرسرعت وابسته‌اند. قطع فایبر باعث تأخیر در نظارت پروژه‌ها، کاهش بهره‌وری و افزایش خطر توقف موقت یا طولانی‌مدت عملیات می‌شود.
همزمان، پروژه‌های منطقه‌ای مانند تاپی، کانال قوش‌تیپه و راه‌آهن ازبیکستان-افغانستان-پاکستان نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند. این پروژه‌ها برای تبادل داده، مدیریت ایستگاه‌ها و هماهنگی بین کشورها نیازمند اینترنت پایدار هستند. قطع فایبر نوری سرعت تبادل اطلاعات را کاهش می‌دهد و می‌تواند زمان‌بندی پروژه‌ها را مختل کرده و هزینه‌های عملیاتی را افزایش دهد. حتی اگر این پروژه‌ها منابع انسانی و تجهیزات کافی داشته باشند، نبود ارتباط دیجیتال باعث کند شدن تصمیم‌گیری‌ها و افزایش ریسک مدیریت می‌شود.
در واقع، فایبر نوری افغانستان مانند «پل دیجیتال» میان پروژه‌های سرمایه‌گذاری چین، کشورهای همسایه و مراکز تصمیم‌گیری است. قطع این پل، جریان اطلاعات حیاتی را متوقف می‌کند و هماهنگی پروژه‌ها را دشوار می‌سازد. برای چین، این اختلال نه تنها بهره‌برداری از معادن و پروژه‌های زیرساختی را به خطر می‌اندازد، بلکه اعتبار و بازده سرمایه‌گذاری‌های کلان در افغانستان را نیز کاهش می‌دهد.
علاوه بر این، شهروندان افغانستان نیز در اثر قطع اینترنت دچار انزوای اطلاعاتی می‌شوند. محدودشدن اینترنت باعث می‌شود بسیاری از مردم نتوانند با بستگان خارج از کشور ارتباط برقرار کرده یا از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های بین‌المللی استفاده کنند. این وضع علاوه بر ایجاد احساس ناامنی و سردرگمی در سطح عمومی، توأم با گسترش شایعات و اطلاعات نادرست در شبکه‌های محلی می‌شود.
آزادی بیان و رسانه‌ها
طی چهار سال گذشته، تنها نهادهایی که از میان مردم گزارش دادند و علمکرد طالبان را به‌شکل مستقیم یا غیرمستقیم مورد بررسی و نقد قرار می‌دادند، رسانه‌ها بودند. این رسانه‌ها با استفاده از اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های خبری مستقل توانسته بودند اخبار، تحلیل‌ها و نقدهای خود را منتشر کنند و صدای شهروندان و جامعه مدنی را به گوش عموم برسانند. قطع اینترنت فایبر نوری گامی دیگر در جهت افزایش سانسور و محدودسازی رسانه‌ها محسوب می‌شود. با مسدودشدن کابل‌های اصلی ارتباطی افغانستان به خارج از کشور و سانسور تمام عیار راه‌های ارتباطی، گروه طالبان عملاً توان کنترل کامل جریان اطلاعات را به دست خواهد گرفت. این وضعیت باعث کاهش دسترسی مردم به اخبار مستقل و منابع اطلاعاتی موثق شده و فضای رسانه‌ای کشور را به سمت انحصار اطلاعات و افزایش شایعات سوق می‌دهد. محدودیت اینترنت توان رسانه‌ها را در پوشش رویدادهای داخلی و بین‌المللی کاهش می‌دهد و امکان برقراری ارتباط سریع و مؤثر با مخاطبان را محدود می‌کند. این دستور رهبر طالبان، تأثیر مستقیم بر آزادی بیان و شفافیت اطلاعات در افغانستان دارد.
مقامات در برابر مردم
در چند روز گذشته دیده شد که اینترنت پرسرعت در بخش‌هایی که برای شهروندان و کسب‌وکارها حیاتی است، به‌سادگی قطع می‌شود؛ اما در بخش‌هایی که برای خود طالبان و دستگاه اداری‌شان سود مستقیم دارد، مانند بانک‌ها، گمرکات و نهادهای دولتی، اینترنت همچنان فعال باقی می‌ماند. نمونه روشن این تناقض در ولایت بلخ دیده شد؛ در حالی‌که اینترنت فایبر نوری برای مردم و کسب‌وکارها مسدود شد، بانک‌ها پس از چند ساعت، با دستور والی طالبان دوباره از این محدودیت مستثنا گردیدند.
این الگو نشان می‌دهد که طالبان اینترنت را نه‌به عنوان یک زیربنا برای توسعه ملی، بلکه به‌مثابه ابزاری برای کنترل و حفظ قدرت سیاسی خود می‌نگرند. آنها حاضرند اقتصاد محلی، آموزش، رسانه‌ها و زندگی روزمره مردم را قربانی کنند، اما شبکه‌های مورد نیاز برای گردش مالی و اداری خویش را باز نگه دارند.
با توجه به شواهد و گزارش‌های موجود، طالبان تاکنون اینترنت فایبر نوری را در چند ولایت افغانستان محدود کرده‌اند و احتمال دارد این محدودیت به سایر مناطق نیز گسترش یابد. قطع یا محدودسازی فایبر نوری تأثیر مستقیم بر زندگی روزمره مردم، خدمات دولتی، آموزش آنلاین و کسب‌وکارهای دیجیتال دارد. علاوه بر این، پروژه‌های بزرگ اقتصادی و زیرساختی با سرمایه‌گذاری خارجی، از جمله پروژه‌های چین در حوزه معادن و پروژه‌های ترانزیتی منطقه‌ای، برای مدیریت، نظارت و تبادل اطلاعات به اینترنت پرسرعت وابسته‌اند. محدودسازی شبکه، جریان داده‌ها را کاهش داده و می‌تواند زمان‌بندی و بهره‌وری این پروژه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. در مجموع، محدودسازی اینترنت افغانستان پیامدهایی فراتر از مرزهای داخلی دارد و علاوه بر ایجاد اختلال در خدمات عمومی و زندگی مردم، می‌تواند اجرای پروژه‌های اقتصادی و زیرساختی منطقه‌ای و بین‌المللی را با چالش مواجه کند. شواهد نشان می‌دهد که با ادامه این سیاست، بهره‌وری پروژه‌های کلان، هماهنگی میان کشورهای همسایه و سرمایه‌گذاری‌های خارجی در افغانستان دچار اختلال خواهد شد و ثبات اقتصادی و توسعه دیجیتال کشور و منطقه تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.