အသက် ၁၀ နှစ်ပြည့်ပြီးသူတိုင်း မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ရမှာဖြစ်ပြီး မပြုလုပ်သူတွေကို ဥပဒေအရ အရေးယူမယ်လို့ အသိပေးထုတ်ပြန်နေပေမဲ့ မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ရာမှာ ငွေကြေး တောင်းခံတာတွေကြောင့် အခက်အခဲဖြစ်နေတယ်လို့ မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်သူတွေက ပြောပါတယ်။

မှတ်ပုံတင် သက်ပြည့်နိုင်ငံသား စိစစ်ရေးကတ်ပြား ပြန်လဲလှယ်ရာမှာ လိုအပ်တာထက်ပိုပြီး ကုန်ကျစရိတ်တွေရှိတယ်လို့ မှော်ဘီမြို့ခံတယောက်က ဒီဗွီဘီကို ပြောပါတယ်။

“ကျနော့်သားဆိုရင် မှတ်ပုံတင်ပြန်လဲတာ ၁၀ နှစ်ပြည့်ကို ၁၈ နှစ်ပြန်လဲတာ ပိုက်ဆံမပေးတော့ ရစ်နေတယ်၊ ပေးလိုက်မှရတယ်။ ဒါတောင် နှစ်လကျော်ကြာတယ်။”

အသက် ၁၀ နှစ်ပြည့် မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ရာမှာလည်း မလိုအပ်တဲ့ အထောက်အထား တောင်းခံတာတွေရှိပြီး မှတ်ပုံတင်ကို ပိုက်ဆံပေးလုပ်သူများတယ်လို့ လှိုင်သာယာမြို့ခံတယောက်က ဒီဗွီဘီကို ပြောပါတယ်။

“၁၀ နှစ်ပြည့်မှတ်ပုံတင် လုပ်မယ်ဆိုရင် သန်းခေါင်စာရင်းမူရင်း/မိတ္တူ၊ မွေးစာရင်း၊ မိဘနှစ်ပါးမှတ်ပုံတင်၊ သွေးစစ်လက်မှတ်၊ ရပ်ကွက်ထောက်ခံစာ ပါရမယ်။ ဒါတွေအစုံမပါဘူးဆို မရဘူး။ မိဘတယောက်က မှတ်ပုံတင်ပျောက်နေရင် လဝကအတွက် ခွင်ပဲ။”

မှတ်ပုံတင်ပျောက်ဆုံးလို့ ပြန်လည်ပြုလုပ်ရာမှာ ဌာနတခုနဲ့တခု လွှဲပြောင်းပေးနေပြီး အချိန်ကြန့်ကြာတဲ့အတွက် အခက်အခဲရှိတယ်လို့ ရွှေပြည်သာမြို့ခံတယောက်က ဒီဗွီဘီကို ပြောပါတယ်။

“ခါးပိုက်နှိုက်ခံရလို့ မှတ်ပုံတင်ပါသွားတယ်။ မှတ်ပုံတင်ပြန်လုပ်တော့ မှတ်ပုံတင် ပြန်လျှောက်ဖို့ အကုန်စုံနေတာတောင် ထောက်ခံစာမှာ ပြဿနာတက်တယ်။ ရဲစခန်းထောက်ခံစာယူတော့ ခါးပိုက်နှိုက်ခံရတယ်ပြောတော့ အဲ့ဒီတုန်းက အကြောင်းကြားလားဆိုပြီး လုပ်တယ်။ ရပ်ကွက်ကလည်း ချက်ချင်းမလုပ်ပေးဘူး။ ပိုက်ဆံအတော်လေးကုန်မှ ထောက်ခံစာရတယ်။ ဌာနတွေက တခုနဲ့တခု ဘော်လီဘော ပုတ်နေကြတာ။”

တချို့ လဝကဦးစီးဌာနတွေမှာ ဝန်ထမ်းတွေထက် ပွဲစားတွေက မှတ်ပုံတင်လာလုပ်သူတွေကို ပိုပြီးအာဏာပြတယ်လို့ လှည်းကူးမြို့ခံတယောက်က ဒီဗွီဘီကို ပြောပါတယ်။

“လှည်းကူးလဝကမှာဆို ဝန်ထမ်းထက် ပွဲစားက ပိုလူပါးဝတယ်။ ပွဲစားဆိုတာ ရုံးထဲမှာ အကူလုပ်ခေါ်ထားတဲ့သူတွေ။ ဝန်ထမ်းကို သူတို့ကရှာကျွေးနေတာ။”

၁၀ နှစ်ပြည့်ပြီးသူ နိုင်ငံသားတွေ မဖြစ်မနေ မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ရမယ်ဆိုပါက ကျောင်းတွေမှာ လာရောက်ပြုလုပ်ပေးမှသာ အဆင်ပြေမယ်လို့ ကျောင်းသားမိဘတယောက်က အကြုံပြု ပြောဆိုပါတယ်။

“အရင်ကလို စာသင်ကျောင်းတွေမှာလာပြီး သူတို့လုပ်ပေးရမှာ။ သူတို့ဆီ သွားလုပ်ရမယ် ဆိုရင်တော့ အဆင်မပြေဘူး။ တနေ့လုပ်မှ တနေ့စားရတဲ့ ဘဝတွေဆိုတော့ အလုပ်တရက်ပျက်ရင် စားဖို့မလွယ်ဘူး။”

မြန်မာနိုင်ငံသားတွေဟာ မှတ်ပုံတင်နဲ့ပတ်သက်လို့ လဝကဦးစီးဌာနမှာ မွေးစာရင်းသွင်းတာ၊ သေစာရင်းပယ်ဖျက်တာ၊ ပုံစံအဝင်၊ ပုံစံ ၁၀ အထွက်၊ ၁၀ နှစ်ပြည့်မှတ်ပုံတင်၊ ၁၈ နှစ်ပြည့်မှတ်ပုံတင်၊ ပျောက်ဆုံးပျက်စီး စတာတွေကို ပြုလုပ်ရတာ ဖြစ်ပါတယ်။

လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရေးနဲ့ ပြည်သူ့အင်အားဝန်ကြီးဌာနက ပြီးခဲ့တဲ့ စက်တင်ဘာ ၁၉ ရက်မှာ သတ်မှတ်ကာလအတွင်း မှတ်ပုံတင်ကတ်နဲ့ တခြားအသိအမှတ်ပြုကတ်၊ ပုံစံ ၆၆/၆ အိမ်ထောင်စုလူဦးရေစာရင်း ကွဲလွဲတာ၊ အပိုကိုင်ဆောင်တာကို နီးစပ်ရာမြို့နယ် လဝကရုံးကို သွားရောက်ဖြေရှင်းဆောင်ရွက်ဖို့နဲ့ မပြုလုပ်ပါက ဥပဒေအရ အရေးယူဆောင်ရွက်သွားမယ်လို့ ထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။

ပြည်ခရိုင်၊ သဲကုန်းမြို့နယ် လ.၀.က ရုံး၀န်ထမ်းတွေက မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်တဲ့သူတွေနဲ့ နိုင်ငံခြားထွက်ခွာမယ့်သူတွေကို ငွေကြေးတောင်းခံမှုတွေ ပြုလုပ်နေပြီး ပေးတဲ့ငွေနည်းရင်လည်း ကြန့်ကြာအောင် ပြုလုပ်ကြတယ်လို့ မှတ်ပုံတင်သွားလုပ်သူတယောက်က ပြောပါတယ်။

“ကျနော့်အမှုတွဲကို ရှာပေးဖို့ ၀န်ထမ်း ဖြိုးမောင်မောင်ရဲ့ စားပွဲကို သွားပြောတာ၊ သူက ပထမတော့ လှည့်ကြည့်ဖော်တောင် မရပါဘူး၊ အကြိမ်ကြိမ်ပြောတော့မှ အကို အဆင်ပြေသလောက် ပေးခဲ့ ဆိုပြီး ပေါ်တင်ပြောတာ။ ကျနော်က ၂၀၀၀ ထုတ်ပေးတော့၊ သူက ၂၀၀၀ နဲ့ ဘာလုပ်လို့ရမှာလဲ ဆိုပြီး ရစ်နေတာ။ အဲဒါနဲ့ ၅၀၀၀  ပေးလိုက်ရတယ်၊ အဲဒီ ၅၀၀၀ ပေးတာကိုလည်း ကျေနပ်ပုံမရဘူး၊ ဖိုင်အထပ်လိုက်ကို ကျနော့်ကိုပေးပြီး အဲဒီမှာ ကိုယ့်ဟာကို ရှာလိုက်၊ သူ မအားသေးဘူးတဲ့၊ အဲဒီလိုဖိုင်လေး ရှာပေးဖို့ကို ငွေအရင်မထုတ်ပေးတော့ ၁ နာရီကျော်လောက် စောင့်ခိုင်းထားတယ်။”

စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းပြီးနောက်ပိုင်း မြန်မာနိုင်ငံအတွင်း စားဝတ်နေရေးအခက်အခဲကြောင့် လူငယ်တွေအများစု နိုင်ငံခြားထွက်ဖို့ ပတ်စ်ပို့လျှောက်တာနဲ့ မှတ်ပုံတင်လုပ်သူတွေ များလာတာလို့ သဲကုန်းမြို့နေသူတယောက်က ပြောပါတယ်။

“နိုင်ငံခြားကို ထွက်တာ အရမ်းခေတ်စားနေကြတာ။ ဒါပေမဲ့ တချို့တွေက အသက်ပြည့်ပြီး မှတ်ပုံတင် မရှိကြသေးဘူး။ အဲဒီအချိန်မှာ အရေးပေါ်လိုလာတာပေါ့။ အဲဒီတော့ မှတ်ပုံတင်အတွက် လ.၀.က ရုံးကို သွားရတော့တာပေါ့။ အဲဒီမှာ အမြန်လိုချင်တော့ အနည်းဆုံး ၁၀,၀၀၀ လောက်ပေးရတာ။ ကျနော်သိတဲ့ လူငယ်တယောက်ဆို သူက နားမလည်ဘူးလေ။ ပထမနေ့ သွားတော့ သူ့အမှုတွဲကိုင်တဲ့ ၀န်ထမ်းက အမှုတွဲတွေက တယောက်ကို ရှာခိုင်းရမှာ။ လက်ဖက်ရည်ဖိုးတော့ ပေးရမယ်ဆိုလို့ သူက ၁၀၀၀ ကျပ်ပေးလိုက်တယ်။ သူ့ကို အပြင်မှာ စောင့်ပါဆိုပြီး စောင့်လိုက်တာ၊ ညနေ ရုံးသာ ပြန်ဆင်းသွားကြတယ်။ အဲဒီ၀န်ထမ်းကို မတွေ့ရတော့ဘူး။ နောက်တနေ့ကျတော့ တနေကုန်လောက်စောင့်ပြီးမှ အမှုတွဲတော့ရပြီ၊ မြန်ချင်ရင် ပိုက်ဆံနည်းနည်းပေးရမယ်လို့ ထပ်ပြောလို့ ၁၀,၀၀၀ ကျပ် ထပ်ပေးခဲ့ရပြန်တယ်။ နောက်ရရင် အကြောင်းကြားမယ် ဖုန်းနံပါတ်ပေးခဲ့ဆိုလို့ ပေးခဲ့တာ။ ဖုန်းမဆက်လို့ ရုံးကို တခါပြန်သွားပြီးစောင့်မှ မှတ်ပုံတင်ရလာတယ်” လို့ ပြောပါတယ်။