မြန်မာနိုင်ငံမှာ စစ်တပ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက် သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်ဆိတ်သုဉ်းသွားပြီး သတင်းမှန် ရေးသားထုတ်လွှင့်နေတဲ့ မီဒီယာတိုက်တွေရဲ့ သတင်းထောက်တွေကို စစ်ကောင်စီက အဓိကပစ်မှတ်ထား ဖမ်းဆီးလာတာကြောင့် သတင်းထောက်တွေ သတင်းယူဖို့ ပိုမိုခက်ခဲလာနေပါတယ်။

အရပ်သားအစိုးရအုပ်ချုပ်တဲ့ ကာလတွေမှာ သတင်းထောက်တွေဟာ သတင်းအရင်းအမြစ်တွေရှိရာ နေရာတွေကို ကိုယ်တိုင် သတင်းသွားယူနိုင်ပြီး မိမိတို့ဌာနတွေမှာ သတင်းလုပ်ငန်းတွေကို လွတ်လပ်စွာ လုပ်ကိုင်နိုင်ကြပေမဲ့ အခုအချိန်မှာ စစ်တပ်က လွတ်လပ်စွာ သတင်းလုပ်ကိုင်ခွင့်တွေ ပိတ်ပင်လိုက်တာကြောင့် သတင်းထောက်တွေဟာ အဘက်ဘက်က စိန်ခေါ်မှုတွေနဲ့ ရင်ဆိုင်ကြုံတွေ့နေရတယ်လို့  သတင်းသမားတွေက ပြောပါတယ်။

ပြည်တွင်းသတင်းထောက်တယောက်က “သတင်းယူဖို့အတွက် လိုအပ်တာထက် အချိန်ပိုပေးရတယ်။ သတင်းရင်းမြစ် မှန်၊ မမှန်ကို စုံစမ်းစစ်ဆေးရတာပေါ့နော်။ အဲ့ဒါ အွန်လိုင်းကနေ အများဆုံးပြုလုပ်ရတာမို့လို့ အမှားများနိုင်တဲ့အတွက် အဲ့ဒီအပိုင်းတွေက မခက်ခဲသင့်ဘဲ ခက်ခဲရတယ်။ ကိုယ်က ပြည်တွင်းမှာရှိနေတယ် ဆိုပေမဲ့လည်း အရင်ကလို သတင်းကို လွတ်လွတ်လပ်လပ်ယူခွင့် မရှိတော့ဘူး။ နောက်တခုက အပြင်ကိုထွက်မယ်ဆို စစ်ကောင်စီနဲ့ ထိပ်တိုက်မတွေ့အောင် ရှောင်တိမ်းရတယ်။ ထိပ်တိုက်တွေ့တဲ့နေ့တွေမှာလည်း ကိုယ့်ဆီမှာရှိတဲ့ အချက်အလက်တွေ အဓိကအားဖြင့် ဖုန်းထဲမှာရှိတာတွေကို ဖွက်ရတာရှိတယ်။ ရုတ်တရက် သိမ်းဆည်းလိုက်ရတာ၊ ဖျက်ပစ်လိုက်ရတာ အဲ့လိုပုံစံလေးတွေရှိတယ်။ ဒီလိုပုံစံနဲ့ သတင်းယူနေရတာဟာ တကယ်ကို ကြီးမားတဲ့အခက်အခဲပါပဲ” လို့ ပြောပါတယ်။

ဒီလို သတင်းတိကျမှန်ကန်မှုနဲ့ သတင်းမှတ်တမ်းရယူနိုင်ဖို့ ခက်ခဲတဲ့ကာလမှာ သတင်းထောက်တွေ သတင်းယူနေရတဲ့ အခြေအနေကိုလည်း ဝါရင့် သတင်းစာဆရာတယောက်က သုံးသပ်ပြောပါတယ်။

“ခါတိုင်းလိုမျိုး ဖြစ်တဲ့နေရာကို သတင်းသွားယူဖို့ မလွယ်တော့ဘူး။ အဖြစ်အပျက်နေရာကို သွားရင်တောင် သာမန်အရပ်သားတယောက်ရဲ့ ပုံမျိုးနဲ့ သွားပြီးတော့ လေ့လာကြည့်ရှုရမယ်၊ အကဲခတ်ရမယ့်သဘောမျိုး ဖြစ်တယ်။ ဓာတ်ပုံရိုက်ဖို့ကတော့ ပိုခက်ခဲတယ်။ ဖုန်းနဲ့ရိုက်တဲ့ဟာမျိုး ခိုးပြီးရိုက်ရတဲ့ အနေအထားတွေ ဖြစ်လာတာပေါ့။ နောက်တခုက သက်ဆိုင်တဲ့သူတွေ အာဏာပိုင်လည်း ဖြစ်နိုင်တာပေါ့၊ ဂတ်လည်းဖြစ်နိုင်တယ်၊ ရဲလည်းဖြစ်နိုင်တယ်၊ ဒါပေမဲ့ အဲ့လိုသူတွေမေးဖို့ဆိုတာ အန္တရာယ်အလွန်များတဲ့ကိစ္စမို့ အဲ့လိုသူတွေကို မေးမြန်းဖို့က မဖြစ်နိုင်သလောက်ပဲပေါ့နော်။ ခြွင်းချက်အားဖြင့် တချို့သတင်းဌာနတွေ သူတို့ရဲ့ သတင်းအယ်ဒီတာမူဝါဒပေါ်မှာ မူတည်ပြီး မေးမြန်းလို့ရတဲ့ဟာတွေရှိတယ်။ ဒါလည်း အနည်းစုပါပဲ။”

လတ်တလော ကျိုက်ထီးရိုးဘုရားဖူးတွေကို  ပစ်ခတ်မှုသတင်းနဲ့ ပတ်သက်ပြီး စစ်ကောင်စီက ဘီဘီစီနဲ့ ဧရာဝတီသတင်းဌာနတွေကို တရားစွဲမယ်လို့ ခြိမ်းခြောက်ထားပါတယ်။

တဖက်မှာတော့ တပ်ထောက်ခံသူတွေနဲ့ မဘသ အမည်ခံတွေကို စစ်ကောင်စီက ငွေကြေးထောက်ပံ့ပေးပြီး ဝါဒဖြန့်မီဒီယာတွေ အများအပြား ထူထောင်ခွင့်ပေးထားကာ သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲတွေမှာလည်း စစ်ကောင်စီပြောခွင့်ရသူနဲ့ အမေးအဖြေတွေ ကြိုတင်ဇာတ်တိုက်ပြီး ပြောကြားလေ့ရှိပါတယ်။

စစ်တပ်အာဏာသိမ်းထားတဲ့ တနှစ်ခွဲကျော်ကာလအတွင်း မြန်မာနိုင်ငံမှာ ပိတ်သိမ်းခံရတဲ့ သတင်းမီဒီယာဌာန  တဒါဇင်နီးပါးရှိလာပြီး သတင်းသမား  အနည်းဆုံး ၂ ယောက် သေဆုံးခဲ့ကာ ၁၃၅ ယောက် ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရပါတယ်။ တချို့ပြန်လွတ်လာကြပေမဲ့ လက်ရှိအချိန်အထိ အကျဉ်းထောင်တွေထဲမှာ သတင်းသမား ၆၇ ယောက် ကျန်ရှိနေသေးတယ်လို့ နယ်စည်းမခြား သတင်းထောက်များအဖွဲ့ (RSF) စာရင်းအရ သိရပါတယ်။

မြန်မာနိုင်ငံဟာ တရုတ်နိုင်ငံပြီးရင် ကမ္ဘာမှာ  သတင်းသမားတွေကို ဖမ်းဆီးထောင်ချတဲ့ ဒုတိယအဆိုးဝါးဆုံးနိုင်ငံ ဖြစ်တယ်လို့လည်း အမေရိကန်အခြေစိုက် သတင်းသမားများ ကာကွယ်စောင့်ရှောက်ရေးကော်မတီ (CPJ) ကလည်း ထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။

ဓာတ်ပုံသတင်းထောက် ကိုစိုးနိုင်ကို စစ်ကြောရေးမှာ သတ်ဖြတ်ခဲ့ပြီးနောက် မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်ဟာ သမိုင်းတလျှောက် အဆိုးဆုံးအခြေအနေကို ရောက်နေပြီလို့ ပြည်တွင်းမှာ သတင်းရယူနေတဲ့ ဓာတ်ပုံသတင်းထောက်တွေက ထုတ်ဖော်ပြောဆိုလိုက်ပါတယ်။ 

အလွတ်တန်းဓာတ်ပုံသတင်းထောက် ကိုစိုးနိုင်နဲ့ ကိုဇော်ထွန်းတို့ နှစ်ဦးကို စစ်ကောင်စီက ဒီဇင်ဘာ ၁၀ ရက်နေ့က ရန်ကုန်မြို့ လသာမြို့နယ်မှာ ဖမ်းဆီးသွားခဲ့တာပါ။ တနိုင်ငံလုံး ငြိမ်သက်သပိတ် အခြေအနေကို ရန်ကုန်မြို့တွင်း ဓာတ်ပုံရိုက်ယူခဲ့တဲ့အတွက် သူတို့နှစ်ယောက်ကို စစ်ကောင်စီက ဖမ်းဆီးခဲ့တာဖြစ်ပြီး ရက်ပိုင်းအကြာမှာ စစ်ကြောရေးမှာ ကိုစိုးနိုင် သေဆုံးခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

ခုလို စစ်ကြောရေးမှာ သတင်းထောက်ကို သေဆုံးတဲ့အထိ ရိုက်နှက်စစ်ဆေးခဲ့တဲ့ အခြေအနေဟာ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်အခြေအနေနဲ့ တိုက်ရိုက်အချိုးကျနေပြီး သမိုင်းတလျှောက် အဆိုးဆုံးအခြေအနေဖြစ်တယ်လို့ ပြည်တွင်းမှာ သတင်းရယူနေတဲ့ ဓာတ်ပုံ သတင်းထောက်တစ်ယောက်က ပြောပါတယ်။

စစ်ကောင်စီက အရပ်ဝတ်ထောက်လှမ်းရေးတွေကိုပါ လူထုအတွင်း ဖြန့်ထားပြီး တော်လှန်ရေး လူငယ်တွေနဲ့ သတင်းသမားတွေကို ဖမ်းဆီးဖို့ အချိန်ပြည့် စောင့်ကြည့်နေတယ်လို့လည်း ဆိုပါတယ်။

ဓာတ်ပုံသတင်းထောက်တစ်ဦးက “အခုက ဘယ်လိုလဲဆိုတော့ လမ်းတွေမှာ စစ်ကောင်စီတပ်တွေက လျှောက်သွားနေတယ်၊ ပိုဆိုးတာက စစ်ကောင်စီ ထောက်လှမ်းရေးတွေတွေ၊ အရပ်ဝတ်တွေကလည်းရှိနေတော့ မလုံခြုံဘူး။ မလုံခြုံတဲ့ အပြင် အဆင်မပြေရင် စစ်တာ၊ အရပ်ဝတ်နဲ့ပါစစ်တာ၊ ကျနော်တို့က မြေပြင်မှာ သတင်းယူမယ်ဆိုရင်၊ ဓာတ်ပုံရိုက်မယ်ဆိုရင်တောင် ကင်မရာယူသွားဖို့ တော်တော်အခက်အခဲရှိတယ်” လို့ပြောပါတယ်။  

ဒီဇင်ဘာ ၅ ရက်နေ့၊ ကြည့်မြင်တိုင်သပိတ်ကို စစ်ကောင်စီက ကားနဲ့တိုက်၊ ပစ်ခတ် အကြမ်းဖက် ဖြိုခွင်းတုန်းကလည်း Myanmar Press Photo Agency ရဲ့ ဓာတ်ပုံသတင်းထောက် ကိုကောင်းဆက်လင်းနဲ့ ဗွီဒီယိုသတင်းထောက် မမှူးရတနာခက်မို့မို့ထွန်းတို့ဟာ ပြင်းထန်တဲ့ဒဏ်ရာတွေ ရရှိပြီး ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းခံခဲ့ရပါတယ်။

သူတို့နှစ်ယောက်ဟာ လက်ရှိအချိန်အထိ တပ်မတော် ခုတင် ၅၀၀ ဆေးရုံမှာ တင်ထားရပြီး မိသားစုနဲ့ တွေ့ခွင့်မရကြသေးပါဘူး။ စစ်ကောင်စီက သတင်းသမားတွေကို အကြမ်းဖက် အနိုင်ကျင့်နေတာတွေကြောင့် ပြည်တွင်းက သတင်းသမားတွေဟာ သတင်းဆက်လက်ရယူဖို့ ခက်ခဲနေကြပါတယ်။

စစ်ကောင်စီက သူတို့ရဲ့ တဖက်သတ်သတင်းအမှားတွေ ပိုအားကောင်းလာအောင် သတင်းမှန်ရယူ တင်ဆက်သူတွေကို အကြမ်းဖက်အနိုင်ကျင့်တာလို့ Myanmar Press Photo Agency အယ်ဒီတာတစ်ယောက်က ဝေဖန်ပါတယ်။

MPA အယ်ဒီတာ ကိုဂျေပိုင်က “ ဓာတ်ပုံထွက် မရိုက်ရဲအောင် ဖမ်းဆီးပြတယ်။ သတ်ပြတယ်။ အဓိကဘာလဲဆိုတော့ ဒီလောက်ဖမ်းဆီးနေ ဖိနှိပ်နေတဲ့ ကြားထဲက သတင်းသမားတွေ၊ သတင်းဓာတ်ပုံရိုက်တဲ့သူတွေဟာ သပိတ်တွေ၊ ဆန္ဒပြပွဲတွေ မြေပြင်မှာ ဖြစ်ပျက်နေတဲ့ဟာတွေ ဗီဒီယိုဓာတ်ပုံရိုက်ကျ၊ သတင်းဓာတ်ပုံရိုက်ကျတာတွေ ဆက်တိုက်ရှိနေသေးတယ်ဆိုတော့၊ အဲဒါတွေကို ထိန်းချုပ်ဖို့အတွက် အဆိုးဆုံးနည်းလမ်းတွေသုံးပြီး ကြောက်အောင် သူကလုပ်နေတာ” လို့ပြောပါတယ်။ 

ပြည်သူတွေရဲ့ သတင်းအချက်အလက်ရယူခွင့်ဟာ လူ့အခွင့်အရေးစံညွှန်းတွေအရ မဖြစ်မနေ ရယူခွင့်ရှိတဲ့ အခွင့်အရေးဖြစ်ပြီး စစ်ကောင်စီက ကန့်သတ်ခြိမ်းခြောက် တားမြစ်နေတာဟာ လူ့အခွင့်အရေးကို ပြောင်ပြောင်တင်းတင်း ချိုးဖောက်နေတာ ဖြစ်တယ်လို့ လူ့အခွင့်အရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတစ်ယောက်က ပြောပါတယ်။

စစ်ကောင်စီက ကန့်သတ်ခြိမ်းခြောက်တားမြစ်တာထက်ပိုတဲ့ အသက်သေဆုံးတဲ့အထိ အနိုင်ကျင့် သတ်ဖြတ်တာကတော့ လူမဆန်မှုဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

Synergy လူမှုသဟဇာတဖော်ဆောင်ရေးအဖွဲ့မှ  ကိုသက်ဆွေဝင်းက “ပြည်သူတွေကို သတင်းပေးပိုင်ခွင့်နဲ့ ပြည်သူတွေရဲ့ သတင်းသိပိုင်ခွင့်က ဒီမိုကရက်တစ်လူ့အဖွဲ့အစည်းမှာ အင်မတန်အရေးကြီးတဲ့ကိစ္စဖြစ်တယ်။ လူတွေကို သတင်းအမှောင်ချပြီးတော့ သတင်းပေးပိုင်ခွင့်၊ သတင်းသိပိုင်ခွင့်တွေကို မပေးတော့ခြင်းဟာ ရှေရှည်မှာ အမှောင်လွှမ်းတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်း ဖြစ်အောင်လို့ ပြန်ပြီးတော့ ရည်ရွယ်နေတာကို မြင်ရတယ်။ အင်မတန်ကို လူမဆန်တဲ့ ကိစ္စကတော့ပေါ်တယ်။  မီဒီယာသမားတွေအတွက်ကတော့ အရမ်းကို ခက်ခဲတဲ့ အခြေအနေကို ကြုံနေရတာ ကျနော်တို့ နားလည်တယ်”လို့ ပြောပါတယ်။

စစ်ကောင်စီရဲ့ သတင်းသမားတွေအပေါ် အကြမ်းဖက်မှုတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး နယ်စည်းမခြား သတင်းသမားများအဖွဲ့ RSF က အပြင်းအထန် ကန့်ကွက်ကြောင်း ကြေညာချက် ထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။

လတ်တလောအချိန်အထိ သတင်းသမား ၅၇ ယောက်အထိ စစ်ကောင်စီက ဖမ်းဆီးထားပြီး မြန်မာနိုင်ငံဟာ ကမ္ဘာ့သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်မရှိဆုံးနိုင်ငံတွေက တနိုင်ငံဖြစ်တယ်လို့လည်း RSF က ကြေညာထားပါတယ်။

စစ်ကောင်စီက အာဏာသိမ်းပြီးနောက် မတ်လထဲမှာ ဒီဗွီဘီအပါအဝင် သတင်းမီဒီယာ ၅ ခုကို လိုင်စင်ပိတ်သိမ်းခဲ့ပြီး လက်ရှိအချိန်အထိ စုစုပေါင်းသတင်းဌာန ၉ ခုကို သတင်းမှန် ရေးသားဖြန့်ဝေခွင့် ကန့်သတ်ခဲ့ပါတယ်။