( ၁ )

၂၀၂၃ နှစ်မကုန်ခင် ရက်ပိုင်းလေးအလိုမှာပဲ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံက ပထမဦးဆုံး မြေအောက်ရထားလမ်းကို စတင်ဖွင့်လှစ်လိုက်ပါတယ်။ ဒါဟာ လူဦးရေထူထပ်ပြီး ဆင်းရဲတဲ့ တောင်အာရှနိုင်ငံတနိုင်ငံအတွက် ဂုဏ်ယူရမယ့် တိုးတက်မှုတခုလို့ ဆိုရမယ်။ မြေအောက်ရထားလမ်းသစ်ကို ဝန်ကြီးချုပ် ဟာဆီနာ ကိုယ်တိုင် တက်ရောက်ဖွင့်လှစ်ပေးပြီး အကူအညီပေးတဲ့ ဂျပန်နိုင်ငံ သံအမတ်သစ်နဲ့ JICA က ကိုယ်စားလှယ်တွေလည်း တက်ရောက်ခဲ့တယ်။

ဝန်ကြီးချုပ် ဟာဆီနာဟာ ပြီးခဲ့တဲ့ ဇွန်လကလည်း ၄ မိုင်ကျော်ရှည်တဲ့ ပါဒမာ မြစ်ကူးတံတားသစ်ကြီးကို ဖွင့်လှစ်ပေးခဲ့ပြီးဖြစ်တယ်။ အဲဒီတံတားသစ်ကြီးကိုတော့ တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ အကူအညီနဲ့ တည်ဆောက်ခဲ့တာဖြစ်တယ်။

ဟာဆီနာလက်ထက်မှာ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်မှာ တံတားသစ် ၁၀၀ ကျော် ဖွင့်လှစ်ပြီးဖြစ်ပေမဲ့ အတိုက်အခံပါတီတွေကတော့ ဟာဆီနာအစိုးရဟာ အကျင့်ပျက်ခြစားမှု၊ လာဘ်ပေးလာဘ်ယူမှု အများကြီး ကျူးလွန်ထားတယ်လို့ စွပ်စွဲနေကြတယ်။ ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံတနိုင်ငံဖြစ်တဲ့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်မှာ နိုင်ငံရေးပြဿနာတွေ ပါတီအချင်းချင်းကြား ပွတ်တိုက်မှုတွေ ရှိနေပေမဲ့ ဒါဟာ နိုင်ငံရေးသမားတွေရဲ့ကိစ္စဖြစ်ပြီး နိုင်ငံရဲ့ အုပ်ချုပ်ရေးယန္တရားဟာ ပုံမှန်လည်ပတ်နေခဲ့တယ်။

( ၂ )

ဗီယက်နမ်နိုင်ငံဟာ ၂၀၂၂ ခုနှစ်၊ အာရှရဲ့ စီးပွားရေးစွမ်းဆောင်ရည် အကောင်းဆုံးနိုင်ငံအဖြစ် သတ်မှတ်ခံရပါတယ်။ ကိုဗစ်ကပ်ဘေးလွန်ကာလမှာ ဗီယက်နမ်နိုင်ငံရဲ့ စီးပွားရေးမူဝါဒနဲ့ အိမ်နီးချင်း တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ အကျပ်အတည်းက ဗီယက်နမ်နိုင်ငံကို နိုင်ငံခြားရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုတွေ တဟုန်ထိုး စီးဝင်လာစေတဲ့ အကြောင်းတွေဖြစ်တယ်။

အထူးသဖြင့် တရုတ်ပါ။ တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ ဇီရိုးကိုဗစ်မူဝါဒ (Zero COVID policy) နဲ့ အမေရိကန်ရဲ့ သွင်းကုန်အခွန်တိုးမြှင့်လိုက်မှုဟာ တရုတ်နိုင်ငံထဲက နိုင်ငံခြား ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုတွေ နေရာသစ်တွေဆီ ရွှေ့သွားကြတဲ့ အဓိကအကြောင်းတွေပဲ ဖြစ်တယ်။ ဗီယက်နမ်ဟာ ပြည်ပရင်းနှီးမြှုပ်နှံသူတွေ လိုအပ်တဲ့ ရေခံမြေခံကောင်းတွေနဲ့ ပြည့်စုံတဲ့အတွက် ပြီးခဲ့တဲ့နှစ်တွေအတွင်း ပြည်ပရင်းနှီးမြှုပ်နှံသူတွေဟာ ဗီယက်နမ်ကို အလုံးအရင်း ဝင်ရောက်လာကြပါတော့တယ်။

၂၀၂၂ ခုနှစ်အတွင်းမှာ ထိုင်ဝမ်မှာရှိတဲ့ Apple ရဲ့ supply chain ကုမ္ပဏီ ၁၁ ခု ဗီယက်နမ်ကို ပြောင်းရွှေ့လာကြပြီး tablets နဲ့ smartphones တွေ ထုတ်လုပ်မှုတိုးမြှင့်ဖို့ ဆွေးနွေးညှိနှိုင်းမှုတွေ ပြုလုပ်နေတယ်လို့ သိရတယ်။ Lego က Binh Duong ပြည်နယ်မှာ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁ ဘီလျံတန်ဖိုးရှိ စက်ရုံတခု တည်ဆောက်ခဲ့တယ်။

လက်ရှိလည်ပတ်နေတဲ့ နိုင်ငံခြားရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုတွေဖြစ်တဲ့ Samsung နဲ့ Intel တို့ကလည်း လုပ်ငန်းတွေချဲ့ထွင်ဖို့ လုပ်ဆောင်နေကြတယ်။ ဗီယက်နမ်ရဲ့ နိုင်ငံခြားတိုက်ရိုက်ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု (FDI) ဟာ နှစ်စဉ် ၁၅ ရာခိုင်နှုန်း တိုးတက်နေပြီး စီမံကိန်းပေါင်း ၁,၅၇၀ အတွက် စုစုပေါင်း ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုပမာဏက အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၉ ဒသမ ၉ ဘီလျံရှိတယ်လို့ သိရတယ်။ စုစုပေါင်း ပို့ကုန် သွင်းကုန် တန်ဖိုးက ၅ ဒသမ ၇ ရာခိုင်နှုန်း တိုးတက်လာပြီး တန်ဖိုး ၈ ဒသမ ၃ ဘီလျံ ရှိတယ်။ နိုင်ငံတကာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့နဲ့ အာရှဖွံ့ဖြိုးရေးဘဏ်တို့က ဗီယက်နမ်နိုင်ငံရဲ့ ၂၀၂၂ ဂျီဒီပီဟာ ၇ ရာခိုင်နှုန်းအထိ ရှိလာနိုင်တယ်လို့ ခန့်မှန်းတယ်။

ဗီယက်နမ်နိုင်ငံမှာ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု တိုးပွားလာစေတဲ့ အဓိကအချက်တခုက ၂၀၁၈ ခုနှစ်မှာ အမေရိကန်က တရုတ်သွင်းကုန်တွေအပေါ် အခွန်တိုးမြှင့်ကောက်ခံခဲ့ရာက စခဲ့တယ်။ တရုတ်နိုင်ငံထဲမှာ ကုမ္ပဏီအများအပြား ကုန်ပစ္စည်းထုတ်လုပ်မှုတွေ ဆက်လုပ်နေဆဲ ဖြစ်ပေမဲ့ မရေရာ မသေချာတဲ့ အနာဂတ်တွေကြောင့် ကုမ္ပဏီတချို့ဟာ ဗီယက်နမ်ကို ပြောင်းရွှေ့ အစပျိုး ကုန်ပစ္စည်းထုတ်လုပ်မှုတွေ ပြုလုပ်လာခဲ့ကြတယ်။

၂၀၁၉ ပထမလေးလအတွင်း ဗီယက်နမ်ရဲ့ အမေရိကန်ပို့ကုန်ပမာဏ ၄၀ ရာခိုင်နှုန်း တိုးပွားလာပြီး ဒီပမာဏရဲ့ထက်ဝက်ဟာ အခွန်စည်းကြပ်မှု မြှင့်တင်ထားတဲ့ နည်းပညာဆိုင်ရာ ကုန်ပစ္စည်းတွေ ဖြစ်တယ်။ ဗီယက်နမ်ရဲ့ နောက်ထပ်ဆွဲဆောင်မှုတခုက ဈေးချိုတဲ့ လုပ်အားခ ဖြစ်တယ်။ ဗီယက်နမ်မှာ တရုတ်ထက် လုပ်အားခ ထက်ဝက်သက်သာတယ်လို့ ဆိုတယ်။

၂၀၂၀ ကစပြီး တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ FDI ရွှေ့ပြောင်းမှုဟာ သမ္မတ ရှီကျင့်ဖျင်ရဲ့ Zero COVID policy ဇီးရိုးကိုဗစ်မူဝါဒကြောင့် ပိုအရှိန်ရလာခဲ့တယ်။ ဒီမူဝါဒကြောင့် တရုတ်နိုင်ငံမှာ ဆက်လက်ရင်းနှီးမြှုပ်နှံနေမယ်ဆိုရင် ကိုဗစ်ကပ်ဘေးမတိုင်မီ ထုတ်လုပ်မှုပမာဏကို ပြန်ရောက်ဖို့ မဖြစ်နိုင်တော့ဘူးလို့ ဆိုတယ်။

ဗီယက်နမ်နိုင်ငံအနေနဲ့ ကိုဗစ်ထိန်းချုပ်မှုကို စနစ်တကျ လုပ်ဆောင်နိုင်ခဲ့ပြီး နီကေး အေးရှားရဲ့ သတ်မှတ်ချက်အရ ဗီယက်နမ်ဟာ ကိုဗစ်ထိန်းချုပ်ရေး စီမံခန့်ခွဲမှု အကောင်းဆုံး ကမ္ဘာ့ ထိပ်တန်း ၁၀ နိုင်ငံအနက် တနိုင်ငံအဖြစ် ပါဝင်ခဲ့တယ်။

အခြေခံအဆောက်အအုံနဲ့ လူသားအရင်းအမြစ် အဆင်သင့်မဖြစ်သေးဘူးလို့ ယူဆရတဲ့အတွက် ၂၀၁၉ ခုနှစ်တုန်းက ဗီယက်နမ်ကို စီးဝင်လာတဲ့ ပြည်ပရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုတွေကို လက်ခံနိုင်စွမ်း မရေမရာ ရှိခဲ့ပေမဲ့ တကယ်တမ်းကျတော့ ဗီယက်နမ်ဟာ အမြော်အမြင်ရှိတဲ့ ခေါင်းဆောင်တွေကြောင့် အကောင်းဆုံး လက်ခံနိုင်ခဲ့တာ တွေ့ရတယ်။

Blazing furnace လို့ အမည်ပေးထားတဲ့ အကျင့်ပျက်ခြစားမှုတိုက်ဖျက်ရေး လှုပ်ရှားမှုမှာ နိုင်ငံရေးသမားနဲ့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းရှင် ၁,၂၀၀ (လက်ရှိ ပေါ်လစ်ဗျူရိုအဖွဲ့ဝင်တွေ အပါအဝင်) ကို ပစ်မှတ်ထားတဲ့အကြောင်းကိုပဲ နိုင်ငံတကာမီဒီယာတွေက အလေးပေးပြောဆိုခဲ့ကြပြီး လူအများ သတိမထားမိတာက အောက်ခြေမှာ လူမသိသူမသိ အကျင့်ပျက်နေတဲ့သူတွေကို အစိုးရက နှိမ်နင်းပေးခဲ့တာပဲဖြစ်တယ်။

ဗီယက်နမ် မူဝါဒချမှတ်သူတွေဟာ လူသားအရင်းအမြစ် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးကိုလည်း အဓိက အာရုံစိုက်ခဲ့ကြတယ်။ ၂၀၁၈ ခုနှစ် အဆင့်မြင့်ပညာရေးဥပဒေကို ပြန်လည်ပြင်ဆင်ခဲ့သလို ၂၀၁၉ အလုပ်သမားစည်းမျဉ်းကိုလည်း ပြင်ဆင်ခဲ့တယ်။

၂၀၂၁ (Provincial Competitiveness Index) လေ့လာတွေ့ရှိချက်တွေအရ နိုင်ငံခြားရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု လုပ်ငန်းတွေဟာ ဗီယက်နမ်ရဲ့ လူသားအရင်းအမြစ် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုအပေါ် အကောင်းဘက်က ရှုမြင်နေကြသလို နိုင်ငံရဲ့ အခြေခံအဆောက်အအုံတွေဖြစ်တဲ့ လမ်းပန်းဆက်သွယ်ရေး၊ လျှပ်စစ်ဓာတ်အား စတဲ့ လိုအပ်ချက်တွေအားလုံး ကျေနပ်စရာ အနေအထားမှာ ရှိနေတယ်လို့ ဆိုတယ်။

ဗီယက်နမ်ဟာ ၂၀၂၂ ခုနှစ် အာရှ စွမ်းဆောင်ရည်အကောင်းဆုံး စီးပွားရေးနိုင်ငံ ဖြစ်ခဲ့သလို ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ ရရှိလာတဲ့ အခွင့်အရေးကို အကောင်းဆုံး အသုံးချနိုင်တဲ့ ခေါင်းဆောင်ကောင်းတွေ ပိုင်ဆိုင်တဲ့ နိုင်ငံတနိုင်ငံဆိုရင် မှားမယ်မထင်ပါဘူး...။

CWM

Ref: Vietnam makes a model recovery from COVID-19.

အာဖဂန်နစ္စတန်မှာ မိန်းကလေးကျောင်းသူတွေ တက္ကသိုလ်ပညာဆည်းပူးခွင့် မရှိတော့ဘူးလို့ ပြီးခဲ့တဲ့ အင်္ဂါနေ့က တာလီဘန်အစိုးရက ကြေညာလိုက်တယ်။ ဒီအမိန့်ကြောင့် တက္ကသိုလ်တက်လက်စ အာဖဂန်ကျောင်းသူတွေအားလုံးရဲ့ ပညာသင်ကြားခွင့်ဟာ ရပ်တန့်သွားတယ်။ ဗုဒ္ဓဟူးနေ့မှာ အမည်းရောင် ခေါင်းဆောင်းကိုယ်စီနဲ့ ကျောင်းလာတက်ကြတဲ့ တက္ကသိုလ်ကျောင်းသူတချို့ကို တာလီဘန်အစောင့်ရဲတွေက ကျောင်းဂိတ်ပေါက်ဝကနေ ပြန်မောင်းထုတ်နေတာ တွေ့ရတယ်။

တာလီဘန်အစိုးရဟာ လွန်ခဲ့တဲ့ တနှစ်ကျော်ကတည်းက မိန်းကလေးတွေ အထက်တန်းပညာ သင်ယူခွင့် မရှိဘူးလို့ အမိန့်ထုတ်ခဲ့ပြီးတဲ့နောက် ခုတခါ တက္ကသိုလ်တွေမှာပါ ပိတ်ပင်လိုက်တာ ဖြစ်တယ်။ ဒါဟာ အာဖဂန်အမျိုးသမီးတွေအတွက် အိပ်မက်ဆိုးတခုပါပဲ။

၁၉၉၆-၂၀၀၁ တာလီဘန်ခေတ်လွန်မှာ မွေးဖွားခဲ့ကြတဲ့ အာဖဂန်လူငယ်မျိုးဆက်တွေဟာ လွတ်လပ်မှုနဲ့ နဖူးတွေ့ ဒူးတွေ့ တွေ့ခဲ့ကြပြီး ကံကောင်းတဲ့မျိုးဆက်လို့ သတ်မှတ်ခံခဲ့ရတယ်။ အရင် တာလီဘန်အစိုးရရဲ့ တင်းကျပ်တဲ့ တားမြစ်မှုအမျိုးမျိုးအောက်မှာ မိန်းကလေးတွေ ပညာမသင်ရ၊ အလုပ်မလုပ်ရ နေခဲ့ရတဲ့ အခြေအနေက လွတ်မြောက်ပြီး တန်းတူ ပညာသင်ကြားခွင့် ရရှိခဲ့ရာက ခုတခါ အရင်ပုံစံအတိုင်း တားမြစ်ချက်တွေ ပြန်ပြီး ပြုလုပ်လာတာ ဖြစ်တယ်။

“ဒါဟာ ကျမတို့ရဲ့ အနာဂတ်ကို ရိုက်ချိုးပစ်လိုက်တာပါပဲ” လို့ ကဘူးလ်တက္ကသိုလ်က ကျောင်းသူတဦးက ရင်ဖွင့်ပါတယ်။

ပြီးခဲ့တဲ့နှစ် ဩဂုတ်လ၊ အမေရိကန်တပ်တွေ အာဖဂန်က ဆုတ်ခွာသွားတော့ အမျိုးသမီးတွေရဲ့ အခွင့်အရေးကို လေးစားပါမယ်လို့ တက်လာတဲ့ တာလီဘန်အစိုးရက ကတိပေးထားပေမဲ့ တနှစ်ကျော် ကြာလာတဲ့အခါမှာတော့ အရင်ပုံစံအတိုင်း အမျိုးသမီးတွေရဲ့ ပညာသင်ကြားခွင့်နဲ့ အလုပ်လုပ်ခွင့်တွေကို တားမြစ်လိုက်တာဖြစ်တယ်။ အစွန်းရောက် အစ္စလာမ်ဥပဒေအရ အမျိုးသမီးတွေဟာ အဖော်အမျိုးသားတဦး မပါဘဲ ခရီးသွားလာခွင့် မရှိတော့သလို ပြီးခဲ့တဲ့ နိုဝင်ဘာလကလည်း ပန်းခြံတွေ၊ ကစားကွင်းတွေကို ဝင်ရောက်ခွင့် ပိတ်ပင်ခဲ့တယ်။

ပြီးခဲ့တဲ့ သုံးလကပဲ တက္ကသိုလ်ဝင်ခွင့်စာမေးပွဲ ဖြေဆိုခဲ့ကြတဲ့ တနိုင်ငံလုံးက အာဖဂန် ကျောင်းသူတွေရဲ့ အနာဂတ်ဟာ ပျောက်ဆုံးသွားပြီ ဖြစ်တယ်။

ပြည်တွင်းမှာ နေထိုင်နေကြသူတွေရော ပြည်ပရောက်နေကြတဲ့ အာဖဂန်မိသားစုတွေကပါ ‘အမှောင်ခေတ်’ ထဲ ပြန်ရောက်သွားပြီဖြစ်တဲ့ သူတို့သမီးငယ်တွေရဲ့ အနာဂတ်အတွက် စိုးရိမ်ထိတ်လန့်မှုနဲ့အတူ ဒေါသတွေ ဖြစ်နေကြတယ်။

ခုလို အာဖဂန်အမျိုးသမီးတွေ တက္ကသိုလ်တက်ခွင့် ပိတ်ပင်လိုက်ခြင်းဟာ တာလီဘန်တွေက အမျိုးသမီးတွေရဲ့ ဘဝနဲ့ လွတ်လပ်ခွင့်ကို လုံးဝ ထိန်းချုပ်လိုက်တာလည်း ဖြစ်တယ်။

ကဘူးလ်တက္ကသိုလ်မှာ ရှာရီယာဥပဒေဘာသာရပ် သင်ကြားနေတဲ့ အာဖဂန်အမျိုးသမီးတဦးကတော့ “အစ္စလာမ်နဲ့ အလ္လာက ပေးထားတဲ့ ကျမတို့ရဲ့ အခွင့်အရေးတွေကို တာလီဘန်တွေက ထိန်းချုပ်လိုက်တာပဲ။ သူတို့ တခြား အစ္စလာမ်နိုင်ငံတွေကို သွားကြည့်သင့်တယ်။ ဒါမှ သူတို့လုပ်ရပ် မှန်မမှန် သူတို့တွေ့လိမ့်မယ်” လို့ ပြောတယ်။

တာလီဘန်တွေရဲ့လက်အောက်မှာ အာဖဂန်ဟာ အမှောင်ခေတ်ထဲ ပြန်ရောက်သွားပြီ ဖြစ်တယ်။ အထက်တန်းကျောင်းနဲ့ တက္ကသိုလ်တွေမှာ အာဖဂန်အမျိုးသမီးတွေကို မမြင်တွေ့ရတော့သလို ခုဆိုရင် ကဘူးလ်မြို့ပေါ်က နေရာတိုင်းမှာ အာဖဂန်အမျိုးသားတွေကိုပဲ မြင်တွေ့နေရတယ်လို့ ဆိုတယ်။

၂၀၂၁ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ၊ အမေရိကန်ဦးဆောင်တဲ့ တပ်တွေ ပြန်လည်ရုပ်သိမ်းသွားပြီးတဲ့နောက် တာလီဘန်တွေ ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ အာဖဂန်နစ္စတန်ကို (ပါကစ္စတန်၊ ဆော်ဒီအာရေဗျ၊ ယူအေအီး) သုံးနိုင်ငံကသာ အသိအမှတ်ပြုထားပြီး ကုလသမဂ္ဂနဲ့ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံများရဲ့ တရားဝင် အသိအမှတ်ပြုမှု ခုချိန်ထိ မရရှိသေးဘူးလို့ သိရတယ်။

CWM

Ref: Afghan women stopped from entering universities after Taliban ban.