မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ အရှေ့မြောက် စီးပွားရေးတံခါးပေါက်ဖြစ်တဲ့ မူဆယ် ၁၀၅ မိုင် ကုန်သွယ်ရေးဇုန်၊ ကျင်စန်းကျော့-ဝမ်တိန် နယ်စပ်ဂိတ်ကနေ တရုတ်ဘက်တင်ပို့နေတဲ့ မြန်မာ့ ဖရဲ၊ သခွားတွေ အရည်အသွေးကြောင့် ဈေးကျလာတယ်လို့ နယ်စပ်သစ်သီးကုန်သည်တွေက ပြောပါတယ်။

သစ်သီးကုန်သည်တဦးက “ဖရဲ အနုကြီး ရှိသေးတာကို အခု ကိုယ့်ဈေးကွက်မှ မဟုတ်သေးတာ၊ သိသိကြီးနဲ့ဝင်တိုးရင် ဝင်တိုးတဲ့သူတွေ အထိနာတာမက ဈေးကွက် ထိခိုက်တယ်။ အရေအတွက် များလာတာပဲ အဖတ်တင်တယ်” လို့ ပြောပါတယ်။

အရည်အသွေးမပြည့်မီတဲ့ သစ်သီးတွေ တင်ပို့မှုမှာ ပါလာတာကြောင့် အရမ်းကောင်းနေတဲ့ တရုတ်နှစ်သစ်ကူးအကြို ဈေးကွက်ကိုတောင် ဝယ်လိုအားကျစေတဲ့အပြင် ကိုယ့်ဈေးကွက်ကိုယ် ဖျက်သလို ဖြစ်နေတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

မူဆယ် ၁၀၅ မိုင် သစ်သီးဝလံကုန်စည်ဒိုင် ဒုတိယဥက္ကဋ္ဌ ဦးစိုင်းခင်မောင်က “အခုရက်ပိုင်းမှာ တတန်ဈေး အမြင့်ဆုံး ဖရဲက ယွမ် ၅,၀၀၀၊ သခွားတတန် အမြင့်ဆုံးဈေး ယွမ် ၆,၀၀၀ ထိ ရခဲ့တယ်။ လက်ရှိ ဖရဲတတန် ၄,၅၀၀၊ သခွား ၅,၅၀၀” လို့ ဒီဗွီဘီကို ပြောပါတယ်။

အရည်အသွေးထိန်းချုပ်မှုမှာ အားနည်းသလို တချို့တောင်သူတွေ၊ ကုန်သည်တွေကလည်း self control တော်တော်အားနည်းပြီး အရည်အသွေးမပြည့်မီတဲ့ အသီးတွေ တင်ပို့မှုမှာ ပါလာတာကြောင့် တရုတ်ဘက်က ဝယ်လက်တွေ အသေးစိတ် စိစစ်ဝယ်ယူနေတာဖြစ်ပြီး အရည်အသွေးပြည့်တဲ့ အသီးတွေပါ ဈေးနှိမ်ခံရတယ်လို့ နယ်စပ် သစ်သီးလုပ်ငန်းရှင်တဦး ကလည်း ပြောပါတယ်။

“တနပ်စားတွေလေ၊ စိတ်ဓာတ်တွေက။ အဲဒါတွေ ပြင်ရဦးမှာ။ အခြေခံစိတ်ဓာတ်တွေ။”

ဒါ့အပြင် မြန်မာဘက်ခြမ်းမှာ ပို့ကုန် အသီးအရည်အသွေး စစ်ဆေးတဲ့အဖွဲ့ မရှိတာကြောင့် ထိန်းချုပ်ဖို့ အရည်အသွေးနဲ့ ဈေးကွက်ထိန်းနိုင်ဖို့ ခက်ခဲတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

“အဓိက အသီးအတွက်ကို အရည်အသွေးစစ် (QC) တာရှိရင် ၁၀၅ မိုင် ရောက်ကတည်းက ပြည်တော်ပြန်ခိုင်းရမှာပါ။”

ကုန်ကျစရိတ်မြင့်မားတဲ့ လမ်းကြောင်းမှာ ရက်ရှည် ဈေးကောင်းရနိုင်ဖို့ တောင်သူ၊ ကုန်သည်တွေအနေနဲ့ အရည်အသွေးစိစစ်ပြီး export အရည်အသွေး ပြည့်မီတဲ့ အသီးတွေသာ တင်ပို့သင့်တယ်လို့ နယ်စပ် သစ်သီးလုပ်ငန်းရှင်တွေက ပြောပါတယ်။

မြောက်ပိုင်းလမ်းကြောမှာတော့ အခွန်အခ၊ လမ်းကြေး၊ ဆက်ကြေးတွေ အနည်းဆုံး အသီးကားတစီးကို ၁၀ သိန်းနဲ့အထက်ရှိပြီး ကားခကတော့ ၂၆ သိန်းဝန်းကျင်ရှိတယ်လို့ ကုန်သည်၊ ကားသမားတွေဆီက သိရပါတယ်။

တရုတ်-မြန်မာနယ်စပ် မူဆယ်သစ်သီးဝလံဈေးကွက်မှာ ဒေသထွက် ဖရဲသီးနဲ့ သခွားမွှေး သစ်သီးဈေးနှုန်းတွေဟာ ဈေးကျနေတဲ့အပြင် ကုန်စီးဆင်းမှုကလည်း အရင်ထက်စာရင် များစွာ လျှော့ကျလာတယ်လို့ မူဆယ်အခြေစိုက် ကုန်သည်တွေက ပြောပါတယ်။

တရုတ်နိုင်ငံမှာ ကိုဗစ်-၁၉ ကမ္ဘာ့ကူးစက်ရောဂါဖြစ်ပွားမှု ပြန်လည်မြှင့်တက်လာတဲ့အတွက် တရုတ်-မြန်မာနယ်စပ် ကုန်သွယ်ရေးမှာ တကျော့ပြန် ကန့်သတ်ထိန်းချုပ်မှုတွေ ရှိလာတာကြောင့် ဒေသထွက် ဖရဲနဲ့ သခွားမွှေး သစ်သီးဈေးနှုန်းတွေဟာ အရင်အခြေအနေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ရင် ထက်ဝက်နီးပါး ဈေးကျလာပြီး မြန်မာကုန်သည်တွေ အခက်ကြုံနေရပါတယ်။

မူဆယ်ကုန်စည်ဒိုင်မှ လုပ်ငန်းရှင်တဦးက “သစ်သီးဈေးနှုန်းတွေ ကျနေတယ်။ ဘယ်လောက်ထိ ကျသွားလဲဆိုရင် ဖရဲက ၁ ကီလိုကို ၁ ဒသမ ၅ ယွမ်၊ သခွားမွှေးက ၁ ကီလိုကို ၂ ဒသမ ၅ ယွမ်ပဲ ရှိတော့တယ်။ ၁ တန်ဈေးနဲ့ဆိုရင် ဖရဲက ၁ တန်ကို ဒေါ်လာ ၁,၂၀၀ သာရှိပြီး သခွားမွှေးက ၁ တန်ကို ဒေါ်လာ ၂,၅၀၀ ပဲ ရှိတယ်။ ပုံမှန်ဆို ဒီလိုကာလမျိုးမှာ ဖရဲက ၁ တန်ကို ဒေါ်လာ ၃,၀၀၀ ဝန်းကျင်ရှိပြီး သခွားမွှေးက ၁ တန်ကို ဒေါ်လာ ၅,၀၀၀ ရတာနော်။ အခုတော့ ဈေးကွက်က ပျက်သလောက်နီးနီး ဖြစ်နေပြီ။ တရုတ်ပြည်က ဝယ်လက်တွေလည်း လာတော့လာကြတယ်။ ဒါပေမဲ့ သူတို့ဘက်မှာ ကိုဗစ်ပြန်ဖြစ်နေတော့ မြို့တွေ တော်တော်များများမှာ Lock down တွေ ပြန်ဖြစ်နေကြတယ်လေ။ ဒါကြောင့် သူတို့လည်း ဝယ်ပြီး ပြန်ပို့ဖို့က ခက်နေကြတယ်” လို့ ဒီဗွီဘီကို ပြောပါတယ်။

ပြည်တွင်းမှာ နိုင်ငံရေးမတည်ငြိမ်မှုကြောင့် ကုန်စည်ပို့ဆောင်တဲ့ လမ်းကြောင်းတလျှောက်မှာ ပို့ဆောင်ရေးစရိတ်တွေက အရင်ကထက် ပိုမိုကုန်ကျလာတဲ့အပြင် တရုတ်ပြည်မှာ တကျော့ပြန် ခေါင်းထောင်လာတဲ့ ကိုဗစ်-၁၉ ကမ္ဘာ့ကပ်ရောဂါကြောင့်လည်း မြန်မာ့သစ်သီးဝလံဈေးနှုန်းဟာ ကျဆင်းနေပါတယ်။ ဒီသက်ရောက်မှုဆိုးကျိုးတွေကို ပြည်တွင်းက သစ်သီးဝလံလုပ်ငန်းရှင်တွေ ကြိတ်ခံနေရတယ်လို့ သစ်သီးဝလံပွဲရုံ လုပ်ငန်းရှင်တွေက ဆိုပါတယ်။

ပွဲရုံလုပ်ငန်းပိုင်ရှင်တဦးက “ကုန်သည်တွေအနေနဲ့ ဘယ်လိုလုပ် အဆင်ပြေမှာလဲ။ ဒီဘက်မှာလည်း ကုန်ကျစရိတ်က နည်းမှမနည်းတာ။ ဘာလို့လဲဆို ဒီဘက်မှာ ဖွင့်ပြောလို့မရတဲ့ ပေးရတဲ့ပိုက်ဆံ ကုန်ကျစရိတ်ကလည်း ရှိနေတာနော်။ ပြီးတော့ ခါတိုင်းဆိုရင် ဒီအချိန်က သစ်သီးပို့တဲ့ကားက ရာနဲ့ချီရှိတာ။ ဒါပေမဲ့ အခုတော့ တနေ့ကို ကားအစီးရေ ၂၀ နီးနီးပဲ အဝင်ရှိတော့တယ်။ ဒါလည်း ရှမ်းသီးတွေလောက်ပဲ အဝင်ရှိတာ ဆိုပေမဲ့ အခြေအနေကြည့်ပြီး ဝင်နေကြတာ။ တချို့ပွဲရုံတွေဆို မဝင်ကြသေးဘူး။ စောင့်ကြည့်နေတုန်း။ ဝင်တဲ့ကားတွေကလည်း အကုန်မရောင်းရဘူး။ ဘာလို့လဲဆို တရုတ်ပြည်မှာလည်း တကျော့ပြန် Lock down တွေဖြစ်နေတဲ့အပြင် သူတို့ဆီမှာ ဆန္ဒပြပွဲတွေက ရှိနေတော့ သစ်သီးပို့ဆောင်ရေးက လက်ရှိအခြေအနေမှာတော့ မကောင်းဘူး” လို့ ဒီဗွီဘီကို ပြောပါတယ်။

မြန်မာနိုင်ငံမှာ ပြီးခဲ့တဲ့ ၂၀၂၀ ခုနှစ် ကိုဗစ်-၁၉ ကမ္ဘာ့ကူးစက်ရောဂါကျရောက်မှု မတိုင်ခင်ကာလက တရုတ်နိုင်ငံဆီ ဒေသထွက် ဖရဲနဲ့ သခွားမွှေး သစ်သီးဝလံတင်ပို့မှုက တန်ချိန် ၁ သန်းဝန်းကျင်အထိ ရှိခဲ့ပါတယ်။

သစ်သီးဝလံတင်ပို့မှုကနေ အမေရိကန်ဒေါ်လာ သန်း ၄၀၀ နီးပါး ရရှိခဲ့ပေမဲ့ ကိုဗစ် ဖြစ်ပြီးနောက် မြန်မာ့သစ်သီးဝလံတင်ပို့မှုက ‌ေလျာ့ကျသွားခဲ့ရာ ပြီးခဲ့တဲ့ ၂၀၂၁ ခုနှစ်မှာ အမေရိကန်ဒေါ်လာ သန်း ၁၀၀ အောက်အထိ ကျဆင်းခဲ့ပါတယ်။