ဆူဒန်နိုင်ငံမှာ စစ်တိုက်နေကြတဲ့ အဖွဲ့တွေဟာ အရပ်သားတွေကို အကာအကွယ်ပေးရေးနဲ့ လူသားချင်း စာနာထောက်ထားမှုဆိုင်ရာ အကူအညီတွေ ပေးအပ်ရေးကို မေ ၁၂ ရက် အစောပိုင်းက ကတိကဝတ် ပြုထားခဲ့ပေမဲ့ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးကို သဘောမတူဘဲ အလှမ်းဝေးနေဆဲဖြစ်ကြောင်း အမေရိကန် တာဝန်ရှိသူတွေက ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

ဆော်ဒီဆိပ်ကမ်း ဂျဒ်ဒါမှာ တပတ်ကြာ ဆွေးနွေးပြီးနောက် ဆူဒန်စစ်တပ်နဲ့ သူ့ပြိုင်ဘက် အရန်အမြန်ထောက်ပံ့ရေးတပ်ဖွဲ့ (RSF) တို့ဟာ ရေတို အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးကို ဦးတည်ပြီး နောက်ထပ်ဆွေးနွေးမှုတွေ လုပ်ဆောင်သွားမယ်ဆိုတဲ့ ကြေညာချက်ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ကြောင်း သူတို့ကဆိုပါတယ်။

ဆူဒန်စစ်တပ်နဲ့ RSF တို့က စာရွက်စာတမ်းကို လက်မှတ်ရေးထိုးနေကြပုံကို ဆော်ဒီနိုင်ငံပိုင်ရုပ်သံတီဗီ အယ်လ်-အခ်ဘာရီယားက မေ ၁၁ ရက် နှောင်းပိုင်းမှာ ပြသခဲ့ပါတယ်။

အမေရိကန် နိုင်ငံခြားရေးဌာနရဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်မှာတော့ စစ်ဖြစ်နေတဲ့ အဖွဲ့တွေဟာ ၁၀ ရက်လောက်အထိ ထိရောက်တဲ့ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးအတွက် သဘောတူညီချက်ရဖို့ အာရုံစိုက်ကြလိမ့်မယ်လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။

ဆော်ဒီနဲ့ အမေရိကန် ကြားဝင်ဖျန်ဖြေသူတွေနဲ့ ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်နေတဲ့ စေ့စပ်ညှိနှိုင်းရေးမှူးတွေဟာ ကယ်ဆယ်ရေးပစ္စည်းတွေကို အကာအကွယ်ပေးရေးအတွက် သီးခြားလုံခြုံရေး အစီအမံတွေကို ဆွေးနွေးကြမှာဖြစ်ကြောင်း အမေရိကန်အရာရှိတဦးက ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

အဲဒီအစီအမံတွေမှာ အမေရိကန်-ဆော်ဒီနဲ့ နိုင်ငံတကာက ပံ့ပိုးထားတဲ့ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး စောင့်ကြည့်ရေး ယန္တရားတို့ ပါဝင်မှာဖြစ်ကြောင်း နိုင်ငံခြားရေးဌာနရဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်မှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။

ယာယီအပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးကနေ ရန်လိုမှုများ ထာဝရရပ်စဲရေးအထိ လုပ်ဆောင်ရမယ့် ရှည်လျားတဲ့ လုပ်ငန်းစဉ် ဖြစ်မယ်လို့ အမေရိကန် တာဝန်ရှိသူက ပြောပါတယ်။

နောက်ပိုင်းမှာ အရပ်သားအဖွဲ့တွေလည်း ဆွေးနွေးပွဲတွေမှာ ပါဝင်ဖို့ မျှော်လင့်ထားကြောင်း အမေရိကန်အရာရှိက ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

ဂျာမနီနိုင်ငံ အနောက်တောင်ပိုင်းရှိ မာစီဒီးစ်ဘန့်ဇ် မော်တော်ကားထုတ်လုပ်ရေးစက်ရုံမှာ ပစ်ခတ်မှုဖြစ်ပွားခဲ့တာကြောင့် မေ ၁၁ ရက်က အမျိုးသား ၂ ဦး သေဆုံးခဲ့ပြီး သံသယရှိသူ ၁ ဦးကို ရဲတပ်ဖွဲ့က ဖမ်းဆီးခဲ့ပါတယ်။

နိုင်ငံမှာ တင်းကျပ်ထားပြီးသား သေနတ်ဥပဒေတွေကို ပိုပြီးတင်းကျပ်ဖို့ ဘာလင်အစိုးရအပေါ် ဖိအားတွေ တိုးလာနေပါတယ်။

ဂျာမန်တောင်ပိုင်း ဆင်းဒလ်ဖင်းဂန်မြို့ရှိ မာစီဒီးစ်စက်ရုံမှာ လုံခြုံရေးဝန်ထမ်းတွေရဲ့ ရှေ့မှောက်မှာပဲ ဓားစာခံတွေကို ပစ်ခတ်ခဲ့တဲ့ အသက် ၅၃ နှစ်အရွယ် သံသယရှိသူကို ဝိုင်းဝန်းချုပ်နှောင် ဖမ်းဆီးခဲ့ပြီး ရဲတွေဆီ လွှဲပြောင်းပေးအပ်ခဲ့ကြောင်း ရဲတပ်ဖွဲ့နဲ့ ဒေသဆိုင်ရာ အစိုးရရှေ့နေရုံးတို့က ထုတ်ပြန်ချက်မှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။

သံသယရှိသူဟာ ဖမ်းဆီးတာကို မခုခံခဲ့ကြောင်းနဲ့ သေဆုံးသူ ၂ ဦးစလုံး အသက် ၄၄ နှစ်အရွယ်တွေဖြစ်ကြပြီး ဒဏ်ရာတွေကြောင့် သေဆုံးသွားတယ်လို့လည်း ဆိုပါတယ်။

မနေ့က ပစ်ခတ်မှုရဲ့ အကြောင်းရင်းကိုတော့ စုံစမ်းစစ်ဆေးသူတွေက မဖော်ထုတ်ရသေးပါဘူး။

သေနတ်သမားနဲ့ သေဆုံးသူ ၂ ဦးတို့ဟာ ပြင်ပဝန်ဆောင်မှုပေးတဲ့ လုပ်ငန်းက ပုဂ္ဂိုလ်တွေ ဖြစ်ကြောင်း  မာစီဒီးစ်ဘန့်ဇ် ကုမ္ပဏီက ပြောပါတယ်။

ဝမ်းနည်းကြေကွဲဖွယ်သတင်းကြောင့် အကြီးအကျယ် ထိတ်လန့်တုန်လှုပ်မိကြောင်း မာစီဒီးစ်ကုမ္ပဏီက ထုတ်ပြန်ချက်တခုမှာ ပြောကြားပြီး ဒေသခံတွေနဲ့ စက်ရုံအလုပ်သမားတွေ အတွက် ဘာအန္တရာယ်မှ မရှိတော့ကြောင်းလည်း ဆိုပါတယ်။

သံသယရှိသူဟာ ဒေသစံတော်ချိန် မနက် ၇ နာရီ ၄၅ မိနစ်မှာ အခင်းဖြစ်ပွားရာနေရာကို ဝင်ရောက်လာပြီး ပစ်ခတ်မှုဖြစ်ပွားပြီးနောက်မှာ လုပ်သားအင်အား ၃၅,၀၀၀ ရှိတဲ့ စက်ရုံရဲ့ ထုတ်လုပ်ရေးအပိုင်းကို ဘေးလွတ်ရာကို ရွှေ့ပြောင်းခဲ့ရကြောင်း ရဲတပ်ဖွဲ့နဲ့ စတုဂတ် အစိုးရရှေ့နေတို့က ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

လတ်တလောနှစ်တွေအတွင်း ဂျာမနီမှာ အစုလိုက်အပြုံလိုက် ပစ်ခတ်မှု အများအပြားထဲမှာ ခုဖြစ်ရပ်က နောက်ဆုံးဖြစ်ပြီး အများစုဟာ အစွန်းရောက်ဝါဒနဲ့ ဆက်နွှယ်မှုရှိကြပါတယ်။

ဂျာမနီအစိုးရဟာ ဂျာမနီနိုင်ငံဆီ ရောက်လာတဲ့ ယူကရိန်းနိုင်ငံက အများစုအပါအဝင် ဒုက္ခသည်တွေအတွက် ကုန်ကျစရိတ်တွေကို ကာမိစေဖို့ ၂၀၂၃ ခုနှစ်မှာ နောက်ထပ် ယူရို ၁ ဘီလီယံ သုံးစွဲမယ်လို့ ဂျာမန်အဓိပတိ အိုလာ့ဖ်ရှို့လ်ဇ်က မေ ၁၀ ရက်နှောင်းပိုင်းမှာ ပြောခဲ့ပါတယ်။

သူနဲ့ ပြည်နယ်ဝန်ကြီးချုပ် ၁၆ ဦးတို့ နာရီအတော်ကြာ ဆွေးနွေးခဲ့ကြပြီးနောက် ဘာလင်မြို့တော်က အဓိပတိရုံးမှာ ရှို့လ်ဇ်က သတင်းထောက်တွေကို ပြောခဲ့တာပါ။

ရှို့လ်ဇ်နဲ့ သူ့ရဲ့ဘဏ္ဍာရေးဝန်ကြီး ခရစ်စီယံလင်ဒ်နာက ဂျာမနီနိုင်ငံရဲ့ ပြည်နယ် ၁၆ ခုမှာရှိတဲ့ မြူနီစီပယ်နယ်မြေတွေအတွက် အစိုးရအနေနဲ့ ပိုက်ဆံပိုမပေးနိုင်ဘူးလို့ အရင်က ပြောခဲ့ပါတယ်။

ဂျာမနီဟာ ယူကရိန်းစစ်ပွဲ ဖြစ်ပွားကတည်းက ယူကရိန်းဒုက္ခသည် တသန်းလောက်ကို လက်ခံ စာရင်းသွင်းထားတယ်လို့ ရှို့လ်ဇ်က ပြောပါတယ်။

“တချိန်တည်းမှာပဲ တခြားနိုင်ငံတွေကနေ လာပြီး ဂျာမနီမှာ ခိုလှုံခွင့်တောင်းခံသူ အရေအတွက် တိုးလာတယ်” လို့ ရှို့လ်ဇ်က ပြောပါတယ်။

ဂျာမနီရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်မှုနှင့် ဒုက္ခသည်များအတွက် အေဂျင်စီ (Bamf) ဟာ အခုနှစ် ပထမလေးလအတွင်း ခိုလှုံခွင့်တောင်းခံသူ ၁၀၂,၀၀၀ နီးပါးကို   မှတ်ပုံတင်ခဲ့ပြီး ၂၀၂၂ ခုနှစ်နဲ့ နှိုင်းယှဉ်ရင် ၇၈ ရာခိုင်နှုန်း တိုးလာခဲ့ပါတယ်။

ရုရှားအပေါ် ဖိအားတွေတိုးလာစေမယ့် နည်းလမ်းအဖြစ် ဗြိတိန်က ရုရှားကြေးစားစစ်တပ် ဝဂ္ဂနာအဖွဲ့ကို အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အဖြစ် တရားဝင်သတ်မှတ်လိုက်ပြီလို့ သတိုင်းမ်စ် သတင်းစာက မေ ၉ ရက်မှာ ဖော်ပြလိုက်ပါတယ်။

ဝဂ္ဂနာ ကြေးစားစစ်သားတွေဟာ ယူကရိန်းနိုင်ငံ ဘတ်ခ်မွတ်မြို့ကို လအတော်ကြာကြာ ချေမှုန်းရာမှာ ရုရှားကို ဦးဆောင်မှုပေးခဲ့ပါတယ်။

ရုံးက ဒီအမှုတွဲကို နှစ်လကြာ အမှုတည်ဆောက်ခဲ့ပြီး သီတင်းပတ်တွေအတွင်း တားမြစ်ပိတ်ပင်လိုက်တာလို့ အစိုးရသတင်းရင်းမြစ်ကို ကိုးကားပြီး သတင်းစာက ဖော်ပြခဲ့ပါတယ်။ ဗြိတိန်အစိုးရက သူ့အစီအစဉ်တွေနဲ့ ပတ်သက်လို့ မှတ်ချက်ပေးဖို့ ငြင်းဆိုခဲ့ပါတယ်။

“ဗြိတိန်ဟာ ဝဂ္ဂနာကို ၂၀၂၂ မတ်လကစပြီး ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့ခဲ့တယ်၊ တရားဝင် တားမြစ်ပိတ်ပင်တဲ့ အဖွဲ့အစည်းတွေရဲ့ စာရင်းကို အစိုးရက ပြန်လှန်သုံးသပ်ခဲ့တယ်၊ တရားဝင် တားမြစ်ပိတ်ပင်မလား မပိတ်ပင်ဘူးလားဆိုတာ စဉ်းစားပြီးတဲ့ အဖွဲ့အစည်းနဲ့ ပတ်သက်လို့ ကျနော်တို့က မှတ်ချက်မပေးဘူး” လို့ ဗြိတိန်အစိုးရ ပြောခွင့်ရက ပြောပါတယ်။

တရားဝင် တားမြစ်ပိတ်ပင်ချက်ရဲ့ အဓိပ္ပာယ်က အုပ်စုအမှတ်တံဆိပ်ကို လူသိထင်ရှား ကိုင်ဆောင်ရင်၊ အစည်းအဝေးတွေ စီစဉ် မိန့်ခွန်းပြောရင်၊ အုပ်စုကို လူသိများအောင်လုပ်ရင် အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ခဲ့ရင် ရာဇဝတ်မှု မြောက်ပါတယ်။

ယူကရိန်းစစ်ပွဲ စတည်းက ဝဂ္ဂနာအုပ်စုနဲ့ အုပ်စုဝင် တယောက်ချင်းတို့က ဗြိတိန်နိုင်ငံထဲမှာ စစ်ဆင်ရေးလုပ်ခဲ့တဲ့ သက်သေတော့ မရှိသေးဘူးလို့ အစီရင်ခံစာက ဆိုပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ ရုရှားသမ္မတ ဗလာဒီမာ ပူတင်ရဲ့ မဟာမိတ်တွေနဲ့ ရုရှား သူကြွယ်ကြီးတွေအပေါ် ဘဏ္ဍာရေးပိတ်ဆို့ဒဏ်ခတ်အပြီး ဗြိတိန်နိုင်ငံထဲက ငွေတွေကို ထုတ်ယူရာမှာ ဝဂ္ဂနာအုပ်စုက ကူညီခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ သံသယတော့ ရှိတယ်လို့ အစိုးရ သတင်းရင်းမြစ်ကို ကိုးကားပြီး သတင်းစာက ဖော်ပြခဲ့ပါတယ်။

ယူကရိန်းနိုင်ငံရဲ့ အရေးပေါ်ဝန်ဆောင်မှုဌာနဟာ ပြီးခဲ့တဲ့နှစ်က ရှေ့တန်းစစ်မျက်နှာဖြစ်ခဲ့တဲ့ မိုင်ကိုလေ့ဗ်ဒေသ ကျေးလက်မြေမှာ ရုရှားတပ်ဆုတ်ခွာပြီး လပိုင်းအတွင်း မပေါက်ကွဲသေးတဲ့ လက်နက်တွေကို ရှင်းလင်းနေပါတယ်။

၂၀၂၂ နိုဝင်ဘာမှာ ယူကရိန်းရဲ့ တန်ပြန်ထိုးစစ်ဟာ မိုင်ကိုလေ့ဗ်နဲ့ ခါဆွန်ဒေသ အစိတ်အပိုင်းတွေကနေ ရုရှားစစ်တပ်တွေကို မောင်းထုတ်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။

ယူကရိန်းတပ်တွေ ပြန်မသိမ်းမီ လပေါင်းများစွာ ရှေ့တန်းဖြစ်ခဲ့တဲ့ ဘလာဟိုဒတ်နေရွာဟာ စစ်ဒဏ်ကို အကြီးအကျယ် ခံခဲ့ရတာပါ။

ရဟတ်ယာဉ်ကနေ ပစ်ခတ်တဲ့ ဒုံးကျည်အကြွင်းအကျန်တွေကို အောင်အောင်မြင်မြင် ထိန်းချုပ် ဖောက်ခွဲအပြီးမှာ ဒီလို လက်နက်တွေကို စစ်စခန်းတွေ၊ ယာဉ်တွေကို ပစ်ခတ်ရာမှာ သုံးခဲ့တယ်လို့ မိုင်းရှင်းရေးအရာရှိ ဗလာဒီဆလဗ် ဟရီးစိန်းက ပြောပါတယ်။

သူ့တပ်ဖွဲ့ မိုင်းရှင်းနေတဲ့ လယ်ကွင်းထဲမှာ ရုရှားတပ်တွေ တပ်စွဲဖူးတယ်လို့လည်း သူက ဆက်ပြောပါတယ်။

ယူကရိန်းနယ်မြေ ၃၀ ရာခိုင်နှုန်းကို ရုရှားက မိုင်းထောင်ခဲ့တယ်လို့ ယူကရိန်းဝန်ကြီးချုပ် ဒဲနစ် ရှင်မ်ဟယ်က ဧပြီနှောင်းပိုင်းမှာ ပြောပါတယ်။

အစိုးရက စိုက်ပျိုးမြေတွေမှာ မိုင်းရှင်းတာကို ဖြစ်နိုင်သမျှ အမြန်ဆုံးလုပ်ဖို့ အာရုံစိုက်ထားတယ်လို့လည်း သူက ပြောပါတယ်။

နယူးဇီလန်နိုင်ငံမှာ မေ ၉ ရက်က မိုးသည်းထန်စွာ ရွာသွန်းပြီးနောက် နော့သ်အိုင်လန်မြို့လေးရဲ့ ဧရိယာအတော်များများမှာ ရေကြီးရေလျှံမှုတွေ ဖြစ်နေတာကြောင့် နိုင်ငံရဲ့ အကြီးဆုံးမြို့ဖြစ်တဲ့ အော့ခ်လန်းမှာ အရေးပေါ်အခြေအနေ ကြေညာထားပါတယ်။

မိုးလေဝသနဲ့ ဇလဗေဒ အေဂျင်စီက မိုးသည်းထန်စွာရွာသွန်းပြီး မြို့ပြဧရိယာတွေက လမ်းတွေမှာ ရေလျှံနေတဲ့ အော့ကလန် အပါအဝင် နော့သ်အိုင်လန်းရဲ့ နေရာအတော်များများအတွက် ရာသီဥတု သတိပေးချက်တွေနဲ့ စောင့်ကြည့်မှုတွေကို ထုတ်ပြန်ခဲ့ပါတယ်။

အမြန်လမ်းတွေကိုလည်း ပိတ်ထားရတဲ့အပြင် ရထားနဲ့ ပို့ဆောင်ရေး ဝန်ဆောင်မှုတွေကိုလည်း ရပ်ဆိုင်းထားရပြီး ရာသီဥတုကြောင့် ကျောင်းတချို့လည်း ပိတ်ထားရပါတယ်။

မေ ၉ ရက်က မြို့တွင်းမှာ မိုးသည်းထန်စွာ ရွာသွန်းခဲ့ပြီး တချို့နေရာတွေမှာ တနာရီကို ၃၅ မှ ၄၀ မီလီမီတာကြား မိုးရွာသွန်းခဲ့ပါတယ်။

မြို့တွင်းရှိ တခြားနေရာတွေမှာလည်း လေတိုက်နှုန်းက တနာရီကို ကီလိုမီတာ ၁၁၀ အထိ တိုက်ခတ်ပြီး မိုးကြိုးမုန်တိုင်းတွေလည်း ကျရောက်ခဲ့ပါတယ်။

တချိန်တည်းမှာပဲ ဝှန်ဂါရေမြို့အနီးရှိ လိုဏ်ဂူမှာ အတန်းဖော်တွေနဲ့အတူ ကျောင်းသင်ရိုးပြင်ပ လေ့လာရေးခရီး ထွက်ရင်း နော့သ်အိုင်လန်းမြို့က ကျောင်းသားတယောက်လည်း ရုတ်တရက် ရေကြီးနစ်မြုပ်မှု ဖြစ်ပွားခဲ့တာကနေ မျောပါ ပျောက်ဆုံးနေကြောင်း သတင်းထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။

ညဘက်မှာ ရှာဖွေရေးကို ခေတ္တရပ်ဆိုင်းခဲ့ပေမဲ့ အထူးကိရိယာတွေ တပ်ဆင်ပြီးနောက်မှာ အလောင်းကို တွေ့ရှိခဲ့တယ်လို့ ရဲတွေက နောက်ပိုင်းမှာ အသိပေးခဲ့ပါတယ်။